Το μνημειακό σύμπλεγμα "Λεωφόρος Ηρώων 1821" στο Πεδίον του Άρεως, με 21 μαρμάρινες προτομές ηρώων της Επανάστασης, προκαλούσε πάντα μια αμηχανία στον Κώστα Ρουσσάκη, είναι "ένας τόπος που δεν μπορεί να τον κατοικήσει". Δεν ξέρει αν φταίει η κακή αναπαράσταση των γλυπτών, οι ίδιες οι μορφές των ηρώων με τους οποίους ταυτιζόταν στο δημοτικό και κλήθηκε να επανεξετάσει τη σχέση του μαζί τους μεγαλώνοντας, ή η μανία να αναπαρασταθούν τα ιστορικά πρόσωπα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά αγιογραφίας - "θα είχε ενδιαφέρον να μαζεύαμε όλα τα γλυπτά που έχουν γίνει για τον Κολοκοτρώνη να δούμε τι σχέση θα είχαν μεταξύ τους!".
Οι κραδασμοί που του προκαλούσε ο συγκεκριμένος τόπος ήρθαν στην επιφάνεια με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 και την πρόσκληση της Διευθύντρια του annexM του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Άννας Καφέτση να παρουσιάσει μια νέα παραγωγή στον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής αλλά και να συνεργαστεί με τον συγγραφέα Χρήστο Χρυσόπουλο στην επιμέλεια, με απόλυτη ελευθερία σε όλη τη διαδικασία. Οι δύο δημιουργοί δούλεψαν ο καθένας με αυτονομία το δικό του έργο στη διάρκεια 6 μηνών, "ερμητικά, φέρνοντας βέβαια ο καθένας τα ευρήματά του στο τραπέζι κάθε τόσο, χτίζοντας αυτόνομα", όπως μας λέει ο Ρουσσάκης αλλά "συνεκβάλλοντας, δημιουργώντας μια όσμωση".
Αυτή την όσμωση μοιράζονται με τον θεατή, παρουσιάζοντας μια γλυπτική εγκατάσταση που απαιτεί μια εξίσου ιδιωτική συνθήκη για να τη βιώσεις, και ένα κείμενο στον συνοδευτικό κατάλογο που ξεκλειδώνει με τον τρόπο του το έργο. Ο πολυεπίπεδος διάλογος μεταξύ έργου και κειμένου λειτουργεί καταλυτικά ως προς την όλη εμπειρία.
Την ώρα που ο Ρουσσάκης μας καλεί να περιηγηθούμε γύρω από τα επιβλητικά δοκάρια της εγκατάστασής του για να παρακολουθήσουμε στερεοσκοπικά μέσα από φακούς εικόνες του Πεδίου που στέκονται σε λεπτομέρειες των μνημείων και του άλσους δημιουργώντας συνειρμούς πέρα από το αυτονόητο της μνημειακότητας, ο Χρυσόπουλος γράφει (αναφερόμενος στον ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκαλκάτι και την έννοια ότι κάθε πατρότητα είναι ριζικά θετή δεδομένου του ότι αυτό που κληρονομείται πάντα είναι μια μαρτυρία): "Κοιτώντας τα αγάλματα σκέφτομαι αυτή ακριβώς την πατρότητα, τη συλλογική γονεϊκότητα των ηρώων που, όμως, απέμεινε ανολοκλήρωτη. Μάλλον ευεργετικά ανεπίδοτη. Που δεν τοποθέτησε κάποιο ασήκωτο αίτημα στην πλάτη μας. Που –ευτυχώς– δεν μας κατέστησε "παιδιά" της. Κι έτσι, εμείς και οι ήρωες πάνω στα βάθρα τους, μπορούμε να κοιταζόμαστε με την τρυφερότητα και την ελευθερία της αμοιβαία εκφρασμένης επιθυμίας μας. Κοιτώ ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή γύρω μου στο πάρκο. Κοιτώ το παιχνίδι των μεγάλων".
Οι μαγικές εικόνες του στεροσκόπιου
"Οι απωλεσθέντες μας κυκλώνουν. Κάθε δάσος έχει τα φαντάσματά του. Το μυαλό, λοιπόν, αντιμεταθέτει τις εικόνες. Ή, μάλλον, τις στοιχίζει τη μία δίπλα στην άλλη όπως το στερεοσκόπιο." (...) "Τι σημαίνει να φεύγει κανείς από τον ριζωματικό του χώρο; Τι σημαίνει να εγκιβωτίζεται ένας τόπος σε έναν άλλο;" Χρήστος Χρυσόπουλος
Όπως υπαινίσσεται και ο τίτλος της έκθεσης "Η Αυλή των ηρώων" η ίδια η συνθήκη της Υπηρεσιακής Αυλής του Μεγάρου ("μαγικός τίτλος από μόνος του"), το ιδρυματικό του συγκεκριμένου χώρου, το τι βρίσκεται έξω από το Μέγαρο, απασχόλησε τον Ρουσσάκη εξίσου με το ίδιο το Πεδίο του Άρεως.
Η έλξη που του ασκεί το στερεοσκόπιο, με το οποίο πειραματίζεται ήδη από φοιτητής στην Καλών Τεχνών, πάει πίσω στην παιδική του ανάμνηση όταν κράτησε στα χέρια του το πιο υπέροχο πράγμα που είχε δει ως τότε. Όντας "ένα εργαλείο που φέρνει μπροστά σου ότι πιο μαγικό έχει ο κόσμος, το βάθος, και ταυτόχρονα το γκρεμίζει ως ψευδαίσθηση", του υπενθυμίζει ότι η οπτική αντίληψη που έχει για τον κόσμο είναι μια κατασκευή, ένα τέχνασμα.
Μνήμη και μνημειακότητα
"Πάντα κάτι οφείλει να μετοικεί, να ριζώνει ξανά. Πάντα κάτι οφείλει να διασώζεται". (...) "Η μνήμη λαθεύει και χάνεται. Σβήνει. Τοποθετεί αυθαίρετα τα γεγονότα σε θέσεις απρόσμενες. Γεμίζει τα κενά με επινοήσεις ή τα αφήνει να χάσκουν ανεκπλήρωτα. Κι έτσι, κανένα εφόδιο δεν επαρκεί πλέον. Καμία εξήγηση δεν είναι ικανοποιητική. Καμιά μυθοπλασία δεν αναπληρώνει το απολεσθέν βάρος της ύπαρξης. Η ζωή καθίσταται μια διαρκής αιώρηση. Πόσο ευεργετικό μπορεί να είναι κάτι τέτοιο! Και πόσο τρομακτικό!" Χρήστος Χρυσόπουλος
Επιστέγασμα, για τον Ρουσσάκη, μιας μακράς ενασχόλησης χρόνων, το συγκεκριμένο έργο αποτελεί μια σύμπτυξη των ζητημάτων που τον απασχολούν και ειδικότερα η αναμέτρηση με τη μνημειακότητα και τη μνήμη, πάντα μέσα στο πλαίσιο της αναπαράστασης που θεωρεί ότι είναι το βασικό πεδίο των εικαστικών, είτε το υπονομεύεις είτε όχι. "Ανέπτυξα τέτοιες θερμοκρασίες που στο τέλος άνοιξα το στόμα μου και βγήκε μια κραυγή, μια βρισιά, η οποία φυσικά ειπώθηκε στη μητρική μου γλώσσα".
Στην ερώτησή μας σε σχέση με τη μνημειακότητα των εγκαταστάσεών του και το πώς θα προσέγγιζε ο ίδιος τη δημόσια γλυπτική, ο Ρουσσάκης απαντά ότι ως προς το μνημειακό, αν ορισμένοι αναφέρονται σε αυτό έχοντας στο μυαλό τους το μέγεθος ή την αντοχή υλικών ή το θέμα που αφορά, ο ίδιος σκέφτεται τη μνήμη. Οι εγκαταστάσεις του αν και μεγάλης κλίμακας δημιουργούνται από υλικά που ξεμοντάρονται και επανεμφανίζονται - ενώ έχουν επιβλητικότητα φέρουν τα ίδια τα όρια της ύπαρξής τους. "Μετά το ξεμοντάρισμά τους, τα ίδια τα έργα ούτε εγώ δεν μπορώ να τα ξαναδώ. Παράγουν αναμνήσεις. Μένουν οι φωτογραφίες τους, όπως των ανθρώπων που έχουμε χάσει που παγώνουν στον χρόνο και συχνά παραμορφώνουν."
Το μνημειακό τον απασχολεί επειδή απευθύνεται στο δημόσιο, στο συλλογικό, έχει όμως ταυτόχρονα μια συγκρουσιακή σχέση μαζί του, τον έλκει και τον απωθεί και αυτό αποτυπώνεται σε όλη τη διαδρομή της δουλειάς του.
"Το κυρίαρχο είναι το πώς λειτουργεί η μνήμη, πώς καθορίζεται το τι θα συγκρατηθεί, πώς αναδύεται, αν κάποιος κατασκευάζει τις μνήμες και με τι προθέσεις και όρους. Πάντως κάθε φορά που κάνω ένα γλυπτό μπαίνει η ερώτηση του τι είναι δημόσιο. Αν το δημόσιο σε ένα γλυπτό έχει να κάνει με το ότι κάτι χρειάζεται να σταθεί για χίλια χρόνια και τι σημαίνει αυτό."
Κλείνοντας, ανεξαρτήτως αποτίμης, και πέρα από την προτροπή να επισκεφτείτε την έκθεση, να διαβάσετε το κείμενο και να βρείτε τη δική σας θέση θέασης σε αυτήν, ας εκφράσουμε την επιθυμία, σε μια πόλη και σε μια εποχή που εξακολουθούν να εγκαινιάζονται υπερήφανα αναπαραστατικές προτομές, η συγκεκριμένη γενιά γλυπτών στην οποία ανήκει ο Ρουσσάκης να βρει περισσότερες ευκαιρίες να πειραματιστεί με τη μνημειακότητα και τον δημόσιο χώρο.
Η έκθεση του Κώστα Ρουσσάκη "Η αυλή των ηρώων" παρουσιάζεται στο Project Space του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μαζί με την έκθεση της Στεφανίας Στρούζα "212 Mήδεια (Αφηγήσεις από ένα χώρο μετέωρο)" ως την Κυριακή 23/1.
Ωράριo λειτουργίας εκθέσεων:
Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 12:00 – 20:00,
Πέμπτη 12:00 – 22:00
Δευτέρα κλειστά
Ενιαίο εισιτήριο και για τις δύο εκθέσεις: 5€
