Με όλα όσα συνέβησαν ελέω πανδημίας, πέρασαν τρία χρόνια από την τελευταία μεγάλη περιοδική έκθεση που έφερε χιλιάδες θεατές στους χώρους του βιομηχανικού τοπόσημου στο Γκάζι, αλλά το κενό αυτό σκοπεύει να εξισορροπήσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων με τις δύο εκθέσεις που μόλις εγκαινιάστηκαν: ένα αφιέρωμα με σπάνιο υλικό και προσωπικά αντικείμενα για την Μελίνα Μερκούρη, επ’ αφορμή της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από τη γέννησή της, καθώς και μια έκθεση σύγχρονης τέχνης με βαρυσήμαντες υπογραφές και επίκαιρο χαρακτήρα, υπό την επιμέλεια και την οργάνωση της Μαρίας Μαραγκού.
Πώς εκλαμβάνει σήμερα η συνείδησή μας εικόνες και πρώτες ύλες, όπως το χώμα, το μάρμαρο και το μαλλί, που εγγράφονται στην ιστορία αιώνων αυτής της πόλης; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα της "Ειδύλλιας οδού", όπως το συνέλαβε η ιστορικός τέχνης και διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, απευθυνόμενη σε τριάντα τρεις καλλιτέχνες, που χρόνια τώρα δουλεύουν με συνέπεια πάνω στα συγκεκριμένα υλικά.
Πώς προέκυψε η ιδέα για την "Ειδύλλια οδό"; Ξεκίνησε όντως από μια βόλτα στην έρημη Αθήνα;
Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια είχα στο νου μου να κάνω μια έκθεση με υλικά πρωτόγνωρα, διότι με ενδιέφερε ως θέμα στη σύγχρονη τέχνη, το πώς δηλαδή καλλιτέχνες του σήμερα διαχειρίζονται μακραίωνης ιστορίας υλικά με διάθεση ανανέωσης. Αλλά δεν είχε σχηματοποιηθεί ακόμη η ιδέα μέσα μου. Όταν, λοιπόν, κατά τη διάρκεια του πρώτου λοκντάουν βρέθηκα να περπατάω στην άδεια Αθήνα, μετά το Λυκαβηττό και τον Εθνικό Κήπο έπιασα τις γειτονιές του ιστορικού κέντρου, του Ψυρρή, τα Αναφιώτικα, το Μεταξουργείο, και εκεί ήρθε αυθόρμητα η εξής σκέψη: τι πράγματα θα μπορούσαν να διασχίζουν αυτούς τους δρόμους αιώνες πίσω, όταν ήταν χωμάτινοι κι οι άνθρωποι μεταφέρανε τα προϊόντα τους με κάρα απ’ το λιμάνι.
Έπειτα ξεκίνησα να δουλεύω πάνω στην "Ειδύλλια οδό", ψάχνοντας ποιοι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να υπερασπιστούν αυτή την ιδέα, σύμφωνα με τα υλικά τα οποία επεξεργάζονται. Τα καλάμια του Νίκου Αλεξίου, τα μάρμαρα του Ανέστη Ιωάννου, οι πορσελάνινες πλάκες του Άγγελου Παπαδημητρίου, τα κεραμικά της Βούλας Γουνελά – όλα τους έργα άκρως σύγχρονα που επανατοποθετούν τα υλικά σε νέα πλαίσια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το κέντημα της Λευκαδίτη που με τις βελόνες τις μετέφερε σε πέντε μέτρα ύφασμα δύο συμβολαιογραφικές πράξεις του 1870: η πρώτη αναφερόταν στην προίκα που θα έπαιρνε η κοπέλα από τον επικείμενο γάμο της κι η δεύτερη στην επιστροφή αυτής της προίκας, τριάντα πέντε χρόνια αργότερα, αφότου δεν μπόρεσε να κάνει παιδιά.
Πάνω από τα μισά έργα είναι νέες παραγωγές, ενώ τρία δάνεια προέρχονται από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης και άλλα τρία από τη Συλλογή Δασκαλόπουλου.
Το ενδιαφέρον είναι ότι παρότι μιλάμε για το παρελθόν, δεν υπάρχει καμία διάθεση νοσταλγικής αναπόλησης. Εγώ θα το χαρακτήριζα περισσότερο ως ένα άτυπο πείραμα για τη συλλογική συνείδηση, με όχημα τα υλικά, το χειροπιαστό. Κάνω λάθος;
Ναι, ακριβώς αυτό είχα στο κεφάλι μου. Έχω κουραστεί πια με το απρόσιτο των μουσείων και των γκαλερί, το "μην αγγίζετε". Ήθελα να φτιάξω μια έκθεση που θα ανατρέπεται αυτή η αρχή, να έχει ο επισκέπτης άμεση σχέση με την αίσθηση των έργων στη μνήμη του κι αν έχει απορία, να πλησιάσει απαλά το χέρι του και να τα αισθανθεί.
Το σημαντικό σε όλη αυτή τη συζήτηση είναι να θυμόμαστε ότι κατά μία έννοια, ακόμη κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε πάντα, το παρελθόν είναι παρόν και, αντίστοιχα, το παρόν είναι και μέλλον. Αυτό εξηγεί και την οικειότητα που νιώθουμε απέναντι σε αυτά τα υλικά, το χώμα που γίνεται πυλός, το νήμα που μετατρέπεται σε ύφασμα και προσφέρει ζεστασιά.
Υπάρχει φυσικά και ένα καταγωγικό ζήτημα. Το ότι αν δεν αντικρίσουμε με συνείδηση το χθες, δεν μπορούμε να αποδεχτούμε το σήμερα.
Ναι, φυσικά. Βέβαια, σε αυτό το σημείο πρέπει να υπενθυμίσω ότι αυτά τα υλικά απαντώνται στην ιστορία –και κατ’ επέκταση την ταυτότητα– όλης της Μεσογείου. Γι’ αυτό και ισχύει αυτή η σύνδεση ανάμεσα στους λαούς αυτής της λεκάνης. Εμείς μιλάμε από πλευράς μας για την Αθήνα και για τα υλικά της.
Ο τίτλος πώς προέκυψε; Ειδύλλια ονομαζόντουσαν παλιά τα Βίλια στην Αττική, αν δεν κάνω λάθος.
Ένα κομμάτι της έρευνάς μου ήταν πάνω στους δρόμους της Αρχαίας Αθήνας και υπάρχουν πολλά παραδείγματα οδών που κρατάνε το ίδιο όνομα μέχρι σήμερα. Μία από τις εξαιρέσεις είναι η Ειδύλλια οδός, ένας δρόμος που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό, συγκεκριμένα σε λίγη απόσταση από την Ιερά οδό, και έφτανα μέχρι τα Βίλια. Ήταν δηλαδή μια ένωση ανάμεσα στο κέντρο της Αθήνας και την περιφέρεια, με την κατεύθυνσή της να επεκτείνεται νοητά μέχρι την Ελευσίνα.
Είναι ένας αισιόδοξος όσο και ουτοπικός τίτλος, εν τέλει. Διότι σήμερα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, δεν υπάρχει καμία Ειδύλλια Οδός, όμως αυτό είναι ουσιαστικά που μας επιτρέπει και να την ονειρευτούμε. Είναι το δικαίωμα στην ονειροπόληση.
Τι να περιμένει ο επισκέπτης της έκθεσης "Ειδύλλια οδός";
Να έχει τους αισθητήρες του ανοιχτούς, για να προσλάβει μηνύματα που ενδεχομένως είναι σε κόντρα ρόλο από όσα έχει συνηθίσει. Υπάρχουν αρκετά έργα που παραπλανούν εκ πρώτης όψεως, όπως οι αλυσίδες του Ηλία Κοέν που είναι φτιαγμένες από πυλό, είτε ο κορμός της Ευσεβίας Μιχαηλίδου που δεν έχει ίχνος ξύλου. Η έκθεση είναι στημένη με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί μια διαδρομή, απ’ την οποία μπορεί ο καθένας να κρατήσει ό,τι επιθυμεί ή και να την πετάξει. Δικαίωμά του είναι στο τέλος-τέλος.
Ειδύλλια οδός | Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων | 18/1-6/3 | Τρ.-Κυρ.: 11 π.μ.-8 μ.μ. | Γενική είσοδος: € 3 | Συμμετέχουν οι: Νίκος Αλεξίου, Δημήτριος Αντωνίτσης, Ευγενία Αποστόλου, Αντώνης Βολανάκης, Lynda Benglis, Ζωή Γαϊτανίδου, Βούλα Γουνελά, Μαριάννα Ιγνατάκη, Ανέστης Ιωάννου, Ηλίας Κοέν, Θάνος Κυριακίδης [Blind Adam], Καλλιόπη Λεμού, Βασιλική Λευκαδίτη, Ελένη Λύρα, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Μιχάλης Μιχαηλίδης, Ευσεβία Μιχαηλίδου, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Ραϋμόνδος, Δημήτρης Ρεντούμης, Adrián Villar Rojas, Έφη Σπύρου, Δανάη Στράτου, Μάγδα Ταμμάμ, Νάκης Ταστσιόγλου, Nobuko Tsuchiya, Πάνος Φαμέλης, Μάρω Φασουλή, Σωκράτης Φατούρος, Δέσποινα Φλέσσα, Παντελής Χανδρής.
