Με ένα (και παραπάνω) χρόνο πανδημίας στην πλάτη, τουλάχιστον η κυβερνητική διαχείριση στην άρση των μέτρων ακολουθάει πιο λελογισμένα κριτήρια από πέρσι, τοποθετώντας την επαναλειτουργία των μουσείων στην πρώτη γραμμή. Τα ιδιωτικά και δημόσια μουσεία –από πλευράς τους– είναι σαφώς πιο εξοικειωμένα με τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας και, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν να επιδείξουν σωρεία νέων πραγμάτων στους επισκέπτες, πράγματα που προετοίμαζαν καιρό, ανυπομονώντας για την πολυπόθητη ημερομηνία που θα μπορέσουν να ανοίξουν τις πύλες τους.
Η ημέρα αυτή έφτασε (προφταίνοντας αυτή τη φορά τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων) και είναι η 14η Μαΐου.
Ημερομηνία, η οποία ταυτίζεται, όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα λόγω αναστολής, με ένα από τα πιο εκκωφαντικά και βαρύνουσας σημασίας ανοίγματα των τελευταίων χρόνων: τα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης. Οι νέες, ανακαινισμένες –διπλάσιες σε έκταση– εγκαταστάσεις του οργανισμού, τις οποίες το κοινό είχε δει μονάχα μέσα απ’ το φακό των δημοσιογράφων, ανοίγουν τις πόρτες τους, παρουσιάζοντας χίλια έργα που εξιστορούν την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης με κορυφαίες υπογραφές, καθώς και μια περιοδική έκθεση με ζωγραφικούς πίνακες γύρω από την Επανάσταση και τους ήρωες του ’21.
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επιφυλάσσει διπλή (τουλάχιστον) έκπληξη. Αφενός, εγκαινιάζεται το αφιέρωμα «Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός» με εξήντα εξαιρετικά έργα του 18ου-19ου αιώνα από την –πλούσια αλλά άγνωστη στο ευρύ κοινό– συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου να συνδιαλέγονται με αυθεντικές αρχαιότητες από μουσεία της Ελλάδας και της Ιταλίας, προς υπογράμμιση του γεγονότος πως η Αρχαία Ελλάδα υπήρξε το φίλτρο μέσα απ’ το οποίο οι διεθνείς καλλιτέχνες του φιλελληνικού κινήματος προώθησαν το δίκαιο της Επανάστασης του ’21.
Αφετέρου, στην πτέρυγα Ντόλλη Γουλανδρή, ανάμεσα στα ειδώλια, τα αγγεία και τα σκεύη του κυκλαδικού πολιτισμού, ο ανατρεπτικός Αμερικανός «σταρ» της σύγχρονης τέχνης Sterling Ruby παρεμβαίνει με μια επιλογή απ’ τα διάσημα κεραμικά γλυπτά του που επικοινωνούν άμεσα με τα μόνιμα εκθέματα. Μεταξύ αυτών των γλυπτών και το «Bonnet» (2020), το οποίο αναφέρεται στο σκουφί που φορούσαν οι γυναίκες στην κοινότητα των Άμις και, όπως αναφέρει η σύμβουλος του προγράμματος σύγχρονης τέχνης του μουσείου, Αφροδίτη Γκόνου, τη συγκίνησε βαθύτατα.
Μέσα απ’ το συγκινητικό έργο “Bonnet”, o Sterling Ruby φέρνει την παιδική ανάμνηση του μαλακού υφάσματος απ’ την ενδυματολογία των γυναικών των Άμις πάνω σε ένα τούβλο, δημιουργώντας μια ένταση μεταξύ σκληρού και μαλακού, τραχύτητας και θαλπωρής.
«Ο Ruby χρησιμοποιεί συχνά αυτοβιογραφικά στοιχεία (σ.σ. μεγάλωσε σε ένα αγρόκτημα στην Πενσυλβάνια, όπου απέκτησε τριβή με τη συγκεκριμένη θρησκευτική κοινότητα)», σημειώνει η ίδια. «Αντίστοιχα κι εδώ, φέρνει αυτή την παιδική ανάμνηση του μαλακού υφάσματος, το οποίο τοποθετεί πάνω σ’ ένα τούβλο και δημιουργεί έτσι μια ένταση μεταξύ αυτού του σκληρού αντικειμένου-σύμβολο της χειρωνακτικής εργασίας και της καταπραϋντικής ζεστασιάς του μητρικού προστατευτικού καλύμματος. Ταυτόχρονα όμως, δίνοντάς τους χρυσό χρώμα, τα ανάγει σε κάτι πνευματικό ή ιερό. Μέσα στη συλλογή των Κυκλαδικών, το έργο θυμίζει την περικεφαλαία ενός αρχαίου βασιλιά ή ακόμα και τα μαλλιά ενός αγάλματος (Κούρου), κάτι που έρχεται σε σύγκρουση με το εύθραυστο υλικό του».
Επίσης, πέρα από τις δύο εκθέσεις, μπαίνοντας στο κτίριο, θα αντικρίσετε μια εντυπωσιακή εγκατάσταση με διάφανα φουσκωτά γλυπτά από ακρυλικές μορφές, εμπνευσμένα από τα κυκλαδικά ειδώλια, μαζί με μια σειρά από φωτεινά γλυπτά, σχεδιασμένα από το στούντιο Objects if Common Interest (Ελένη Πεταλωτή & Λεωνίδας Τραμπούκης). «Θέλεις να τα ακουμπήσεις, να δεις από τι υλικό είναι φτιαγμένα, να τα φωτογραφίσεις», λέει ενθουσιασμένη η Ευγενία Χριστοδουλάκου, εκτελεστική διευθύντρια του μουσείου. «Είναι αφαιρετικά, εφήμερα αλλά και διαχρονικά, είναι ελαφριά και μαλακά, σε αντίθεση με τα στιβαρά και μαρμάρινα γλυπτά, και μεταμορφώνουν το χώρο υποδοχής σε ένα ανοιχτό πεδίο τέχνης και διαλόγου».
Το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει τη μεγαλύτερη έκθεση που διοργανώνεται στην Αθήνα για την επέτειο των διακοσίων χρόνων («1821 Πριν & Μετά», επιμέλεια: Τάσος Σακελλαρόπουλος και Μαρία Δημητριάδου). Χίλια διακόσια αντικείμενα τοποθετήθηκαν στους τρεις ορόφους του κτιρίου επί της Πειραιώς 138 για να αφηγηθούν –με ανάποδη χρονολογική σειρά– περισσότερα από εκατό χρόνια ιστορίας, απ’ τα Ορλωφικά έως το 1870 και τη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου. Το πιο δυνατό χαρτί της έκθεσης είναι οι αναφορές στα χρόνια του Όθωνα, πώς ξεκινάει και πώς εξελίσσεται δηλαδή το ελληνικό κράτος στα πρώτα χρόνια της σύστασής του.
Παράλληλα, με τη μετεγκατάσταση των εκθεμάτων του Μουσείου Μπενάκη απ’ το κτίριο Ελληνικού Πολιτισμού στην Πειραιώς για τη διοργάνωση της επετειακής έκθεσης, προέκυψε ένας άδειος τρίτος όροφος, τον οποίον ο οργανισμός δεν αφήνει ανεκμετάλλευτο: 36 σύγχρονοι καλλιτέχνες παρουσιάζουν νέες κυρίως παραγωγές στις βιτρίνες που εκκενώθηκαν, προτείνοντας εκδοχές χειρονακτικών πρακτικών όπως η επανάχρηση, το DIY, η επιδιόρθωση και το bricolage («O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι: Περιπέτειες σχεδιασμού σε συνθήκες κρίσης»).
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη νέα έκθεση «O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι» , έγκειται στον αναπάντεχο τρόπο με τον οποίον κατοικείται εκ νέου το μουσείο κι οι παιγνιώδεις συσχετισμοί που αναπτύσσονται με ό,τι προϋπήρχε.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όπως το αξιολογεί η Πολύνα Κοσμαδάκη που επιμελείται την έκθεση μαζί με τον Κωστή Βελώνη, έγκειται στον αναπάντεχο τρόπο με τον οποίον κατοικείται εκ νέου το μουσείο κι οι παιγνιώδεις συσχετισμοί που αναπτύσσονται με ό,τι προϋπήρχε.
«Θα έλεγα στους επισκέπτες να παρατηρήσουν τα έργα σε σχέση με το χώρο, να δώσουν έμφαση στις βιτρίνες, στα υφάσματα και στις ταμπέλες απ’ τα προηγούμενα εκθέματα. Η έκθεση αποτελεί, ουσιαστικά, ένα πείραμα του πώς να αξιοποιήσεις ένα μουσείο το οποίο αδειάζει, συνδέοντας δημιουργικά το χθες με το σήμερα. Οι καλλιτέχνες, σαν άλλοι Ροβινσώνες, κλήθηκαν να διαχειριστούν ό,τι προϋπήρχε προκειμένου να φτιάξουν τις συνθήκες της δικής τους κατοίκησης».
Το Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι, τηρώντας την υπόσχεση που είχε δώσει απ’ την πρώτη στιγμή που άνοιξε, επιστρέφει με ανανεωμένες προθήκες, βάζοντας το κοινό ένα βήμα βαθύτερα στη μυθική συλλογή του ζεύγους Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή με 58 έργα να παρουσιάζονται για πρώτη φορά.
Ατόφιοι παραμένουν οι μεγάλοι «Κλασικοί της μοντέρνας τέχνης» στον πρώτο όροφο, αλλά απ’ τον δεύτερο και πάνω υπάρχουν αλλαγές τόσο στα εκθέματα όσο και στη σκηνογραφία, διανθίζοντας το βλέμμα στον 19ο και τον 20ο αιώνα με νέα δείγματα από Picasso, Braque, Miró, Hélion, αλλά και των Marc Chagall, Jean Fautrier, César, Germaine Richier, Robert Rauschenberg κ.ά, όπως και το βλέμμα στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ζωγραφική, που έχει ανανεωθεί κατά 80%.
Το έργο με την πιο τρυφερή ιστορία από τα νέα εκθέματα που παρουσιάζονται στο Μουσείο Γουλανδρή είναι μία καρφίτσα την οποία έφτιαξε ο γνωστός Γάλλος γλύπτης César με βάση μερικά κοσμήματα που του έδωσε η Ελίζα Γουλανδρή.
«Θελήσαμε να αναδείξουμε την ιδιαίτερη σχέση που συνέδεε τον Βασίλη και την Ελίζα Γουλανδρή με αρκετούς από τους καλλιτέχνες που αναδεικνύονται στη συλλογή τους», παρατηρεί η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ που επιμελήθηκε την ανανέωση μαζί με τον Κυριάκο Κουτσομάλλη. «Οι επισκέπτες θα μπορέσουν να θαυμάσουν μία αφίσα του Pablo Picasso, αφιερωμένη στο ζευγάρι, σχέδια που ο Marc Chagall τους έστελνε όταν ετοίμαζε το έργο που είχαν παραγγείλει, προσωπογραφίες της Ελίζας Γουλανδρή από τους Γιώργο Μπουζιάνη και Fernando Botero. Το έργο όμως που κρύβει την πιο τρυφερή ιστορία είναι και το μικρότερο της συλλογής: Πρόκειται για μία καρφίτσα την οποία έφτιαξε ο γνωστός Γάλλος γλύπτης César με βάση μερικά κοσμήματα που του έδωσε η Ελίζα Γουλανδρή, και τα οποία συμπίεσε για να γίνουν μια χαρακτηριστική του “Compression”».
Το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στην Πλατεία Αγίων Ασωμάτων μετατρέπεται (από 15/5) σε ένα ενεργειακό πεδίο που μαγνητίζει με ήχους, δονήσεις και ταλαντώσεις: μερικά από τα σημαντικότερα έργα-σταθμοί στην ιστορία του μεγάλου Takis (μέρος της δωρεάς του Αλέξανδρου Ιόλα στο τότε Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης), πρόκειται να παρουσιαστούν στο κοινό της Αθήνας («Ενεργειακοί Τόποι», επιμέλεια: Κατερίνα Σύρογλου). Την έκθεση συμπληρώνει αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, καθώς και ένα έργο από την Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα.
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, από την άλλη, ετοιμάζει μια νέα περιοδική έκθεση στο -1 για τα τέλη Μαίου, αλλά προς το παρόν –πέρα από τη μόνιμη συλλογή– ανοίγει εκ νέου το «Ubuntu», το οποίο λόγω των αναστολών και της μεταβατικής αμηχανίας από τον covid, δεν έχει λάβει την επισκεψιμότητα που του πρέπει: πρόκειται για μια εκτενή παρουσίαση με αντιπροσωπευτικά έργα Αφρικανών καλλιτεχνών και καλλιτεχνών της αφρικανικής διασποράς, επιλεγμένα από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ. Το σύνολο δομείται σε πέντε δωμάτια, καθένα από τα οποία επιμελήθηκε κι ένας διαφορετικός (διακεκριμένος επιμελητής από το εξωτερικό), μέσα στα οποία η ποικιλία και το αναπάντεχο έχουν τον πρώτο λόγο.
Τις τρεις τολμηρές φωτογραφικές αυτοπροσωπογραφίες της Zanele Muholi ξεχωρίζει η Μάρω Ντάντου, συνεργάτιδα του Δαυίδ. «Φύση ανυπότακτη, η Muholi μιλά για την θέση της γυναίκας, ποζάρει ντυμένη με υλικά που απηχούν αντιλήψεις για το φύλο, τη σεξουαλικότητα, το χρώμα του δέρματος, την έννοια της ταυτότητας. Σε μία από αυτές τις αυτοπροσωπογραφίες, η Muholi περιβάλλεται, αγκαλιάζεται από φουσκωμένα γάντια λατέξ. Στέκεται ανάμεσα στην εμμονή με την καθαριότητα και τον φετιχισμό. Μεταμορφώνεται. Με τα λόγια του Osei Bonsu, γίνεται ένα με μια θάλασσα από χέρια. Σαν τους Εκατόγχειρες της ελληνικής μυθολογίας, που ταυτίζονταν με τη δύναμη των σεισμών και των φυσικών καταστροφών…».
