Από τις κοιτίδες εναλλακτικού πολιτισμού της πόλης, όπως το BIOS, όπου υπήρξε για χρόνια γενική διευθύντρια και υπεύθυνη για τον θεατρικό προγραμματισμό, και διάφορες συνεργασίες στο θέατρο και τα οπτικοακουστικά μέσα, στο Κέντρο Πολιτισμού - Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» όπου τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχει τη διεύθυνση προγραμματισμού και παραγωγής, η Γαβριέλλα Τριανταφύλλη γνωρίζει καλά τον χώρο της πολιτιστικής παραγωγής και διαχείρισης έχοντας αφήσει το προσωπικό της στίγμα σε διάφορα εγχειρήματα. Με αφορμή τη νέα σειρά εκδηλώσεων «Πρόσωπα του Ήρωα» που διατρέχει τον θεματικό προγραμματισμό του ΚΠΙΣΝ όλη τη χρονιά, μας μιλά για το πώς είναι να απευθύνεσαι σε ένα τόσο μεγάλο κοινό, την καλλιτεχνική δημιουργία σε καιρό πανδημίας, αλλά και το καλοκαίρι στο Πάρκο και εύχεται το συλλογικό να γίνει το όπλο μας απέναντι στο σκοτάδι που αποκαλύπτει το ελληνικό #metoo.
Πώς είναι να σχεδιάζεις ένα πολιτιστικό πρόγραμμα σε συνθήκες πανδημίας;
Το μότο μας στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» (ΚΠΙΣΝ) τον τελευταίο χρόνο είναι το «Θα βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε», κάτι το οποίο θεωρώ ότι έχει μεγάλη σημασία στις συνθήκες που ζούμε. Καταφέραμε έτσι είτε μέσω διαδικτυακών εκδηλωσεων είτε όσο επιτράπηκε η φυσική παρουσία το καλοκαίρι να κρατήσουμε χονδρικά τον ίδιο προγραμματισμό, χωρίς βέβαια τις μεγάλες συναυλίες που είναι η ναυαρχίδα μας. Δημιουργώντας για παράδειγμα κύκλους θεατών στο γκαζόν του Πάρκου, όπου ο καθένας απείχε δύο μέτρα από τον επόμενο μπορέσαμε να κάνουμε κινηματογραφικές προβολές διατηρώντας την αίσθηση του «χαλαρώνω στο γκαζόν». Ή μικρές συναυλίες με πολύ περιορισμένο κοινό στο Λαβύρινθο ή στο Ξέφωτο.
Βρήκαμε έναν τρόπο να κάνουμε σχεδόν τα πάντα. Έχοντας τη μεγάλη χαρά να έχουμε στη διάθεσή μας τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για να πραγματοποιούμε δράσεις για το κοινό, ελπίζουμε ότι, ακόμη κι αν δεν αυξηθεί το ποσοστό των θεατών που θα μπορούμε να έχουμε, να καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε τουλάχιστον όσα κάναμε πέρυσι. Το βασικό είναι να έχουμε απόλυτη ευελιξία και να σχεδιάζουμε εκδηλώσεις με πολλαπλές πιθανές ημερομηνίες Είναι μια νέα συνθήκη, και οφείλουμε να είμαστε ευέλικτοι αν θέλουμε να είμαστε ενεργοί και στην καρδιά του ότι συμβαίνει.
«Πρέπει να είμαστε διαρκώς εφευρετικοί, δημιουργικοί και όχι επαναλαμβανόμενοι. Σίγουρα όταν παρακολουθούμε ένα ζωντανό θέαμα ενεργειακά δημιουργείται κάτι που δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Μια τέλεια ταινία δημιουργεί άλλου τύπου συναισθήματα. Πρέπει λοιπόν να φτιάχνουμε συνέχεια διαφορετικά περιβάλλοντα για να δημιουργούμε συνέχεια καινούργιες συνθήκες».
Τι νέο βλέπεις να γεννιέται σε αυτήν την συνθήκη;
Προκύπτουν νέα φορμά, και δεν εννοώ τόσο υβριδικά από την άποψη της διάδρασης με το κοινό. Σίγουρα κάθε καλλιτέχνης καλείται να βρει μια γλώσσα πιο κινηματογραφική, πιο τηλεοπτική, πιο φωτογραφική εν πάσει περιπτώσει. Παράλληλα, η συνεύρεση με ανθρώπους που βρίσκονται σε διαφορετικούς γεωγραφικούς τόπους ποτέ δεν ήταν πιο εύκολη. Άλλοτε θα έπρεπε να περιμένουμε να έρθει κάποιος από το εξωτερικό να δουλέψουμε π.χ. μαζί ένα κείμενο, ενώ τώρα για να συνεργαστώ με κάποιον από τον Καναδά μπορεί να αλλάξω ακόμη και το ωράριο λειτουργίας μου για ένα διάστημα. Πράγμα που μπορεί να αποτελέσει όφελος.
Ως άνθρωπος μου αρέσει να βρίσκω το θετικό στοιχείο ακόμη και στα αρνητικά. Παλιότερα ήταν πολύ βαρετό να παρακολουθήσεις ένα συνέδριο διαδικτυακά ενώ τώρα έχουν εξελιχθεί σε απίστευτο βαθμό. Ειδικά αν πρόκειται για εναλλακτικές πλατφόρμες που μπορούν να πειραματιστούν ελεύθερα βλέπεις πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, γιατί σε έναν θεσμό όπως το ΚΠΙΣΝ δεν συγχωρούνται τεχνικά λάθη. Το πόσο έχει εξελιχθεί ο χώρος μέσα σε ένα χρόνο είναι αξιοθαύμαστο, μοιάζει να έχει περάσει μια πενταετία, τόσο από άποψη αντανακλαστικών όσο και του τελικού προϊόντος.
Στην αρχή βλέπαμε live μουσικών από το σαλόνι τους και φτάσαμε σε πολύ ιδιαίτερες προτάσεις όπως για παράδειγμα την παράσταση της Αργυρώς Χιώτη στο ΕΜΣΤ No man is an island entire of itself, τον περασμένο Ιούνιο. Ή η συναυλία του Δημήτρη Καμαρωτού Μετέωρη στο Eνεργειακό Στέγαστρο, το υψηλότερο σημείο του ΚΠΙΣΝ με τη μεσόφωνο Άννα Παγκάλου.
Αν δεν ήμασταν σε αυτήν την συνθήκη δεν θα υπήρχε το έρεισμα να γίνει κάτι τέτοιο, όταν μπορούμε να βάλουμε 14000 άτομα στο Ξέφωτο. Πρέπει να είμαστε διαρκώς εφευρετικοί, δημιουργικοί και όχι επαναλαμβανόμενοι. Σίγουρα όταν παρακολουθούμε ένα ζωντανό θέαμα ενεργειακά δημιουργείται κάτι που δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Μια τέλεια ταινία δημιουργεί άλλου τύπου συναισθήματα. Πρέπει λοιπόν να φτιάχνουμε συνέχεια διαφορετικά περιβάλλοντα για να δημιουργούμε συνέχεια καινούργιες συνθήκες. Αυτή η ανάγκη θα συνεχίσει να υφίσταται γιατί θα υπάρχει πιστεύω ένα κοινό που ακόμη κι αν ανοίξουν τα πάντα θα αισθάνεται άβολα να συνωστιστεί. Δεν πιστεύω ότι με το που θα εμβολιαστούμε θα σβήσουμε όσα έχουν τελεστεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Όσο περισσότερο κρατάει αυτή η συνθήκη τόσο περισσότερο εγγράφεται μέσα μας.
Εσείς τι είδους διαδικτυακά θεάματα σχεδιάζετε;
Στα Πρόσωπα του Ήρωα προσπαθήσαμε να συμπεριλάβουμε παραστατικά θεάματα ειδικά για κάμερες. Έτσι για τη σειρά δραματοποιημένων αναλόγιων που εστιάζουν σε διαφορετικούς ήρωες και αντιήρωες συνεργαστήκαμε με τον Έκτορα Λυγίζο που, με την ιδιότητά του και ως σκηνοθέτη του κινηματογράφου, επιμελείται το τελικό αποτέλεσμα σαν ένα θέαμα λόγου και εικόνας ειδικά σχεδιασμένο για βιντεοσκόπηση από πολλές κάμερες, γίνεται ντεκουπάζ, δεν πρόκειται για απλή καταγραφή και αναμετάδοση παράστασης.
Αντίστοιχα το νέο έργο του Δημήτρη Καμαρωτού «Προμηθέας Δεσμώτης» που λαμβάνει χώρα στο παλιό Αναγνωστήριο στο Βαλλιάνειου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος είναι μία πρόταση μικτού θεάματος, προορισμένου να κινηματογραφείται και να αναμεταδίδεται ζωντανά. Δεν είναι κινηματογραφική ταινία, δεν πρόκειται για βιντεοσκοπημένη καταγραφή παράστασης, αλλά για ένα ζωντανό θέαμα, στημένο εξαρχής για να φτάσει στο κοινό μέσα από την οθόνη του υπολογιστή ή της τηλεόρασης. Μάλιστα η παρουσία του Γιάννη Δρακουλαράκου πίσω από τις κάμερες αίφνης του δίνει πιο κινηματογραφικό χαρακτήρα.
Αρχικά είχε στηθεί αποκλειστικά για τις οθόνες, όμως είναι τόσο συγκλονιστική η Αιμιλία Μουτούση στον τιτάνιο άθλο της ερμηνείας του Προμηθέα που από τις δέκα ανακοινωμένες παραστάσεις αποφασίσαμε οι πέντε να γίνουν τον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο με πολύ περιορισμένο κοινό και με κινηματογραφική συνθήκη παράλληλα.
Ως προς τα εικαστικά ποιά είναι η φιλοσοφία του προγράμματός σας;
Μας ενδιαφέρει η τέχνη στο δημόσιο χώρο, άλλωστε δεν έχουμε στη διάθεσή μας εσωτερικούς χώρους εκτός από τον Φάρο, έχουμε όμως ένα υπέροχο πάρκο. Και δεν εννοώ μόνο εκθέσεις όπως η διπλή εγκατάσταση «Διερχόμενοι» και «Επτά Πύλες» του Γιώργου Ξένου που μόλις ξεκίνησε ή παλιότερα του Γιώργου Ζογγολόπουλου, της Σοφίας Βάρη, αλλά και το Χριστουγεννιάτικο φεστιβάλ φωτιστικών εγκαταστάσεων που δεν είναι απλά φώτα αλλά γλυπτικές φωτιστικές εγκαταστάσεις. Επίσης η έκθεση της Artworks, το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος κάνει εκτεταμένη χρήση του δημόσιου χώρου. Μας ενδιαφέρει επίσης η εκάστοτε έκθεση να γίνεται αφορμή για έναν κύκλο δράσεων, διαλέξεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, να φτάχνουμε ένα ολόκληρο σύμπαν που προσφέρει μια πλήρη εμπειρία.
Τα Πρόσωπα του Ήρωα πώς προέκυψαν;
Από το ενδιαφέρον μας για τον δημόσιο χώρο, έναν χώρο ανοιχτό σε όλους, και την προσπάθειά μας να αποκριθούμε στη χρονιά. Πρόκειται για ένα θεματικό και όχι επετειακό κύκλο εκδηλώσεων, όπου προσπαθούμε να καταγράψουμε την πορεία του ήρωα ανά τους αιώνες, πάντα μέσα από διαφορετικές μορφές τέχνης. Είναι περισσότερο μια απόκριση. Δεν επιδιώκουμε να μιλήσουμε για την Επανάσταση αλλά με αφορμή με αυτή να φτιάξουμε μια αφήγηση. Έτσι σχεδιάσαμε έναν θεματικό χάρτη που περιλαμβάνει διαφορετικές εκδηλώσεις, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, θεατρικές παραγωγές, εικαστικές εγκαταστάσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, με κορύφωση τον εορταστικό Χριστουγεννιάτικο Κόσμο του ΚΠΙΣΝ. Έναν μεγάλο χάρτη για όλους, για το μεγάλο κοινό μας.
«Τα ιδρύματα δεν υπεισέρχονται στη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής, η οποία πρέπει να ανήκει στο εκάστοτε Υπουργείο Πολιτισμού. Το τι είναι η χώρα ως πολιτιστικό προϊόν, κατά πόσο αυτό είναι εξαγώγιμο ή μπορεί να προσελκύσει ένα κοινό είναι κάτι που το συντονίζει ένα Υπουργείο Πολιτισμού και μια κυβέρνηση».
Αλήθεια πώς είναι να σχεδιάζεις ένα πολιτιστικό πρόγραμμα για ένα τόσο μεγάλο και ευρύ κοινό;
Πολύ ενδιαφέρον! Είναι ένα διαρκές τοπίο μάθησης και για εμάς, σεβασμού και αποδοχής. Έναν άνθρωπο από τον χώρο της τέχνης μπορεί να τον φοβίσει αυτό το «για όλους». Όταν όμως γίνεται με μεγάλη φροντίδα, προσπαθώντας να υπάρχει κάτι επί της ουσίας για το κάθε κοινό, εμπεριεχει μια συμπερίληψη και έναν σεβασμό που βρίσκω πολύ σημαντικό. Κάθε χρόνο προχωράμε και εμβαθύνουμε. Όταν ξεκινούσαμε ο δημόσιος χώρος και η χρήση του δεν ήταν κάτι αυτονόητο. Από τότε, αν και δεν έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια, έχουμε διανύσει μεγάλη απόσταση ως προς τη χρήση του δημόσιου χώρου, όχι μόνο το ΚΠΙΣΝ και η ομάδα μας αλλά γενικότερα στην πόλη χρησιμοποιούμε πιο πολύ τον έξω χώρο. Δεν συνετέλεσε βέβαια μόνο το ΚΠΙΣΝ σε αυτό, υπήρξαν διάφορες πρωτοβουλίες σε αυτήν την κατεύθυνση, βοήθησε και το κοινό.
Πώς βλέπεις τον ρόλο των ιδρυμάτων στον πολιτισμό αυτή την εποχή;
Το ΚΠΙΣΝ ανήκει στο ελληνικό δημόσιο. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος παραδίδοντάς το εξασφάλισε δύο πολύ μεγάλες δωρεές για τον προγραμματισμό και τα λειτουργικά του έσοδα που μας έχουν επιτρέψει να διευρύνουμε το κοινό μας και, ενώ το αρχικό επιχειρηματικό σχέδιο μιλούσε για 700.000 επισκέπτες το τρίτο έτος, να φτάσουμε στα 6,3 εκατομμύρια το συγκεκριμένο έτος. Σε αυτό συνέβαλε φυσικά το ίδιο το κτίριο ως αρχιτεκτονικό τοπόσημο, ανοιχτό για όλους, αλλά σίγουρα και οι δράσεις του, δωρεάν οι περισσότερες, ή με συμβολικό εισιτήριο περισσότερο για την καλύτερη διαχείριση του κοινού πάρα για τα έσοδα.
Από κει και πέρα τα ιδρύματα δεν υπεισέρχονται στη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής, η οποία πρέπει να ανήκει στο εκάστοτε Υπουργείο Πολιτισμού. Το τι είναι η χώρα ως πολιτιστικό προϊόν, κατά πόσο αυτό είναι εξαγώγιμο ή μπορεί να προσελκύσει ένα κοινό είναι κάτι που το συντονίζει ένα Υπουργείο Πολιτισμού και μια κυβέρνηση. Γιατί ξέρουμε ότι πέρα από τους αρχαιολογικούς χώρους υπάρχουν πόλεις όπως το Εδιμβούργο και η Αβινιόν που ζουν από τον σύγχρονο πολιτισμό προσελκύοντας χιλιάδες κόσμου στα φεστιβάλ τους.
Τι σκέφτεστε για το καλοκαίρι στο ΚΠΙΣΝ;
Έχουμε τραβήξει την καλλιτεχνική σεζόν ως τα τέλη Αυγούστου ενώ συνήθως το Summer Nostos που διοργανώνει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σηματοδοτούσε με έναν τρόπο τη λήξη της. Προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε όλα όσα θα κάναμε, με εξαίρεση τις μεγάλες συναυλίες βέβαια, παρακολουθώντας όμως τις εξελίξεις και έχοντας στο μυαλό μας και την κόπωση του κοινού. Για να κάνεις ένα πλάνο διαδικτυακών δράσεων θα πρέπει να λάβεις υπόψη σου που βρίσκεται το κοινό σωματικά και ψυχολογικά. Πέρυσι για παράδειγμα διαπιστώσαμε ότι από τις αρχές Ιουνίου κανείς δεν ήθελε να μείνει σπίτι Σάββατο βράδυ, ακόμη κι αν δεν μπορούσε να πάει για ποτό, ήθελε να κάνει μια βόλτα κι έτσι μεταφέραμε τις συναυλίες μας την Πέμπτη.
Επίσης, πολύ συνειδητά έχουμε επιλέξει ήδη από πέρυσι να επενδύουμε στους Έλληνες καλλιτέχνες. Είναι καθήκον μας και κάθε χώρας να βοηθά τον δικό της πληττόμενο καλλιτεχνικό κλάδο και σχεδιάζουμε, με όποιον τρόπο μπορέσουμε, διαφορετικές συναυλίες για διαφορετικά κοινά.
Τι είναι για σένα ο ήρωας;
Αυτός που μπορεί να σταθεί στα πόδια του χωρίς να χάσει την ανθρωπιά του. Το να παραμένουμε άνθρωποι που συγκινούμαστε, που νοιαζόμαστε, τους οικείους μας, τον κόσμο, το περιβάλλον, να κινούμαστε όχι μόνο με βάση το δικό μας προσωπικό όφελος. Αυτός που δεν θρυμματίζονται τα πόδια του, που παραμένει όρθιος.
Πώς αισθάνεσαι για το ελληνικό #metoo στον πολιτιστικό χώρο;
Προερχόμενη από τον θεατρικό κλάδο και ως σπουδάστρια, θεωρώ πολύ σημαντικά να λέγονται και να ακούγονται όλα αυτά, όσο κι αν ταραζόμαστε καθημερινά, και όσο κι αν κάποιοι θα πάρουν ίσως παραπάνω βάρος απ’ όσο τους αναλογεί και άλλοι όχι. Ο καθένας θα πρέπει να πάρει το βάρος που του αναλογεί. Και μπορεί εμείς που δουλεύουμε στον πολιτισμό να καταπίνουμε περισσότερο αλλά όταν ανοίγει το κουτί να τα βγάζουμε όλα έξω, σίγουρα όμως αυτές οι συμπεριφορές δεν περιορίζονται στον χώρο μας, υπάρχουν παντού. Και πρέπει να βγουν όλα έξω, όχι μόνο στα social media, πρέπει όλα να καταγραφούν, να προσπαθήσουμε για το συλλογικό όφελος για την επόμενη μέρα. Να δούμε πώς μπορούμε να κάνουμε αυτό το σκοτάδι και την κακοποίηση τόσων ετών όπλο μας. Το συλλογικό είναι ένα όπλο.
Συμφωνείς με την προκήρυξη διαγωνισμού για την πλήρωση της θέσης της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Εθνικού Θεάτρου;
Το βρίσκω καταρχήν πολύ θετικό ότι αυτή τη στιγμή δυο γυναίκες βρίσκονται στο τιμόνι δύο σημαντικών θεσμών, του Εθνικού Θεάτρου και του Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι από μόνο του πολύ όμορφο και συμβολικά και επί της ουσίας. Ένας διαγωνισμός είναι σημαντικός αλλά θα πρέπει να βρεθούν οι προϋποθέσεις για να λειτουργήσει, να μην προσπαθήσουμε να πάμε από το Α κατευθείαν στο Ω αλλά από το Α στο Κ. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις τοπικές συνθήκες, τη φύση του κάθε φορέα και τις ιδιαιτερότητες του δημόσιου τομέα. Το παράδειγμα του εξωτερικού μας έχει δείξει ότι γι αυτές τις θέσεις δεν αρκεί να είσαι μόνο καλλιτέχνης. Ένας επιμελητής (curator) μπορεί κάποιες φορές να συγκεράσει διαφορετικές δυνάμεις.
