Μια φίλη είδε έναν εφιάλτη τις προάλλες. Βρισκόταν λέει σε ένα αδιευκρίνιστο περιβάλλον τάξης, όπου καλούνταν να ονομάσει δύο θεατρικά έργα του Τόμας Μπέρνχαρντ και δεν θυμόταν κανένα, ενώ είχαμε δει τουλάχιστον δύο τα τελευταία χρόνια. «Κλασικός εφιάλτης θεατρόφιλου σε εγκλεισμό που κάνει αναπλήρωση στον ύπνο λόγω στέρησης» την καθησύχασε μια φίλη γιατρός. «Συνίσταται μικρή αύξηση του αλκοόλ και comfort food μέχρι να ανοίξουν τα θέατρα»!
Πέρα από την πλάκα πάντως, λόγω της θέσης μου όλο και περισσότεροι γνωστοί που το αθηνόραμα είναι ο καλύτερος τους φίλος, μοιράζονται μαζί μου την πολιτιστική τους στέρηση που δεν μπορούν πλέον να ικανοποιήσουν οι streaming πλατφόρμες και οι online παραστάσεις, ακόμη κι αν βάλουν τα καλά τους και τις συνοδέψουν με ποτό στο zoom μετά (ναι, το έκαναν κι αυτό).
Το ερώτημα παραμένει ένα. Γιατί το άνοιγμα των χώρων πολιτισμού δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν στη δημόσια συζήτηση τουλάχιστον, με σχεδόν καμία σχετική αναφορά να έχει γίνει είτε από την πολιτεία είτε από τα μίντια; Ακόμη και χώροι με οριοθετημένη χωροταξία, όπως τα σινεμά και τα θέατρα, αλλά και με ελεγχόμενη ροή και προφίλ επισκεπτών που δεν ευνοούν τον συνωστισμό, όπως τα μουσεία και οι χώροι τέχνης, δεν διαφαίνονται πουθενά στα δημόσια εκφρασμένα σχέδια που εξετάζονται.
Το γεγονός αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι παρά τις ημερίδες και τις εξαγγελίες περί πολιτισμού και ανάπτυξης, ο πολιτισμός δεν θεωρείται ακόμη σε αυτήν την χώρα ένας τομέας της οικονομίας που απασχολεί εργαζόμενους, πόσο μάλλον που να μπορεί να αποτελέσει όχημα ανάπτυξης. Από τη στιγμή που δεν συνεπάγεται εύκολη ψηφοθηρία και δεν εξυπηρετεί ισχυρά συμφέροντα, ο πολιτισμός παραμένει ένας τομέας της οικονομίας και της κοινωνίας που αντιμετωπίζεται λίγο πολύ ως ένα ελιτίστικο χόμπι που δεν απασχολεί πάρα λίγους εκκεντρικούς.
Έχει αναρωτηθεί κανείς πως ο εξορισμού επισφαλής κόσμος του πολιτισμού που πλήττεται κατεξοχήν από την πανδημία εισπράττει, ακόμη και ψυχολογικά, την πλήρη απουσία του από τη δημόσια ατζέντα; Τι σημαίνει να είσαι αόρατος μια στιγμή σαν κι αυτή, χωρίς φως στο τούνελ;
Η πανδημία ως γνωστόν δεν προσφέρεται για εύκολα συμπεράσματα και η χρυσή συνταγή δεν υπάρχει, κάθε πολιτεία όμως κάνει τις επιλογές της (η Γαλλία πχ. δεν έκλεισε ποτέ την εκπαίδευση) ακόμη κι αν ορισμένες αφορούν σε συμβολικό επίπεδο. Οι χώροι πολιτισμού παραμένουν κλειστοί στις περισσότερες χώρες, αν και στο Λουξεμβούργο μόλις ξανάνοιξαν τόσο τα μουσεία όσο και τα θέατρα και σινεμά, ενώ τα μουσεία έχουν ανοίξει στην Ιρλανδία, αλλά και στη Βουλγαρία και τη Σερβία. Σύμφωνα με την δεύτερη έρευνα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μουσείων κανένα περιστατικό μετάδοσης covid-19 δεν έχει καταγραφεί σε μουσείο, ενώ διεθνώς υποστηρίζουν ότι η επίσκεψη σε μια έκθεση είναι πιο ασφαλής από άλλες δραστηριότητες σε έναν κλειστό χώρο, όπως ένα mall, γιατί κατά κανόνα δεν αγγίζεις τα εκθέματα και δεν περνάς πολύ ώρα στον ίδιο χώρο. Ειδικά οι μικρότεροι χώροι τέχνης θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται όπως μια εμπορική γκαλερί (οι γκαλερί θεωρούνται καταστήματα οπότε μόλις ξανάνοιξαν στην Ελλάδα) αφού τόσο χωροταξικά όσο και από άποψη κοινού και συνωστισμού είναι ακριβώς το ίδιο.
Ακόμη πάντως κι αν οι χώροι πολιτισμού στις Ευρωπαϊκές χώρες παραμένουν στην πλειοψηφία τους κλειστοί, η σχετική συζήτηση, σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν έχει κλείσει ποτέ, απασχολεί τη δημόσια σφαίρα και οι κυβερνήσεις τοποθετούνται σχετικά κάθε τόσο. Έχει αναρωτηθεί κανείς πως ο εξορισμού επισφαλής κόσμος του πολιτισμού που πλήττεται κατεξοχήν από την πανδημία εισπράττει, ακόμη και ψυχολογικά, την πλήρη απουσία του από τη δημόσια ατζέντα; Τι σημαίνει να είσαι αόρατος μια στιγμή σαν κι αυτή, χωρίς φως στο τούνελ;
Σίγουρα το Υπουργείο Πολιτισμού μετά την κωλυσιεργία και την αρνητική δημοσιότητα των πρώτων μηνών έκανε κινήσεις ανακούφισης των καλλιτεχνών (ειδικά με τη δημιουργία του μητρώου καλλιτεχνών και τις σχετικές αποζημιώσεις) και έδωσε χρήματα για τη δημιουργία ψηφιακών έργων. Παράλληλα, τα ιδρύματα όπως η Στέγη Ωνάση αναζητούν ευφάνταστους τρόπους να στηρίξουν ακόμη και τομείς της τέχνης που πλήττονται κατά κόρον, όπως οι συναυλίες.
Ο πολιτισμός άλλωστε είναι απαραίτητος για την ψυχική μας υγεία και μια επίσκεψη σε ένα μουσείο θα μπορούσε να αποτελέσει μια διέξοδο για το στριμωγμένο μυαλό μας. Δεν είναι τυχαίο που το ενδιαφέρον παραμένει αυξημένο ακόμη και για θεάματα που δεν τα ευνοεί πάντα η θέαση στην οθόνη, όπως το θέατρο.
Η πρόσφατη δημιουργία υφυπουργείου για τον σύγχρονο πολιτισμό επιβεβαίωσε τη σημασία που φαίνεται να δίνει η κυβέρνηση στον σύγχρονο πολιτισμό, ενώ ο Νικόλας Γιατρομανωλακης επαναλαμβάνει διαρκώς ότι ο πολιτισμός είναι πολύ σημαντικός κλάδος της ελληνικής οικονομίας με πολλαπλές αναπτυξιακές δυνατότητες, πέρα από τον ρόλο του στην κοινωνική συνοχή.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που ο πολιτισμός στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ιδιωτική πρωτοβουλία και οι περισσότεροι ανεξάρτητοι χώροι πολιτισμού της πόλης χρειάζονται να δουλέψουν για να επιβιώσουν, με τον ίδιο τρόπο που ισχύει για άλλους πιο προφανείς τομείς της μικρής επιχειρηματικότητας. Είναι καιρός, λοιπόν, όσο η επιδημιολογική κατάσταση βελτιώνεται, να εξεταστεί πιο σοβαρά το σταδιακό άνοιγμα των χώρων τέχνης, έστω να μπει σε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο στο τραπέζι που θα επιτρέψει τον προγραμματισμό αλλά και θα εμφυσήσει και μια αισιοδοξία στο κοινό τους. Και, παράλληλα, η κατεξοχήν επισφαλής καλλιτεχνική κοινότητα να υποστηριχθεί όχι μόνο μέσω επιδομάτων αλλά συναντώντας το κοινό της στο φυσικό του χώρο.
Ο πολιτισμός άλλωστε είναι απαραίτητος για την ψυχική μας υγεία και μια επίσκεψη σε ένα μουσείο θα μπορούσε να αποτελέσει μια διέξοδο για το στριμωγμένο μυαλό μας. Δεν είναι τυχαίο που το ενδιαφέρον παραμένει αυξημένο ακόμη και για θεάματα που δεν τα ευνοεί πάντα η θέαση στην οθόνη, όπως το θέατρο. Η αύξηση της πώλησης βιβλίων είναι ένα ενθαρρυντικό στοιχείο για τις παράπλευρες συνέπειες της καραντίνας. Δεν γίναμε από τη μια στιγμή στην άλλη φιλαναγνώστες, έχουμε ανάγκη να σκεφτούμε διαφορετικά, να φροντίσουμε το μέσα μας. Κι εγώ έκανα μανικιούρ τα Χριστούγεννα για ψυχολογικούς λόγους αλλά δεν κράτησε παραπάνω από μια εβδομάδα, ο χρόνος που πέρασα όμως στην κιβωτό του Ίλια Καμπακόφ στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης λίγες μέρες πριν κλείσει, με συντροφεύει ακόμη.
