Με πάνω από μισό αιώνα ιστορία, το ιστορικό φεστιβάλ Steirischer Herbst στο Γκρατς της Αυστρίας διανύει τα τελευταία χρόνια μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους του με την καλλιτεχνική διευθύντρια Ekaterina Degot να επιμελείται ένα πρόγραμμα παραστάσεων και εκθέσεων σε άμεσο διάλογο με τα επείγοντα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα της εποχής και ειδικά την ξενοφοβία και τον ρατσισμό. Φέτος, το φεστιβάλ επανεφευρίσκει στον εαυτό του, εκπέμπει ταυτόχρονα τοπικά όσο και διαδικτυακά, στήνοντας μια Paranoia TV που φιλοδοξεί να προσεγγίσει κριτικά την πανδημία και τις επιπλοκές της, στην καθημερινότητά μας, τη βιοπολιτική αλλά και στον κόσμο της τέχνης.
Ο Christoph Platz, διευθυντής επιμελητικών σχέσεων, μας μιλά για τις προκλήσεις της φετινής διοργάνωσης αλλά και τις όχι τόσο προφανείς παράπλευρες απώλειες της πανδημίας. To φεστιβάλ διαρκεί ως τις 18 Οκτωβρίου με το ψηφιακό περιεχόμενο να διατηρείται ως την 1η Νοεμβρίου στο website της διοργάνωσης.
Πώς αντιμετωπίσατε την πραγματικότητα του covid19 ενόσω διοργανώνατε το φεστιβάλ και πως καταλήξατε με το concept του Paranoia TV; Ποιες είναι οι κυριότερες δυσκολίες;
Όπως και πολλοί πολιτισμικοί θεσμοί έπρεπε να ματαιώσουμε τα projects του Μαρτίου του 2020. Μεταξύ άλλων σχεδιάζαμε μια έκθεση μεγάλου βεληνεκούς στη Neue Galerie, στο Γκρατς, με εκθέματα-δάνεια από όλο τον κόσμο. Την ακυρώσαμε αφού δεν ήταν δυνατόν να αναβληθεί. Ελέγχοντας κάποιες από τις επαφές μας το Σεπτέμβριο έγινε πολύ φανερός ο αντίκτυπος της πανδημίας στον τομέα του πολιτισμού και τα παρακλάδια του: Κάποιες από τις εταιρίες που είχαμε ξεκινήσει κάποιες πολύ βασικές εργασίες, π.χ. την κατασκευή κιβωτίων μεταφοράς έργων τέχνης, δεν υπάρχουν πλέον.
Το Paranoia TV είναι διανοητικό παιδί της νέας εποχής και των προσπαθειών μας να ξανασκεφτούμε το φεστιβάλ και τη δομή του. Βρήκαμε έναν τρόπο να κρατήσουμε τους περισσότερους από τους ήδη προσκεκλημένους καλλιτέχνες στην έκθεση, με διαφορετικές αναθέσεις, νέους τρόπους έκθεσης και παρουσίας.
Προσπαθήσαμε να βρούμε έναν τρόπο να παράγουμε και να εκθέσουμε έργα τέχνης, ανεξάρτητα από τα διαρκώς μεταβαλλόμενα μέτρα κατά της πανδημίας.
Ποια είναι η κατάσταση όσον αφορά τον Covid-19 και τον πολιτισμό στην Αυστρία; Είναι ανοιχτά τα θέατρα και οι χώροι μουσικής; Υποστηρίζεται η τέχνη από το κράτος;
Πολλοί χώροι είναι κλειστοί ή αντιμετωπίζουν περιορισμούς μεγάλης κλίμακας. Θέατρα και κινηματογράφοι μπορούν να λειτουργούν για ένα πολύ περιορισμένο κοινό, οι διεθνείς παραγωγές δεν μπορούν να ταξιδέψουν, οι εκδηλώσεις με όρθιους θεατές είναι δυνατές μόνο για πολύ μικρό κοινό. Οι καλλιτέχνες υποστηρίζονται σε κάποιο βαθμό, αλλά πολλοί συνάδελφοι αντιμετωπίζουν ακυρωμένες παραστάσεις και απουσία αναθέσεων.
Το Paranoia TV περιλαμβάνει live performative events σε εσωτερικό χώρο; Τι ποσοστό των έργων τέχνης εκτίθεται διαδικτυακά; Οι online προβολές είναι με εισιτήριο ή δωρεάν;
Ναι, φιλοξενούμε μερικά ζωντανά performances εσωτερικού χώρου, τα οποία όπως είναι φυσικό απευθύνονται κυρίως στο τοπικό κοινό. Η Lulu Obermayer έκανε ένα event μόνο για μια ημέρα, για ένα μικρό κοινό, στην τεράστια Όπερα στο Γκρατς, ο Alexander Chernyshkov θα κάνει κάποιες θεατρικές παραστάσεις για πολύ περιορισμένο κοινό θεατών, με μετακινήσεις σε διαφορετικά μονοπάτια μέσα στο κτίριο, έτσι ώστε ποτέ δεν θα συνυπάρχουν πάρα πολλοί θεατές ταυτόχρονα σε ένα μέρος ή κλειστούς χώρους.
Τα πάντα είναι διαθέσιμα online, αφού συμπεριλαμβάνονται επιπλέον in real life (IRL) events στο «Paranoia TV News», αλλά το online περιεχόμενο στο σύνολό του δεν μπορεί να βιωθεί σε πραγματικές συνθήκες (IRL). Το online πρόγραμμα μας είναι δωρεάν, με την επιλογή της συνεισφοράς, για όσους έχουν τη δυνατότητα.
Γιατί ο Σίγκμουντ Φρόιντ είναι η μασκότ του Paranoia TV;
Ο Φρόιντ είναι ο λεγόμενος πατέρας της ψυχανάλυσης, οπότε είναι βασικά ο νονός κάθε έρευνας για τους ψυχολογικούς λαβυρίνθους των ανθρώπων –– ένας ανθρακωρύχος της «παράνοιας». Αναπαριστά, επίσης, την πολυπλοκότητα των καιρών μας αναφορικά με την ψυχολογική σταθερότητα αλλά και ως ένας μεγάλος λευκός άντρας καθηγητής που ισχυρίζεται ότι καταλαβαίνει τα πάντα. Ακόμη περισσότερο από πριν αναζητούμε απλές απαντήσεις και διαύγεια και βρισκόμαστε μπροστά σε αμφιλεγόμενες συμβουλές και αμφίβολα γεγονότα.
Ο βαθιά-ψεύτικος Φρόιντ μας, είναι μάλλον ένα avatar για το φεστιβάλ, ένας φροϋδικός Max Headroom, ο οποίος ήταν ένα κινούμενο σχέδιο, εκφωνητής και τηλεοπτικός παρουσιαστής που ρωτούσε κάποιες πολύ ενοχλητικές ερωτήσεις σε κάποιους από τους καλεσμένους του.
Τι είναι παρανοϊκό και τι φυσιολογικό στην κατάσταση που βιώνουμε; Γιατί, όπως δηλώνετε, το φυσιολογικό μπορεί να γίνει επικίνδυνο;
Η πρώτη είναι ακριβώς η ερώτηση. Για παράδειγμα, είσαι παρανοϊκός όταν συνεχίζεις να φοράς τη μάσκα σου ενώ οι άλλοι δεν το κάνουν; Ή μήπως είσαι φυσιολογικός και ίσως γίνεις αντικείμενο επίθεσης λόγω αυτού; Το να φοράς μάσκα είναι μια στάση-δήλωση, είναι όντως προστατευτικό, και αν ναι, ποιον προστατεύει; Εσένα ή άλλους; Είμαστε εντάξει με τους περιορισμούς της προσωπικής μας ελευθερίας για να προστατεύσουμε άλλους από πιθανές καταστάσεις; Ο αποκλεισμός και οι προκαταλήψεις, ο φόβος και η χειραγώγηση ήταν της μόδας ήδη πριν την πανδημία και τώρα, ξυπνάει τα χειρότερα στους ανθρώπους.
Θα μπορούσατε να μας δώσετε κάποια παραδείγματα των εναλλακτικών προσεγγίσεων των καλλιτεχνών του φετινού φεστιβάλ;
Ο Clemens von Wedemeyer χρησιμοποίησε την απιθανότητα να παράγει νέες εικόνες για τις ταινίες του μαζί με την συνήθως μεγαλύτερη ομάδα του για να ασχοληθεί με υλικό που έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν. Έγραψε νέα κείμενα και δούλεψε στην επεξεργασία ενός εξ ολοκλήρου νέου έργου, με βάση την «ανα-κύκλωση». Ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πως οι καλλιτέχνες καταφέρνουν να προσαρμόζονται και να παίρνουν κάτι καλό από την κατάσταση. Η Tamar Guimarães ζήτησε από φίλους και συγγενείς να εργαστούν σε μια σαπουνόπερα ονόματι SOAP και ο John Smith, επίσης κινηματογραφιστής, συνέχισε να κάνει το ίδιο που κάνει σαράντα χρόνια – να παρατηρεί μια ξεχωριστή κατάσταση από το studio ή το διαμέρισμά του και να εργάζεται με αυτό το υλικό.
Άλλοι, όπως η Judy Radul, δημιούργησαν ένα έργο τέχνης που πηγαίνει στους ανθρώπους, ώστε να μη χρειάζεται να πάνε οι άνθρωποι στο έργο τέχνης – η έκδοση μιας ξεχωριστής selfie - καθρέφτη, που μπορείς να αποκτήσεις δωρεάν χρησιμοποιώντας το hashtag #grazerspiegel στο Instagram και να δεις τι κάνουν άλλοι χρήστες με αυτό. Άλλοι καλλιτέχνες έφτιαξαν ηχητικά βιβλία (audiobooks)/podcasts, online σειρές συζητήσεων ή serial film contributions/mini σειρές.
Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι κυριότεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο κόσμος της τέχνης, πέρα από το προφανές ζήτημα υγείας, στην παράνοια του σήμερα και τι θα μπορούσε να συμβάλει στην υποστήριξή του;
Η κρίση της λεγόμενης απουσίας φυσικού κοινού αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί για πολλά ιδρύματα απειλή για την ύπαρξή τους. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους, ειδικά εκεί που το ιδιωτικό κεφάλαιο αποτελούσε τη βάση. Ωστόσο, οι νέες πραγματικότητες (πληθυντικός) προσφέρουν ευκαιρίες για ανασκόπηση εννοιών των διεθνών ελίτ σχετικά με την κατανάλωση τέχνης, τους κοινωνικούς παράγοντες των εγκαινίων σε αντίθεση με την τέχνη αυτή καθαυτή (π.χ. Τι μέρος μιας καλλιτεχνικής εκδήλωσης παρακολουθείς όντως κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της;), του αποτυπώματος και της διαδικασίας παραγωγής.
Αυτό που με ανησυχεί είναι ότι αυτή η επώδυνη διαδικασία της ανασκόπησης και ανα-εφεύρεσης σημαίνει πτώχευση, ειδικά για τις επιχειρήσεις που χτίζουν την υποδομή της καλλιτεχνικής παραγωγής (τεχνίτες, εταιρείες μεταφοράς και εγκατάστασης, τεχνικό προσωπικό, αρχιτέκτονες). Ενώ, οι ακυρώσεις των φεστιβάλ, των μπιενάλε και των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων συνεπάγονται σίγουρα ένα διάλειμμα (επιτέλους) για το εξαντλημένο προσωπικό και τους πιεσμένους προγραμματιστές, δυστυχώς έδωσαν το συνολικό πλεονέκτημα σε ορισμένες τεχνολογικές εταιρίες – ίσως επειδή ο κόσμος της τέχνης βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση με το ταξίδι και τις χωρικές συντεταγμένες. Με τι τρόπο μπορεί η άπο-ανάπτυξη να συμβεί χωρίς πρώτα να πλήττονται τα χαμηλότερα εισοδήματα και τι μπορούν να κάνουν τα ιδρύματα για να το αποφύγουν αυτό;
