Το καρέ από τον προσφυγικό συνοικισμό στην Αθήνα του ‘20 που βλέπεις στο φουαγιέ του πρώτου ορόφου στο Κέντρο Πολιτισμού "Ελληνικός Κόσμος" προτού μπεις στην έκθεση "Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 Χρόνια Φράγμα Μαραθώνα", είναι η επιτομή της τότε κατάστασης: Πάνω από δέκα καταβεβλημένοι άνθρωποι, δίπλα από παραπήγματα, με γκαζοντενεκέδες στα χέρια, να περιμένουν στην ουρά για λίγα λίτρα νερό, όσα μπορούσαν να αγοράσουν, ώστε να βγάλουν τις επόμενες τρεις-τέσσερις μέρες, κινδυνεύοντας από χολέρα και τύφο αν έπεφταν στη λάθος ζαριά και το νερό ήταν μολυσμένο.
Ο κόσμος πλήθαινε ραγδαία λόγω αστικοποίησης και προσφυγικών κυμάτων, οι ανάγκες μεγάλωναν και το κράτος είχε ποδοπατηθεί οικονομικά. Το νο1 πρόβλημα, αναπόφευκτα, ήταν το νερό. Τα υπολείμματα του Αδριάνειου Υδραγωγείου δεν επαρκούσαν για την πρωτεύουσα που γεννιόταν, ενώ η χρονική στιγμή απαιτούσε αποφασιστικές πολιτικές κινήσεις, καθώς ο κλοιός στένευε ασφυκτικά με ασθένειες και επιδημίες.
Η λύση δόθηκε, μερικά χρόνια αργότερα, με την σύμβαση που υπεγράφη μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, της Τράπεζας Αθηνών και της Αμερικάνικης εταιρείας Ούλεν για την κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα, ένα γιγαντιαίων διαστάσεων έργο για την εποχή αλλά και την ιστορία της Ελλάδας, πολύ πρωτοποριακό και σωτήριο, το οποίο αποκαλύπτεται στο κοινό με τη μεγάλη επετειακή έκθεση επ’ αφορμής της συμπλήρωσης 90 χρόνων από την κατασκευή του έργου. "Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 Χρόνια Φράγμα Μαραθώνα", μετρώντας ήδη χιλιάδες επισκέπτες, παρατάθηκε έως 29 Μαρτίου με ελεύθερη είσοδο.
"Είναι η πρεμιέρα μας", μου λέει με γνήσιο ενθουσιασμό και χαμόγελο στα χείλη η Σόνια Τζιμοπούλου, Αναπληρώτρια Διευθύντρια της Διεύθυνσης Επικοινωνίας και Εταιρικών Σχέσεων της ΕΥΔΑΠ, "τόσα χρόνια δουλεύουμε καθημερινά γνωρίζοντας τη σημασία αυτού του σπουδαίου αρχείου που έχουμε στα χέρια μας και επιτέλους μπορούμε να το δείξουμε ανοιχτά".
Ξεκινώντας από ένα βωβό φιλμ που είχε διασωθεί από την εποχή κατασκευής του έργου, οι συντηρητές και ερευνητές της ομάδας βάλθηκαν να βρουν όλο το διαθέσιμο υλικό που υπήρχε καταχωνιασμένο για το Φράγμα, προτού χαθεί στο πέρασμα του χρόνου. Αφού το κατέγραψαν, έκαναν την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση, το συντήρησαν και το ψηφιοποίησαν σε συνεργασία με άλλους φορείς των πανεπιστημίων και του κράτους, τώρα το παρουσιάζουν στο κοινό.
"Η κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα ήταν ένα έργο πρόκληση σε μία εξαιρετικά ταραγμένη εποχή που έδωσε λύση στο τεράστιο υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας κι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική και οικονομική της ανάπτυξη", σχολίασε η Αργυρώ Αγγέλη, Προϊσταμένη της Υπηρεσίας Εταιρικής Υπευθυνότητας και Ιστορικού Αρχείου της ΕΥΔΑΠ.
Χίλιοι εξακόσιοι χάρτες, όλα τα αρχικά σχέδια μελέτης και κατασκευής δηλαδή, μαζί με άλλες τόσες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που ανακτήθηκαν σε εντυπωσιακά καθαρή ποιότητα, είναι ο κορμός του αρχείου και της έκθεσης, περιλαμβάνοντας επίσης πρακτικά από γενικές συνελεύσεις, συμβάσεις ή επιστολές, αντικείμενα και εργαλεία από τις εργασίες κατασκευής, τα οποία συμπληρώθηκαν με νέες παραγωγές – μια τρισδιάστατη αναπαράσταση και μια υδάτινη εγκατάσταση. Το αποτέλεσμα; Μια από τις πιο ελκυστικές εκθέσεις ιστορικού αρχείου που έχω περπατήσει ποτέ μου.
"Θέλαμε να φτιάξουμε μια αφήγηση στην εκθεσιακή διαδρομή που θα είναι κατανοητή σε όλες τις ηλικίες και ανάλογα με το ενδιαφέρον του κάθε επισκέπτης να εμβαθύνει περισσότερο ή λιγότερο στις λεπτομέρειες", συμφωνούν και οι δύο, αποδίδοντας τα εύσημα στην επιμελήτρια Ερατώ Κουτσουδάκη. Η έκθεση απλώνεται χορταστικά σε 350 τετραγωνικά μέτρα. Από το πρώτο σου βήμα, ο ήχος του νερού φτάνει στα αυτιά σου ενώ πλησιάζοντας τα σχέδια, τους χάρτες και τα διαγράμματα –τα οποία είναι πραγματικά κομψοτεχνήματα με ακριβείς πληροφορίες, unique γραμματοσειρά και φτιαγμένα όλα στο χέρι– αντιλαμβάνεσαι το μέγεθος αυτού του μεγάλου έργου, την "Μεγάλη Πρόκληση" της Αθήνας.
Η απάντηση για τη λειψυδρία, σύμφωνα με το σχέδιο που επιλέχθηκε, ήταν η κατασκευή μιας μεγάλης λεκάνης έξω από το κέντρο της πόλης, το οποίο ύστερα θα μεταφερόταν μέσω ενός κεντρικού αγωγού και έπειτα θα έσπαγε σε μικρότερους. Αυτό ουσιαστικά σήμαινε τέσσερα ξεχωριστά έργα: τη μακριά σήραγγα του Μπογιατίου (13,4 χλμ.) που μετέφερε το νερό στην πρωτεύουσα (μαζί με τη μονάδα παραγωγής ενέργειας που στήθηκε στο Καστρί για να τροφοδοτεί τις εργασίες της περιοχής), οι νέες υδρευτικές εγκαταστάσεις στο Γαλάτσι, το δίκτυο πόλης ώστε να υπάρχει νερό σε κάθε περιοχή μέχρι τον Πειραιά, καθώς και το εμβληματικό Φράγμα, το μοναδικό μέχρι σήμερα στο είδος του που είναι φτιαγμένο με μάρμαρο – και μάλιστα πεντελικό, όμοιο με εκείνο που χτίστηκε ο Παρθενώνας.
Φυσικά, όλα αυτά έτρεχαν παράλληλα και βάσει αυστηρού προγράμματος. Σε αυτή την πυρετώδη διαδικασία που διήρκησε από το 1926 έως το 1929, με τη συνεισφορά εξαιρετικών μηχανικών από το εξωτερικό και την Ελλάδα αλλά και χιλιάδων εργατών, υπάρχουν πολλά σημεία που αξίζει να σταθείς: o οικισμός που είχε χτιστεί στην τοποθεσία του έργου για να στεγάζει και να θρέφει το παραγωγικό δυναμικό, η λεπτομερέστατη καταγραφή για ό,τι αφορούσε τις επιμέρους εργασίες (μέχρι και μελέτη για καροτσάκι μεταφοράς υλικών είχε γίνει), τα μουτζουρωμένα πρόσωπα όσων δούλευαν νύχτα-μέρα στις σήραγγες, την τελική επιβλητική όψη της Λίμνης και του Φράγματος Μαραθώνα αλλά και το όραμα της ευημερίας που ήταν συνδεδεμένο με την ολοκλήρωση του έργου και τη νέα υδροδότηση της Αθήνας.
Για να καταλάβεις το μέγεθος του έργου αλλά και την αλλαγή που επέφερε στην πρωτεύουσα, αρκεί να παρακολουθήσεις το βίντεο τρισδιάστατης απεικόνισης που υλοποίησε ο μάστερ στον οπτικό σχεδιασμό Christopher Brellis . Σαράντα ένα εκατομμύρια κυβικά νερού αποθηκεύονται στον ταμιευτήρα που δημιουργήθηκε φράζοντας τους χείμαρρους Χαράδρου και Βαρνάβα με τη δεξαμενή ύψους 54 μέτρων που χτίστηκε. Για την κατασκευή του εργάστηκαν περίπου 3.000 άνθρωποι και το αποτέλεσμα παραμένει έως σήμερα αποστομωτικό. "Το φράγμα του Μαραθώνα είναι ένα θαύμα της νεότερης ιστορίας του τόπου", όπως είχε τονίσει ο Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ Χάρης Σαχίνης στα εγκαίνια της έκθεσης, και αυτό είναι κάτι που σου μεταδίδει η έκθεση πολύ ξεκάθαρα. Η μεγάλη πρόκληση του όλου έργου αναβλύζει σε κάθε επιμέρους στοιχείο που παρατηρείς, όπως το νερό στην υδάτινη εγκατάσταση-σιντριβάνι που αποκαλύπτεται στο τέλος της διαδρομής, κλείνοντας το μάτι στον επισκέπτη πως αυτό που θεωρεί σήμερα δεδομένο κάποτε ήταν τόσο πολύτιμο.
Τα παιδία παίζει με "Φραγματικές Ιστορίες"
Ένα διαδραστικό εκπαιδευτικό παιχνίδι στην είσοδο της έκθεσης περιμένει τους μικρούς μας φίλους καθώς και όλους όσοι θέλουν να ξεναγηθούν στην έκθεση με έναν πιο ευφάνταστο τρόπο. Συλλέγοντας στοιχεία από τα εκθέματα ανάλογα με το τι τους έκανε περισσότερο εντύπωση, οι μικροί συμμετέχοντες ενεργοποιούν φαντασία και γνώσεις που αποκόμισαν προκειμένου να φτιάξουν τις δικές τους "ΦΡΑΓΜΑτικές Ιστορίες". Μπορεί να φτάσει το νερό στο ποτήρι; Η συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι δωρεάν.
"Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 Χρόνια Φράγμα Μαραθώνα" | Κέντρο Πολιτισμού "Ελληνικός Κόσμος" | Έως 29/3 | Τρ.,-Πέμ.: 9 π.μ.-1 μ.μ., Παρ.: 9 π.μ.-8 μ.μ., Σάβ.: 11 π.μ.-2 μ.μ., Κυρ.: 10 π.μ.-6 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη | Για περισσότερες πληροφορίες ακολουθήστε την ΕΥΔΑΠ στα social media: Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn, YouTube κι επισκεφτείτε το www.eydap.gr
