Στη δυτικότερη γωνία του Πειραιά, η ζώνη του Περάματος, είναι ένας άγνωστος τόπος για τους Αθηναίους. Παγωμένη και ταυτόχρονα αιωρούμενη στο χρόνο, η εργατική παραλιακή συνοικία που μπολιάστηκε με τους πρόσφυγες του ’22 και την καθημερινότητα στην Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη, την πνιγερή ατμόσφαιρα από τα φουγάρα και τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα, γνώρισε από πρώτο χέρι την κρίση και αφέθηκε στη μοίρα της, χωρίς να υπάρξει ποτέ πολιτική βούληση για να την προστατεύσει ή να την ενσωματώσει με την υπόλοιπη Αττική. Από το 1977 που κόπηκε το «κόκκινο» τραμ της παραλίας, το Πέραμα αποσυνδέθηκε συμβολικά και πρακτικά από το χάρτη, καταλήγοντας σε μια ανήμπορη και περιβαλλοντικά υπερ-επιβαρυμένη περιοχή, που δεν ενδιέφερε κανέναν παρά μόνον όσους έμεναν εκεί.
Ένα νέο εικαστικό πρότζεκτ φωτίζει το παρελθόν και το παρόν, την αξία και τη δυναμική του Περάματος. Το «Μοιραζόμαστε το Πέραμα», ένα πολιτιστικό εγχείρημα που ξεκίνησε να οργανώνεται πριν από μερικούς μήνες, ύστερα από πρωτοβουλία της Μπαρμπαρά Πολά (μέλος του Κοινοβουλίου της Ελβετίας μέχρι το 2003 και καλλιτεχνική επιμελήτρια για περίπου δύο δεκαετίες), φιλοδοξεί να ενεργοποιήσει την τοπική κοινότητα αλλά και να στρέψει το βλέμμα όλης της Αθήνας στην ταυτότητα του Περάματος. Σε συνεργασία με τον Δήμο Περάματος και την υποστήριξη του British Council, της Πρεσβείας της Ελβετίας και του Outset Contemporary Art Fund (Greece), το πρότζεκτ χρησιμοποιεί ως αφετηρία και ως εργαλείο τη σύγχρονη τέχνη, ξετυλίγοντας ένα πολύπλευρο και μακρόχρονο πρόγραμμα δράσεων – από παραγωγές φιλμ και μεγάλες εγκαταστάσεις μέχρι εκπαιδευτικά προγράμματα και συμμετοχικές διαδικασίες.
Αν και η επίσημη εκκίνηση του «Μοιραζόμαστε το Πέραμα» είναι τον Οκτώβριο, ένα event-πρελούδιο μας βάζει στο κλίμα αυτήν την Παρασκευή (10/5). «Μια βραδιά στο Σινέ-Πέραν», το δημοτικό θερινό σινεμά της περιοχής που δεν λειτουργεί τα τελευταία δέκα χρόνια, καλεί κατοίκους και επισκέπτες με ελεύθερη είσοδο, σε μια συνάντηση γνωριμίας: προβολές σχετικών ταινιών, ομιλίες από τους συντελεστές του πρότζεκτ, εφήμερες εγκαταστάσεις και ήχοι από τη Μικρά Ασία είναι στο πρόγραμμα. Η επιμελήτρια του «Μοιραζόμαστε το Πέραμα», Μπαρμπαρά Πολά, λύνει τις πρώτες απορίες, μέχρι το βράδυ της Παρασκευής που θα αποκαλύψει τα υπόλοιπα στο ιστορικό Σινέ-Πέραν.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα στο πρότζεκτ «Μοιραζόμαστε το Πέραμα»;
Στόχος του εγχειρήματος είναι να φέρουμε τέχνη, πολιτισμό και ποίηση στο Πέραμα, μια περιοχή που έχει παραμεληθεί σε επίπεδο πολιτισμού για δεκαετίες. Ως ομάδα, πιστεύουμε στην ιδέα πως ο πολιτισμός είναι απαραίτητος για το παρόν και το μέλλον του κόσμου μας.
Πώς ξεκίνησε ως πρωτοβουλία;
Όλα ξεκίνησαν από ένα ενθύμιο και μια επιθυμία. Έζησα στο Πέραμα ένα μέρος από τα εφηβικά μου χρόνια και είχα την επιθυμία να γυρίσω πίσω, να φέρω κάτι σε αυτόν τον τόπο από όσα είχα αποκτήσει μέσα μου μεγαλώνοντας. Το πιο όμορφο με την πρωτοβουλία είναι πως η επιθυμία να «Μοιραστούμε το Πέραμα» πολύ γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλα τα μέλη της ομάδας, στον καθένα για διαφορετικούς προσωπικούς λόγους.
Ήμουν δεκαέξι χρονών όταν έφτασα στο Πέραμα με την οικογένειά μου, το ’66. Ο πατέρας μου, δάσκαλος στο επάγγελμα, ήταν έντονα φιλέλληνας και ήθελε τα παιδιά του να μάθουν τα πάντα για την Ελλάδα, σχετικά με τις βάσεις του πολιτισμού μας, την κουλτούρα, την αισθητική, τη φιλοσοφία, τη δημοκρατία… Έτσι ζήσαμε στο Πέραμα για οκτώ μήνες, περιτριγυρισμένοι από αυτό που θα αποκαλούσα «naked life» – εννοώ μια ζωή όπου τα βασικά στοιχεία των διανθρώπινων σχέσεων συναντούσαν τα βασικά στοιχεία του περιβάλλοντος: πέτρα, θάλασσα, ήλιος. Ο Γεώργιος Δημητριάδης, ένας ορθόδοξος παπάς της περιοχής, μας καλωσόρισε και είπε στον πατέρα μου: «Μπορείτε να μείνε εδώ, δεν χρειάζεται να πληρώσετε νοίκι, με αντάλλαγμα τα παιδιά σας να προσέχουν τα δικά μου». Μας αγάπησε όλους και γρήγορα έγινε ένα σημείο αναφοράς για εμένα – σαν την πρώτη φιγούρα του Καλού, εκτός της οικογένειας.
Και τι έγινε όταν ήρθε η Χούντα;
Την αμέσως επόμενη εβδομάδα από την 21η Απριλίου, έβαλαν τον παπα-Γιώργο στη φυλακή. Ήμουν πλήρως αποδιοργανωμένη. «Πώς θα μπορούσε κάποιος να το κάνει αυτό;», αναρωτιόμουν. Οι γονείς μου, βλέποντας πόσο προβληματισμένη ήμουν, μου είπαν: «Πήγαινε να τον δεις στη φυλακή, θα καταλάβεις». Ήμουν δεκαεπτά χρονών και ποτέ δεν είχα βρεθεί σε φυλακή πιο πριν. Υπήρχαν δέκα άνδρες σε ένα κελί τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ αυτό. Και το ότι ο παπα-Γιώργος ήταν ακόμη ένας ανάμεσά τους. Ένας κατεστραμμένος άνθρωπος. Οι φυλακές πολύ συχνά όντως καταστρέφουν τους ανθρώπους.
Έπειτα έζησα τη ζωή μου, ως γιατρός, μετά ως πολιτικός, ως μητέρα, και τώρα στην τέχνη και τον πολιτισμό, δουλεύοντας για χρόνια στο θέμα «τέχνη και φυλακές». Κοιτώντας προς τα πίσω, καταλαβαίνω ότι πολλά από τα πράγματα που έκανα συνδέονται με το Πέραμα κατά κάποιον τρόπο. Σήμερα, αισθάνομαι ακόμη τη σημασία της ζωής στο Πέραμα και θέλω να δώσω κάτι πίσω σε αυτήν την περιοχή.
Πώς βλέπετε το Πέραμα αυτή τη στιγμή;
Το Πέραμα είναι όπως ήταν και παλαιότερα: Πρώτα απ’ όλα ένα πανέμορφο μέρος, ένα μοναδικό, φωτεινό μέρος, εκεί που η αβεβαιότητα γέρνει μπροστά στη θάλασσα και εκεί που η αδυναμία αποκαλύπτει καθημερινά την ανθρωπιά.
Και πώς θεωρείτε πως βλέπει η υπόλοιπη Αθήνα το Πέραμα αυτή τη στιγμή;
Ουσιαστικά, η Αθήνα δεν γνωρίζει για το Πέραμα. Το Πέραμα είναι μια δίοδος, ένα πέρασμα – όχι ένα μέρος για να πας. Κατά κάποιο τρόπο, για τους Αθηναίους, δεν υφίσταται καν ως ύπαρξη. Θέλουμε να το αλλάξουμε αυτό.
«Στόχος του εγχειρήματος είναι να φέρουμε τέχνη, πολιτισμό και ποίηση στο Πέραμα, μια περιοχή που έχει παραμεληθεί σε επίπεδο πολιτισμού για δεκαετίες. Ως ομάδα, πιστεύουμε στην ιδέα πως ο πολιτισμός είναι απαραίτητος για το παρόν και το μέλλον του κόσμου μας».
Βασικό εργαλείο του πρότζεκτ είναι τα γλυπτά του Ρόμπερτ Μοντγκόμερι: οπτικά ποιήματα-led εγκαταστάσεις μεγάλου μεγέθους που θα κατασκευαστούν σε συνεργασία με ντόπιους τεχνίτες και θα εγκατασταθούν σε δημόσιους χώρους της περιοχής.
Ακριβώς. Η ουσιαστική λειτουργία αυτών των έργων είναι να φέρουν την ποίηση στην περιοχή. Η ποίηση ενσωματώνει τη μετάβαση από την ανάγκη στην επιλογή, από το συλλογικό στο ατομικό, κι από εκεί στην ποικιλομορφία. Η ποίηση εκφράζει την ειρήνη, η ποίηση είναι κάτι περισσότερο από τον ποιητικό λόγο: είναι το poetical και το political μαζί – το «poelitical». Διεγείρει το ρυθμό της σκέψης.
Τι θα γράφουν αυτά τα ποιήματα;
Ο Ρόμπερτ Μοντγκόμερι θα βασίσει τα έργα του στην ιστορία της αρχαία και της σύγχρονης Ελλάδας, στη δημοκρατία και την ιστορία του πατέρα μου, του Γεώργιου Δημητριάδη, στην παραθαλάσσια γεωγραφία του Περάματος, τα νησιά, τα ναυπηγεία, τις ναυτικές εγκαταστάσεις και την έννοια του ταξιδιού. Άλλωστε, ο συγκεκριμένος δημιουργός γνωρίζει από ναυπηγεία: ο παππούς του Μοντγκόμερι δούλευε σε ναυπηγεία στη Γλασκώβη και επίσης έχει επίγνωση για τις καταστροφικές επιπτώσεις του κλεισίματος ενός ναυπηγείου. Παράλληλα, πηγή έμπνευσης θα είναι τα πρώτα χρόνια του Περάματος, η μετανάστευση, η τωρινή ζωή στην πόλη και το ρεμπέτικο.
Πόσα και πού θα εγκατασταθούν;
Επτά με δέκα πρόκειται να είναι στο σύνολο, αλλά θα χρειαστεί κάποιος χρόνος μέχρι να ολοκληρωθούν. Οι τοποθεσίες που θα εγκατασταθούν θα είναι διαφορετικές μεταξύ τους και θα αποφασιστούν σε συνεννόηση με το δήμαρχο και την πόλη του Περάματος. Για παράδειγμα, μια τοποθεσία είναι η είσοδος της πόλης.
Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να λάβει υπόψη ένα πρότζεκτ που επιχειρεί να εμπλέξει τους κατοίκους σε μια διαδικασία, που είναι σχετικά ανοίκεια για τους ίδιους, όπως αυτή της σύγχρονης τέχνης;
Το ζήτημα είναι το «Μοιραζόμαστε το Πέραμα» να γίνει δικό τους πρότζεκτ. Σε ένα βαθμό, πρέπει να το αφήσουμε και να βρει μόνο του το δρόμο…
«Μια βραδιά στο Σινέ-Πέραμα», λοιπόν, κάνει την αρχή, ενώ στην ομάδα βλέπουμε αρκετούς κινηματογραφιστές. Ποια είναι η σχέση του Περάματος με το φιλμ, στο παρελθόν και σήμερα;
Αρχικά, είμαι πεπεισμένη πως το βίντεο αρτ –ακόμη περισσότερο από το φιλμ, επειδή γενικά το βίντεο δεν έχει μια ορισμένη εκ των προτέρων αφήγηση– είναι ένα από τα πιο σύγχρονα μέσα των καιρών μας, βαθιά ριζωμένο με την έννοια του συγκεκριμένου χρόνου. Οι κινούμενες εικόνες τόσο του βίντεο όσο και του φιλμ κυλούν μέσα στην κατακλυσμική ροή των πραγμάτων που βλέπουμε, τα οποία συχνά μας παρασύρουν με την ορμή τους. Ωστόσο, το βίντεο αντιστέκεται. Σταματά το χρόνο της ροής, ζητά την προσοχή και τις σκέψεις μας. Αλλά υπάρχει και κάτι επιπλέον. Το Πέραμα είναι πηγή έμπνευσης. Το Πέραμα αντιστέκεται κι εκείνο στο χρόνο, ενώ η συνεχόμενη ροή των ανθρώπων, των αμαξιών και των δίκυκλων που το διασχίζει μοιάζει αδύνατο να σταματήσει. Το σινεμά πάντα απευθύνει το ερώτημα του χρόνου. Ο χρόνος του Περάματος έχει την ιδιαιτερότητα να είναι εξαιρετικά κινηματογραφικός, όντας ταυτόχρονα αργός και γρήγορος, εφήμερος και παντοτινός, αναβεβλημένος και βαρύς.
Στοχεύουμε να εμπλέξουμε τα παιδιά του Περάματος στο πρότζεκτ ώστε να γίνει δικό τους. Αυτοί πρόκειται να αλλάξουν την πόλη τους, τη ζωή τους, εισάγοντας την τέχνη και την ποίηση στην καθημερινότητα όλων.
Πείτε μας μερικές περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το τι θα δούμε και θα ακούσουμε αυτό το απόγευμα;
Το «Μια βραδιά στο Σινέ-Πέραμα» είναι ένα event που εισάγει στο κοινό το πρότζεκτ «Μοιραζόμαστε το Πέραμα». Η βραδιά θα ξεκινήσει με προβολή του πρώτου μέρους από το ντοκιμαντέρ του πρότζεκτ, που παρουσιάζει την κεντρική ιδέα, του συντελεστές και τα στάδια της υλοποίησης. Επίσης, θα δείξουμε ένα απόσπασμα από τη διαδικασία παραγωγής του γλυπτού του Ρόμπερτ Μοντγκόμερι στη Σμύρνη, όπου ντόπιοι τεχνίτες κατασκευάζουν το οπτικό led ποίημα, όπως και ένα σύντομο documentation από την περφόρμανς του καλλιτέχνη, όπου καίει τα fire poems του.
Οι υποστηρικτές και οι συνεργάτες του «Μοιραζόμαστε το Πέραμα», όπως ο δήμαρχος του Περάματος, το British Council και η Πρεσβεία της Ελβετίας, θα πουν λίγα λόγια για τη συνεισφορά τους, ενώ ο Ρόμπερτ και εγώ θα μιλήσουμε για την περιοχή και τη σύνδεσή μας με το πρότζεκτ. Στη συνέχεια, θα δείξουμε μερικά σύντομα φιλμ από Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες (όπως ο Ανδρέας Αγγελιδάκης, η Αλίκη Χιωτάκη, ο Σον Γκλάντουελ, ο Αλί Καζμά κά), που εξερευνούν την έννοια του χρόνου, της εγκατάλειψης, του περάσματος και της βιομηχανίας – μερικοί όροι που σχετίζονται με το τοπίο του Περάματος. Παράλληλα, ένα mural με ποιήματα του Ρόμπερτ θα φτιαχτεί στην πρόσοψη του Σινέ-Πέραμα και ένα οπτικό κομμάτι θα εγκατασταθεί, μόνο για το event, μέσα στο χώρο. Η βραδιά θα κλείσει με μουσική από τη Μικρά Ασία και τους ήχους του ρεμπέτικου.
Το σημαντικότερο είναι να μάθει η υπόλοιπη Αθήνα την ταυτότητα του Περάματος ή να συνειδητοποιήσουν οι ίδιοι οι κάτοικοι την ιστορία, το παρόν και το μέλλον τους ως κοινότητα;
Το σημαντικότερο είναι το δεύτερο, το οποίο περιλαμβάνει το πρώτο ως έμμεση συνέπεια.
Στην ομάδα του πρότζεκτ βλέπουμε κινηματογραφιστές, ένα θεατρικό σκηνοθέτη, μια συντονίστρια εκπαιδευτικών κά. Τι να περιμένουμε για το μέλλον;
Το «Μοιραζόμαστε το Πέραμα» σύντομα αναπτύχθηκε σε κάτι πολύ περισσότερο από ένα εγχείρημα που φέρνει τέχνη στο Πέραμα. Έχει ήδη γίνει ένα διεθνές πρότζεκτ. Θα εφαρμόσουμε τις διαφορετικές πλευρές του βήμα-βήμα, με τα μέσα που μπορούμε να δημιουργήσουμε. Το Πέραμα έχει ένα όμορφο θερινό θέατρο. Θέλουμε να δημιουργήσουμε θεατρικά έργα στο Πέραμα, ξεκινώντας με το πρώτο έργο που έγραψε ο Δημήτρης Δημητριάδης το 1966, ένα θεατρικό που δεν έχει παιχτεί ποτέ στην Ελλάδα μέχρι σήμερα. Θέλουμε φιλμ στο Σινέ-Πέραμα, σχετικά με την περιοχή και τον κόσμο. Και το σημαντικότερο όλων, στοχεύουμε να εμπλέξουμε τα παιδιά του Περάματος στο πρότζεκτ ώστε να γίνει δικό τους. Αυτοί πρόκειται να αλλάξουν την πόλη τους, τη ζωή τους, εισάγοντας την τέχνη και την ποίηση στην καθημερινότητα όλων. Αυτά τα παιδιά θα μας πουν τι περιμένουν, και πώς να συνεχίσουμε.
«Μια βραδιά στο Σινέ-Πέραμα» | Σινέ-Πέραν (Πλατεία Σαλαμινομάχων, Πέραμα) | 10/5 (8.30 μ.μ.) | Είσοδος ελεύθερη | Περισσότερες πληροφορίες για το «Μοιραζόμαστε το Πέραμα» θα βρείτε εδώ | Την ημέρα του event θα υπάρχουν πούλμαν του πρότζεκτ που θα μεταφέρουν τους επισκέπτες από το Σύνταγμα (Φιλελλήνων 12) στο Σινέ-Πέραν, ξεκινώντας στις 7.15 μ.μ. (δήλωση συμμετοχής στο info@sharingperama.com)
