Παραδοσιακά τα σενάρια των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων στο κέντρο της Αθήνας φουντώνουν κατά την προεκλογική περίοδο και τις περισσότερες φορές ξεφουσκώνουν αμέσως μετά. Αν γυρίσουμε στη χρονιά του 2014, τότε που έγινε η τελευταία αναμέτρηση στις κάλπες της αυτοδιοίκησης, θα θυμηθούμε τον αναβρασμό για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου και τον ανασχεδιασμό της Ομόνοιας ή τη διπλή ανάπλαση Λεωφόρου Αλεξάνδρας - Βοτανικού, που θα πήγαινε το γήπεδο του Παναθηναϊκού στον Ελαιώνα – έργα που, για διαφορετικούς λόγους, δεν υλοποιήθηκαν.
Οι διοικητικές αρχές (Δήμος Αθηναίων, Περιφέρεια Αττικής και αρμόδια υπουργεία) φαίνεται πως έχουν αντιληφθεί την αξία της επανακατοίκησης του κέντρου και προωθούν έργα μικρότερης εμβέλειας, που θα τονώσουν αδύναμα σημεία, αποφεύγοντας βεβιασμένα master plans.
Όμως αυτήν τη στιγμή το κέντρο της Αθήνας δεν έχει άλλα περιθώρια. Ενώ η ταχύτατη πολιτιστική και χωροταξική ανάπτυξη στον άξονα της Συγγρού προς το Φάληρο χαράζει νέες διαδρομές στο χάρτη της πρωτεύουσας, το κέντρο καλείται να κρατήσει ισορροπία και να αξιοποιήσει τα δυνατά χαρτιά του: κτίρια που έχουν μείνει ανενεργά για χρόνια και περιοχές με εξαίσιο αν και λανθάνον δυναμικό.
Όπως φαίνεται, οι διοικητικές αρχές (Δήμος Αθηναίων, Περιφέρεια Αττικής και αρμόδια υπουργεία) έχουν αντιληφθεί την αξία της επανακατοίκησης του κέντρου και προωθούν έργα μικρότερης εμβέλειας που θα τονώσουν τα αδύναμα σημεία, αποφεύγοντας βεβιασμένα master plans. Λαμβάνοντας υπόψη μόνο τις παρεμβάσεις για τις οποίες έχουν εξασφαλιστεί ικανοί πόροι κι έχει δρομολογηθεί η γραφειοκρατική διαδικασία, εξετάζουμε τα πέντε σημαντικότερα έργα που αναμένουμε το επόμενο διάστημα.
Η αποκατάσταση των Προσφυγικών
Η περίπτωση των Προσφυγικών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας παραμένει ένα μόνιμο αγκάθι στο σώμα της Αθήνας, χωμένο τόσο βαθιά όσο και οι σφαίρες των Δεκεμβριανών στην πρόσοψη της κτιριακής συστάδας. Οι οκτώ πολυκατοικίες Bauhaus αρχιτεκτονικής που βρίσκονται παραταγμένες παράλληλα με τον κεντρικό δρόμο, παρότι έχουν κηρυχτεί από το ’09 διατηρητέο μνημείο στο σύνολό τους, γλιτώνοντας παρά τρίχα την κατεδάφιση, δεν έχουν φτάσει ποτέ στην πολυπόθητη αποκατάσταση. Πριν από ένα χρόνο η σύσταση ενός νέου κρατικού φορέα επανέφερε αποφασιστικά το θέμα στο προσκήνιο. Πρόκειται για την Ανάπλαση Α.Ε., που προέκυψε από τη συνεργασία του υπουργείου Επικράτειας και του υπουργείου Υποδομών για την προώθηση έργων ανάπλασης στο κέντρο της Αθήνας (κάτι σαν την προγενέστερη ΕΑΧΑ) και ήδη από το νομικό πλαίσιο που κατέθεσε αναγράφονταν τα Προσφυγικά ως έργο προτεραιότητας.
Παρά τις αρχικές δυσπιστίες, η απόφαση της Περιφέρειας Αττικής να εντάξει το έργο στον προϋπολογισμό της (με εκτιμώμενο ποσό ύψους 12 εκατ.) καθώς και η ομόφωνη έγκριση της μελέτης αποκατάστασης από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων τον περασμένο Μάρτιο δείχνουν πως η υλοποίηση είναι πιο κοντά από ποτέ.
Σε πρώτη φάση όλο το κτιριακό μπλοκ αποκαθίσταται σύμφωνα με την αρχική εικόνα που είχε όταν χτίστηκε: σοβαρές επεμβάσεις ενισχύουν τις γερασμένες πολυκατοικίες, ανακαινίζονται τα υδραυλικά και ηλεκτρικά δίκτυα και αλλάζει ο περιβάλλων χώρος· και ακολουθεί η αξιοποίησή του. «Η χρήση την οποία προτείνουμε στοχεύει στην απόλυτη διατήρηση του χαρακτήρα τους, με σύγχρονη χρήση και πραγμάτωση του αρχικού κοινωνικού σκοπού για τον οποίο κατασκευάστηκαν», διευκρινίζει ο Νίκος Μπελαβίλας, πρόεδρος της Ανάπλαση Α.Ε.
«Η χρήση την οποία προτείνουμε για τα Προσφυγικά στοχεύει στην απόλυτη διατήρηση του χαρακτήρα τους, με σύγχρονη χρήση και πραγμάτωση του αρχικού κοινωνικού σκοπού για τον οποίο κατασκευάστηκαν», διευκρινίζει ο Νίκος Μπελαβίλας, πρόεδρος της Ανάπλαση Α.Ε.
Από τα 228 διαμερίσματα που υπάρχουν τα 51 ανήκουν σε ιδιώτες και διατηρούν το καθεστώς τους ως έχει, τα υπόλοιπα 177 πρόκειται να παραχωρηθούν ως κοινωνική κατοικία (π.χ. σε δικαιούχους επιδότησης ενοικίου, πρόσφυγες, αριστούχους ή διδακτορικούς φοιτητές κ.ά.), ενώ μέρος αυτών θα διατεθεί για τη φιλοξενία συγγενών ασθενών από το διπλανό αντικαρκινικό νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» καθώς και για τη δημιουργία ενός μικρού μουσειακού χώρου μικρασιατικής μνήμης.
Όσον αφορά αυτούς που μένουν αυτήν τη στιγμή άτυπα στα διαμερίσματα (αυτόνομες συλλογικότητες, πρόσφυγες, μετανάστες κ.λπ.), εφόσον εξεταστεί η κατάστασή τους και θεωρηθούν δικαιούχοι κοινωνικής στέγης, θα επανεγκατασταθούν στις νέες δομές.
Για ένα ενοποιημένο, πεζοδρομημένο κέντρο
Ύστερα από αρκετά χρόνια που το μεγάλο κεφάλαιο των πεζοδρομήσεων είχε μπει στο περιθώριο των πολιτικών ανάπλασης στην Αθήνα, η αναβάθμιση του Εμπορικού Τριγώνου κάνει την αλλαγή αναδεικνύοντας την αξία μιας όμορφης, πεζοδρομημένης ζώνης. Με τη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ 2014-2020, το πρόγραμμα των παρεμβάσεων ξεκίνησε τον Απρίλιο του ’17 από τον πυρήνα της περιοχής, το λεγόμενο «μικρό» Τρίγωνο (που περικλείεται από τις οδούς Αθηνάς, Ευριπίδου, Πραξιτέλους-Λέκκα και Καραγεώργη Σερβίας), με στόχο να παραδοθούν συνολικά είκοσι δύο πεζοδρομημένες οδοί. Παράλληλα με τις μηχανές και τους εκσκαφείς ένας νέος φορέας, με την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», συγκροτήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων για να συντονίσει τη μετάβαση στα νέα δεδομένα: το Πρόγραμμα Πιλοτικής Αναβάθμισης Εμπορικού Τριγώνου (Athens Trigono).
«Θυμάμαι πριν από δυόμισι χρόνια, όταν δώσαμε τα πρώτα ερωτηματολόγια στους κατοίκους και τους καταστηματάρχες της περιοχής, οι περισσότεροι ήταν σίγουροι πως τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει, ενώ σταδιακά είδαν πως επιμένουμε και άρχισαν να νοιάζονται και οι ίδιοι για την περιοχή τους», λέει η Ελίνα Δάλλα, υπεύθυνη του προγράμματος.
Μέσα στο διάστημα της δράσης του το Athens Trigono έχει δώσει έμφαση σε αισθητικές παρεμβάσεις που κάνουν πιο ελκυστική την περιοχή (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η anti-tagging στρατηγική που ακολούθησε καλύπτοντας πάνω από 7.500 τ.μ. προσόψεων και όψεων με ειδικό υλικό προστασίας) αλλά και στο να αλλάξει πρακτικά η χρήση του δημόσιου χώρου: ρύθμιση ωραρίου φορτώσεων κι εκφορτώσεων για τα μαγαζιά, συστηματικά σημειώματα σε παράνομα σταθμευμένα οχήματα, οργάνωση της αποκομιδής σκουπιδιών μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο, ενημέρωση πολιτών κ.ά.
Πλέον το μεγαλύτερο μέρος του κατασκευαστικού έργου είναι έτοιμο (περιλαμβάνοντας όχι μόνο πεζοδρομημένη επίστρωση αλλά και νέα υπόγεια δίκτυα) και, σύμφωνα με το οργανόγραμμα του εργολάβου, θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Το ίδιο το πρόγραμμα Athens Trigono κλείνει τον κύκλο του τον Ιούνιο, αφήνει ωστόσο πίσω του μια άτυπη ομάδα περίπου σαράντα κάτοικων κι επαγγελματιών που, υπό το όνομα F.O.T.A., θα συνεχίσουν την προσπάθεια για την περιοχή τους.
Ξανά στο λόφο των Αθηνών
Ο Λυκαβηττός ακόμη και στις πιο ένδοξες εποχές του, όταν το ανοιχτό θέατρο της Άννας Συνοδινού μάζευε χιλιάδες κόσμου σε μεγάλες παραστάσεις ή συναυλίες χαρίζοντας μοναδικές αναμνήσεις στους Αθηναίους, δεν κατάφερε να ξετυλίξει τη δυναμική του. Μιλάμε για μια έκταση περίπου 500 στρεμμάτων, ένα ζωτικό πνεύμονα πρασίνου στο τσιμεντένιο χαλί της πρωτεύουσας, που πέρα από τον ρόλο του στη βιωσιμότητα έχει όλα τα προσόντα να διαμορφώσει τη σύγχρονη ταυτότητα της πόλης, να δεθεί οργανικά με την καθημερινότητα των κατοίκων και να αποκτήσει την υπερτοπική αξία που του αξίζει. Σε αυτόν τον κοινό στόχο συναντιούνται τα προγράμματα ανάπλασης που ξεκίνησαν πέρυσι για τον Λυκαβηττό, αφενός από την Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου και την Περιφέρεια Αττικής για την κορυφή του λόφου και αφετέρου από τον Δήμο Αθηναίων για όλη την υπόλοιπη έκταση.
Ξεκινώντας από πάνω προς τα κάτω, το πλάνο των παρεμβάσεων αφορά τόσο την αναστύλωση και την επαναλειτουργία του ιστορικού θεάτρου, αφαιρώντας όλες τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς στο αρχικό έργο του Ζενέτου, όσο και την αλλαγή του περιβάλλοντος χώρου: η έκταση που γνωρίζαμε ως μεγάλη τσιμεντένια αλάνα-πάρκινγκ πρόκειται να αναδιαμορφωθεί σε ένα νέο δημόσιο χώρο αναψυχής κατόπιν αρχιτεκτονικού διαγωνισμού.
Τα δύο έργα έχουν ενταχτεί στον προϋπολογισμό της Περιφέρειας Αττικής, αλλά το αισιόδοξο σενάριο που είχε ανακοινωθεί για την επαναλειτουργία του θεάτρου το φετινό φθινόπωρο είναι σίγουρα δύσκολο. Αυτήν τη στιγμή ολοκληρώνεται η επικαιροποίηση της μελέτης και συγκεντρώνονται οι άδειες προκειμένου η περιοχή να περάσει στα χέρια των μελετητών και των αρχιτεκτόνων.
Παράλληλα, αν θέλουμε να μιλάμε για νέα σελίδα στην ιστορία του Λυκαβηττού, απαιτείται ένα συνολικό διαχειριστικό πλαίσιο. Αυτό ανέλαβε το «Πρόγραμμα Λυκαβηττός: το παρόν και το μέλλον του αστικού δάσους της Αθήνας», ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων που ξεκίνησε καταγράφοντας για πρώτη φορά την κατάσταση του λόφου κι έβαλε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στο ίδιο τραπέζι: τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστημιακοί χώροι, ομάδες πολιτών, περιβαλλοντικές ΜΚΟ, φορείς κ.λπ.
«Ο Λυκαβηττός αποδεικνύεται ένα από τα κατεξοχήν σημεία στην πόλη που μπορεί να ενσωματώσει στοιχεία σύγχρονου αστικού σχεδιασμού και να φέρει νέο αέρα στην εικόνα αλλά και τη λειτουργικότητα της Αθήνας», εξηγεί η Μαρία Καλτσά, υπεύθυνη του προγράμματος. Έχοντας αξιολογήσει τα έργα που χρήζουν προτεραιότητας, ολοκληρώθηκαν οι μελέτες για αντιπλημμυρικές/αντιδιαβρωτικές παρεμβάσεις, ξαναφτιάχνεται η κύρια περιπατητική διαδρομή, ενώ η περίφημη Πράσινη Τέντα και το Πέτρινο Περίπτερο θα προχωρήσουν σε δεύτερη φάση.
Ένα Acropol Creative Hub προ των πυλών
Πριν από λίγες ημέρες ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο με το οποίο αποκτά νομική υπόσταση το νέο «Ακροπόλ Παλάς», ως Acropol Creative Hub, και αυτήν τη στιγμή επανεξετάζεται για να κατατεθεί στη βουλή, ξεπερνώντας ακόμη ένα εμπόδιο για την αξιοποίηση του πολύπαθου χώρου. Το επταώροφο αρ νουβό κτίριο που κλέβει το βλέμμα κάθε περαστικού στη γωνία Πατησίων και Αβέρωφ, χρειάστηκε πάνω από μία πενταετία για να αναστυλωθεί πλήρως (οι σεισμοί του ’81 και του ’99 καθώς και η φωτιά που το είχε ζώσει το ’12 επέφεραν πολλές ζημιές), όμως πλέον είναι ανασκευασμένο στο σύνολό του, επιστρέφοντας στην αρχική του εικόνα, και έτοιμο να βάλει μπροστά.
«Στόχος είναι το “Ακροπόλ” να αποτελέσει το δημόσιο χώρο ανεξάρτητης νεανικής έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πόλη και η θέση του στην Πατησίων του δίνει ιδιαίτερο ρόλο», υπογραμμίζει η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά.
Στους τελευταίους δύο ορόφους πρόκειται να λειτουργήσει καφέ-εστιατόριο, ενώ σε όλο το υπόλοιπο κτίριο το λόγο θα έχει ο σύγχρονος πολιτισμός: μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, προβολές, διαλέξεις, ψηφιακή βιβλιοθήκη κι εκπαιδευτικά προγράμματα είναι μερικά από όσα έχουν ακουστεί. «Στόχος είναι το “Ακροπόλ” να αποτελέσει το δημόσιο χώρο ανεξάρτητης νεανικής έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πόλη και η θέση του στην Πατησίων του δίνει ιδιαίτερο ρόλο για τη δημιουργία ενός δημόσιου άξονα τεχνών στην καρδιά της Αθήνας», υπογραμμίζει στο «α» η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά.
Προκειμένου να αντιμετωπιστούν διαχειριστικά ζητήματα έως ότου ξεκινήσει η πιλοτική λειτουργία του νέου Acropol Creative Hub, συστάθηκε προσωρινή επιτροπή από το υπουργείο και, σύμφωνα με πληροφορίες, το επόμενο Athens Digital Art Festival θα δώσει την εκκίνηση στο καλλιτεχνικό κέντρο, ενώ σε δεύτερη φάση αναμένεται και η Art Athina. Όσον αφορά τη μόνιμη μορφή του, ο νέος οργανισμός –όπως φαίνεται στο νομοσχέδιο που έχει κατατεθεί– θα διοικείται από επταμελές δ.σ. και καλλιτεχνικό διευθυντή, αμφότερα με τετραμελή θητεία, ενώ θα απασχολεί 32 άτομα.
Αντίστροφη μέτρηση για την αμύθητη Εθνική Πινακοθήκη
Τους τελευταίους μήνες, αφού ενεργοποιήθηκε η δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» ύψους 13 εκατ. ευρώ, το εργοτάξιο στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Ριζάρη προχωράει με ταχύτατους ρυθμούς. Η νέα Εθνική Πινακοθήκη κινδύνευσε από πολλές αστοχίες κι εμπόδια, κουρέματα προϋπολογισμών λόγω καθυστερήσεων και κρατική ολιγωρία, αναβάλλοντας διαρκώς τη λειτουργία της, όμως αυτήν τη στιγμή η εξέλιξη είναι ορατή: τρέχουν δύο παράλληλες εργολαβίες, οι αποθήκες είναι έτοιμες, ολοκληρώνεται το μπροστινό κτίριο, μπαίνουν οι βάσεις για το κεκλιμένο επίπεδο στην πτέρυγα του ΙΣΝ, φτιάχνονται τα κλιμακοστάσια, ενώ η εφαρμογή της μουσειογραφικής μελέτης έχει καλυφθεί οικονομικά (με 4,6 εκατ. από την Περιφέρεια Αττικής). Όπως μας πληροφορεί η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευθύντρια του οργανισμού, το κατασκευαστικό κομμάτι θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους και η λειτουργία του αναμένεται το 2020.
«Μόλις μπει η τελευταία πινελιά στο κτίριο –το γυάλινο πλανάρ που θα καλύπτει τις κάθετες επιφάνειες–, θα αποκαλυφθεί ένα ολοκληρωμένο μουσείου του 21ου αιώνα, με έμφαση στην ψηφιακή υποστήριξη», σχολιάζει η ίδια. Στην τελική της μορφή η Εθνική Πινακοθήκη υπερδιπλασιάζει τον αρχικό της χώρο, αγγίζοντας τα 20.000 τετραγωνικά μέτρα, και περιλαμβάνει μεγάλους εκθεσιακούς χώρους, αμφιθέατρο, βιβλιοθήκη, χώρο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εντυπωσιακό χώρο υποδοχής και καφέ με θέα την Αθήνα, όλα σε ένα πολύ πρωτοποριακό και σύγχρονο αρχιτεκτόνημα, αντάξιο των διεθνών απαιτήσεων. Πάνω από 900 έργα από τη μυθική συλλογή του οργανισμού πρόκειται να εκτίθενται σε μόνιμη βάση και, πέρα από τον αυξημένο αριθμό των ζωγραφικών, θα δούμε χαρακτικά και σχέδια.
Όπως έχει ανακοινωθεί, την αρχή στο νέο κτίριο θα κάνει μια μεγάλη έκθεση-αφιέρωμα στον Παρθένη, παρουσιάζοντας πάνω από 150 έργα του (ζωγραφικά, σχέδια, αρχειακό υλικό κ.ά.), ενώ το 2021, στο πλαίσιο του εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, αναμένεται να εκτεθούν πορτρέτα του Γερμανού φιλέλληνα αξιωματικού Καρλ Κρατσάιζεν, ο οποίος πολέμησε ως εθελοντής δίπλα στους Έλληνες. Βάσει των δικών μας εκτιμήσεων τόσο για την Εθνική Πινακοθήκη όσο και για τις περισσότερες περιπτώσεις που αναφέραμε ήδη, η ολοκλήρωση θα αργήσει λίγο παραπάνω από αυτό που προαναγγέλλεται, ωστόσο είμαστε πλέον στην τελική ευθεία.
