Η πασχαλινή ανάπαυλα ενδείκνυται για αναγνωστικές βουτιές σε νέους κόσμους. Ανατρέχοντας στις πρόσφατες κυκλοφορίες των εκδοτικών οίκων, βρίσκουμε τις καλύτερες επιλογές για να αρπάξετε ανά χείρας και να ταξιδέψετε εντός ή εκτός σπιτιού.
Τσίνγκουα Τανγκ: «Η τέχνη του να ακούς»
Ήδη ο τίτλος μάς εντάσσει στο ευρύτερο πνεύμα μιας αντίληψης που βρίσκεται στον αντίποδα της πράξης. Αντίθετα με σωματική βούληση, η ισχύς της οποίας μπορεί να μεταφραστεί με όρους επιθετικότητας, ο όρος «τέχνη του να ακούς» μας κατευθύνει προς τη νηφάλια εγρήγορση, θυμίζοντάς μας, ειδικά στη σημερινή εποχή των βιαστικών συνθημάτων σε οθόνες και τοίχους, ότι η πραγματική τέχνη έγκειται στη δεξιότητα του να αφουγκράζεσαι, να παρατηρείς, να σκέφτεσαι πριν πράξεις ή μιλήσεις.
Εντυπωσιακά επίκαιρο, αν σκεφτεί κανείς ότι προέρχεται από τη χρυσή εποχή της Κίνας, το βιβλίο του Τσίνγκουα Τανγκ συλλέγει τις συνομιλίες του Αυτοκράτορας Ταϊζόνγκ των Τανγκ με τους σύμβουλούς του: θεμελιώδεις πτυχές της κινεζικής φιλοσοφίας και της αντιμετώπισης του κόσμου των ανθρώπων/ πραγμάτων αποκαλύπτονται, με κεντρικό γνώμονα την προσαρμοστικότητα και την προσεκτική αποτίμηση της εκάστοτε κατάστασης. Πόσο μακριά βρίσκεται από τη φιλοσοφία διακυβέρνησης στη Δύση; «Ένας φωτισμένος ηγεμόνας … χρησιμοποιεί τον νου του σοφού, τη σωματική ρώμη του κουτού, το θάρρος του ανδρείου και την επιφυλακτικότητα του δειλού. Σοφός ή κουτός, ανδρείος ή δειλός, καθένας μπορεί να αξιοποιηθεί ανάλογα με τις ικανότητές του».
i«Η τέχνη του να ακούς» | Τσίνγκουα Τανγκ | Εκδόσεις Διόπτρα | Μετάφραση: Χρήστος Μπαρουξής | σελ. 208 | € 11,10 Ρόμπερτ Μπλοχ: «Ψυχώ»
Με λίγες εξαιρέσεις, όταν βλέπουμε μια ταινία αφού έχουμε ήδη διαβάσει το βιβλίο στο οποίο βασίζεται έχουμε την αίσθηση ότι συρρικνώνεται το αφηγηματικό σύμπαν, λόγω της διαφοράς του αφηγηματικού χρόνου αλλά και λόγω της απώλειας του εσωτερικού διαλόγου των ηρώων.
Στην περίπτωση όμως το «Ψυχώ», που ήδη γνωρίζουμε ως μια από τις γνωστότερες ταινίες τρόμου με ανατριχιαστικό και άμεσα αναγνωρίσιμο μουσικό θέμα, η διαδρομή για πολλούς από εμάς είναι η αντίστροφη, γεγονός που σημαίνει ότι ερχόμαστε στο βιβλίο του Μπλοχ ήδη πλήρεις από τις εικόνες, τα πρόσωπα, και τις σκιές του Χίτσκοκ. Αυτό ωστόσο δεν έχει καμία σημασία, γιατί ο αφηγηματικός ρυθμός του βιβλίου, η λιτή γραφή, αυτό που πάντα φαίνεται να υπολείπεται στην περιγραφή του πρωταγωνιστή Νόρμαν Μπέιτς, όχι μόνο δεν μετριάζει την αίσθηση παγερής προσμονής και αγωνίας που αποπνέει η ταινία, αλλά την μεγεθύνει στο δεκαπλάσιο.
i«Ψυχώ» | Ρόμπερτ Μπλοχ | Εκδόσεις Public Βιβλιοθήκη | Μετάφραση: Τάσος Νικογιάννης | € 16,11 Ουμπέρτο Έκο: «Ο υπεράνθρωπος των μαζών»
Οι υπεράνθρωποι κάθε εποχής ενσαρκώνουν αξίες και καθρεφτίζουν βαθύτατες ανάγκες, ακόμα και φαντασιώσεις, των κοινωνικών και των πολιτιστικών πλαισίων που τους γεννούν. Αυτές μπορεί να συμπεριλαμβάνουν μια μύχια επιθυμία επιβεβαίωσης ότι κάποιος τελικά θα μεριμνήσει για τις τύχες μας (ο υπεράνθρωπος που θα μας σώσει αποτελεί εξίσου ισχυρή εμμονή με τον αντι-υπερήρωα που προκαλεί τα δεινά), η ανάγκη να δούμε τον ηθικό κώδικα να μετατρέπεται από αφηρημένο πλέγμα επιταγών σε ον με σάρκα και οστά, ή η πραγμάτωση ενός «ονείρου με ανοιχτά μάτια», όπου το συνήθως αδιάφορο σύμπαν επιβραβεύει ή τιμωρεί βάση Καλού και Κακού. Ωστόσο, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο συναρπαστικά όταν εστιάζουμε στις λεπτομέρειες της κάθε ενσάρκωσης του υπερανθρώπου, ενδεχομένως ακόμα και στους «νέους υπεράνθρωπους του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, τους ωραίους, τους άσχημους και τους κακούς επιθεωρητές με τα μάγκνουμ, τα ξυρισμένα κεφάλια και τα πράσινα μπερέ» ή «τους ρωμαλέους body-builders που αγαπούν μόνο τη μαμά τους», όπως γράφει ο Ουμπέρτο Έκο, με χαρακτηριστική οξυδέρκεια και καυστικό χιούμορ, σε αυτήν τη συλλογή εξαιρετικά εύστοχων και ευσύνοπτων κειμένων που πρωτοδημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά.
i«Ο υπεράνθρωπος των μαζών» | Ουμπέρτο Έκο | Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα | Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη | € 15,90 Χάννα Κεντ: «Οι καλοί»
Στο μυθιστόρημα της Κεντ η φύση που περιβάλλει τους χαρακτήρες βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, τους εγκλωβίζει με την πυκνότητά της, τα μυστικά της, τις προκαταλήψεις που συνδέουν την κάθε γωνία της με μύθους που φέρνουν μαζί τους το σκοτάδι αιώνων. Τα γιατροσόφια και τα βότανα, τα οποία έχουν κεντρικό ρόλο στην ιστορία, μπορούν ανάλογα με τη δοσολογία, την πρόθεση του παρασκευαστή τους και τους αποδέκτες να λειτουργήσουν είτε θεραπευτικά είτε ως δηλητήρια.
Μέσα από αυτήν την παγανιστική σχέση μεταξύ ανθρώπων και φύσης διαφαίνονται και τα ίχνη μιας πρωτόγονης ιατρικής που έρχεται σε σύγκρουση τόσο με την επίσημη ιατρική της εποχής όσο και με την προσμονή θαυμάτων θρησκευτικής προέλευσης. Η φύση, σε αυτό το αριστουργηματικό και άριστα μεταφρασμένο μυθιστόρημα, εισρέει στα κενά που αφήνει η θρησκεία και σε αυτά που γεννά η απελπισία, δημιουργώντας μια συνεχή ένταση μεταξύ των δυο αλλά και μεταξύ των χαρακτήρων του βιβλίου, με κεντρικό πρόσωπο αυτό της γιάτρισσας (ή μάγισσας) Νανς που ξέρει να διαβάζει «τα αμέτρητα πρόσωπα» της φύσης και του ουρανού. Πίσω από κάθε κομβικό σημείο της ιστορίας βρίσκεται κάτι εξαιρετικά σκοτεινό, μια δύναμη από την οποία οι χαρακτήρες αποστρέφουν το βλέμμα και την σκέψη τους, παραμένοντας ωστόσο πεπεισμένοι για τις εκφάνσεις και τα μηνύματά της.
i«Οι καλοί» | Χάννα Κεντ | Εκδόσεις Ίκαρος | Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου | σελ. 488 | € 16,90 Ράινερ Μαρία Ρίλκε: «Οι σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε»
«Είμαι είκοσι οχτώ χρονών και ως τώρα δεν έχει συμβεί σχεδόν τίποτα», δηλώνει ο κεντρικός χαρακτήρας στο «Οι σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ο μεγάλος Γάλλος ποιητής και συγγραφέας Πωλ Βαλερύ ισχυριζόταν ότι ο Ρίλκε ήταν ο «πλέον ελκυστικό(ς) και εν πολλοίς ο πιο μυστηριώδης» από τους ανθρώπους που γνώρισε. Ο ίδιος ο Μάλτε, η φωνή του συγκλονιστικού αυτού βιβλίου, αφηγείται με δαιδαλώδη και μη γραμμικό τρόπο περιστατικά του παιδικού παρελθόντος του, παρασύρεται από την ορμή βαθύτατα προσωπικών αλλά και ριζικά ετερόκλητων σκέψεων, οι οποίες προκύπτουν σε ένα παρόν που περιέχει «όλα τα παρελθόντα και τα μέλλοντα» –κατά την έκφραση του ίδιου του Ρίλκε στο εξαιρετικό επίμετρο της έκδοσης–, στοχάζεται για τη φύση των αναμνήσεων, για το πώς «πρέπει να μπορείς να τις ξεχνάς όταν είναι πολλές» ή για την «συλλογή νοημάτων» στη διάρκεια μιας ζωής που επιτρέπουν σε έναν συγγραφέα να γράψει «δέκα σειρές της προκοπής». Όμως, όπως το παρόν συγκροτεί ένα παρελθόν που δεν είναι αυθύπαρκτο και δεν περιμένει απλώς να το «επισκεφτούμε», έτσι και η «αυξανόμενη επινοητικότητα της φαντασίας» παρεμβάλλεται, προσωρινά έστω, στο παρόν του βλέμματος. Σε ένα από τα πολλά αριστουργηματικά πορτρέτα που συνθέτει ο Ρίλκε μέσα από το διεισδυτικό βλέμμα του πρωταγωνιστή του, σαν να πρόκειται για ένα παλίμψηστο από συνειρμούς και εικόνες που πασχίζει να σταθεροποιήσει, ο κεντρικός ήρωας σκέφτεται πώς ορισμένοι άνθρωποι «περνούν όλη τη ζωή τους σε μια ανάπαυλα, πιο αθόρυβοι από καθετί που κινείται, προχωρώντας όπως οι δείκτες του ρολογιού, όπως οι σκιές των δεικτών, όπως ο ίδιος ο χρόνος».
i«Οι σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» | Ράινερ Μαρία Ρίλκε | Εκδόσεις Κίχλη | Μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης | σελ. 312 | 15,50 € Ιταλό Καλβίνο: «Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου»
Αντιλαμβάνεται κανείς άμεσα τις προθέσεις του Καλβίνο όταν τοποθετεί τον πρωταγωνιστή του, τον εκλογικό αντιπρόσωπο Αμέριγκο Ορμέα, στο επίκεντρο μιας εκλογικής διαδικασίας που λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα άσυλο ανιάτων: το «Κοτολένγκο». Η επιλογή δεν είναι τυχαία, αλλά προκύπτει ως πρώτη ύλη από την πολιτική αναταραχή που δημιούργησε ο γνωστός και ως «νόμος-απάτη» της Ιταλίας. Όμως περά από την πρόθεση αναφοράς σε μια εποχή έντονων πολιτικών αναταράξεων, ο Καλβίνο συγκροτεί ένα περιβάλλον που υπερβαίνει τα όρια της ιταλικής πολιτικής σκηνής και ιστορίας, εγείροντας επιτακτικά ερωτήματα όπως αυτό του κινδύνου της μετάλλαξης της δημοκρατίας από μια συνθήκη συλλογικού «ενθουσιασμού για τα κοινά» σε «γκρίζα σκιά της γραφειοκρατίας», όπως και της αναίρεσής της μέσα από απάτες που με τα χρόνια γίνονται αποδεκτές ως αυτονόητες παρεκτροπές.
Η ίδια η «ταλάντευση» του Αμέριγκο, ο οποίος πασχίζει «να μην αφήσει τον εαυτό του να μελαγχολήσει», θα τον φέρει μπροστά σε μια ενοχλητική αντανάκλαση του εαυτού του υπό τη μορφή μιας εκλογικής αντιπροσώπου, η οποία ωστόσο ανήκει στο ίδιο του το κόμμα. Παγιδευμένος στον μικρόκοσμο του «Κοτολένγκο», δηλαδή «πέρα από τα σύνορα του κόσμου του», η σκέψη του Αμέριγκο καταλαγιάζει περιστασιακά στη φιλενάδα του τη Λία, όταν δεν εξοστρακίζεται προς άλλες κατευθύνσεις, αφήνοντας να διαφανεί η καυστική γραφή του Καλβίνο: «το ‘Κοτολένγκο’ … θα μπορούσε να είναι ο μόνος κόσμος πάνω στη Γη αν η ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους είχε αντιδράσει διαφορετικά σε κάποιον προϊστορικό κατακλυσμό ή σε κάποια επιδημία».
i«Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου» | Ιταλό Καλβίνο | Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς-Radin | Εκδόσεις Κριτική | σελ 120 | € 8,00 Αλέξανδρος Νεχαμάς: «Περί φιλίας»
Η φιλία, όπως και ο έρωτας, έχουν ως κοινό σημείο συνάντησης μια αμήχανη σχέση προς την αιτιολόγησή τους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θα ήθελαν οι φιλικές σχέσεις τους να βασίζονται σε λόγους, που θα δείχνουν πως δεν πρόκειται για κάτι τυχαίο ή αυθαίρετο, αλλά βαδίζει σε σταθερό έδαφος. Στο αντίπαλο στρατόπεδο βρίσκονται όσοι θεωρούν πως είναι η έλλειψη λόγων αυτή που χαρακτηρίζει την πραγματική φιλία και ότι η ύπαρξη λόγων, αντιθέτως, εισάγει ένα ξένο και πιθανόν ιδιοτελές στοιχείο.
Ο Αλέξανδρος Νεχαμάς, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον και προκλητικό «Περί φιλίας» δεν διστάζει να βουτήξει στα βαθιά σε μια χρονική στιγμή που η φιλία, και λόγω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μοιάζει περισσότερο με ανεξέλεγκτη διαχυτικότητα. Ως προς το τελευταίο, ο Νεχαμάς είναι σαφής, τονίζοντας ένα στοιχείο το οποίο έχει χαθεί, ίσως λόγω κοινωνικών επιταγών αλλά μάλλον πιο πολύ επειδή δημιουργεί σοβαρές και άβολες εντάσεις σε άλλα επίπεδα: ότι η φιλία δεν μπορεί να είναι απρόσωπη, δεν προκύπτει μόνο από ταύτιση ενδιαφερόντων, και δεν μπορεί να παρακάμψει τη δια ζώσης γνωριμία. Δυο ωστόσο πολύ σημαντικές πτυχές, μεταξύ πολλών άλλων που αναδεικνύει ο Νεχαμάς, είναι, αφενός, η σκοτεινή πλευρά της φιλίας, που σημαίνει ότι η φιλία, ως ανοικτός ορίζοντας, δεν μπορεί να οδηγεί μόνο στη χαρά και, αφετέρου, η ικανότητά της να μας αποκαλύπτει όψεις του εαυτού μας. Η δεύτερη και εξαιρετικά σημαντική πτυχή δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι μια φιλία δεν είναι στατική συνθήκη εξασφάλισης της παρουσίας του Άλλου στη ζωή μας, αλλά μια δυναμική συνθήκη από τη οποία προκύπτει και η δική μας αυτοδιαμόρφωση.
i«Περί φιλίας» | Αλέξανδρος Νεχαμάς | Εκδόσεις Μεταίχμιο | Μετάφραση: Θεοφάνης Τάσης | σελ. 228 | 17,70 € Αλεσάντρο Ρομπέκι: «Μαύρη ραψωδία της αγάπης»
Αξιοποιώντας τις δύο του ιδιότητες, του συγγραφέα και του δημοσιογράφου, ο Αλεσάντρο Ρομπέκι μας συστήνει την «Μαύρη ραψωδία της αγάπης», που περιέχει στοιχεία από αμφότερες. Πρωταγωνιστής ο Κάρλο Μοντερόσι, ένας τηλεοπτικός δημιουργός της εκπομπής «Crazy Love», η οποία μπαίνει στα άδυτα της αθέατης αισθηματικής ζωής μερικών ιδιαίτερων προσωπικοτήτων. Εκπομπή με απήχηση, φέρνει στον Κάρλο ταυτόχρονα καλώς και κακώς εννοούμενη φήμη, μια και αποκτά δόξα κι ευμάρεια, αλλά μπλέκεται σε ίντριγκες, προδοσίες και κινδύνους που απειλούν την ίδια του τη ζωή. Με φόντο το σπίτι της μόδας και του εμπορίου, της τέχνης και της κουλτούρας στο Μιλάνο, το βιβλίο ακολουθεί τον Κάρλο Μοντερόσι στην προσπάθεια να επιβιώσει και να διορθώσει όσα λάθη έκανε με την εκπομπή του, μπλέκοντας… εκεί που δεν τον έσπερνε, έχοντας να αντιμετωπίσει πολλούς εμπλεκόμενους σε μια ιστορία με πολλούς νεκρούς. Το αστυνομικό μυθιστόρημα-θρίλερ, με τις κοφτές, δημοσιογραφικές φράσεις και το φοβερό ρυθμό ενός συγγραφέα-αφηγητή με καυστικό χιούμορ, αιχμηρή ειρωνεία και κοινωνικό-ηθογραφικό βλέμμα, μας αρπάζει και μας ρουφάει μέχρι το τέλος του.
i«Μαύρη ραψωδία της αγάπης» | Αλεσάντρο Ρομπέκι | Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα | σελ. 432 | € 15,90 Σιμόν Κρίτσλεϋ: «Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων»
Παρά το μακάβριο αλλά προφανώς (και) παιγνιώδη τίτλο του, «Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» φιλοδοξεί να μας συμφιλιώσει εμμέσως με δυο από τις πλέον κεντρικές πτυχές του φόβου του θανάτου (και κατ’ επέκταση με το ίδιο το συμβάν), σε σχέση με το οποίο ο καθημερινός λόγος προσφέρει πολλές καταπραϋντικές υπεκφυγές. Η πρώτη πτυχή αφορά το «πώς» του θανάτου, το οποίο αργά ή γρήγορα περνάει από το μυαλό κάθε ανθρώπου, η δεύτερη είναι η ιδέα του αφανισμού, μια σκέψη που αυτοαναιρείται και την οποία ο νους μπορεί να συγκρατήσει μόνο για λίγα δευτερόλεπτα. Ο φιλόσοφος Σιμόν Κρίτσλεϋ αναφέρεται και στις δύο όψεις με σκοπό όμως να μας δώσει ένα βιβλίο όπου η σκέψη του θανάτου θα πάψει να μας κρατά σε ομηρία. Αναφερόμενος σε μια αντίληψη που διαπερνά τη φιλοσοφική σκέψη από την αρχαιότητα, ο Κρίτσλεϋ γράφει ότι «η προπαρασκευή για τον θάνατο δεν είναι τίποτα λιγότερο από προμελέτη ελευθερίας».
Το βιβλίο του αποτελείται από σύντομα και καμιά φορά πολύ σύντομα αλλά ιδιαίτερα συναρπαστικά λήμματα αφιερωμένα σε φιλοσόφους, όχι μόνο του δυτικού κανόνα, των οποίων η σκέψη συνέβαλλε στην πραγμάτευση του συγκεκριμένου θέματος, ή που είχαν «θεαματικό» ή απρόσμενα πεζό θάνατο (ο Αρκεσίλαος, για παράδειγμα, «έπινε άκρατο οίνο χωρίς να κάνει κράτει», ενώ ο Ξενοκράτης σκόνταψε σε ένα μπρούντζινο σκεύος). «Ίσως παραξενευτείτε, αλλά στις φαινομενικά μακάβριες σελίδες που ακολουθούν με απασχολεί διαρκώς η ευτυχία, το νόημά της και το πώς μπορεί να γίνει εφικτή», γράφει παρόλα αυτά ο Κρίτσλεϋ.
i«Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» | Σιμόν Κρίτσλεϋ | Εκδόσεις Πατάκη | σελ. 518 | Μετάφραση: Γιάννης Ανδρέου | € 22,93
Προτείνουμε επίσης: «Κόκκινο σήμα», «Μια βραδιά με την Κλαιρ» και «Περαστικά»
Το «Κόκκινο σήμα» του Μπιλ Μπράουντερ (εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη) είναι ένα συγκλονιστικό πολιτικό θρίλερ που προκύπτει από πραγματικά γεγονότα και έχει αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές από τον διεθνή Τύπο: ο Μπράουντερ, πρώην επιτυχημένος επενδυτής που έγινε ακτιβιστής υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, μας βάζει στα άδυτα της μετασοβιετικής Ρωσίας με σημείο εκκίνησης τον κόσμο του χρηματιστηρίου των 90ς και τις προσωπικές του εμπειρίες από συγκρούσεις με Ρώσους ολιγάρχες, μέχρι την απέλασή του με διαταγή του ίδιου του Πούτιν. Από την άλλη, ο Γκαϊτό Γκαζντάνοφ μας βάζει σε «Μια βραδιά με την Κλαιρ» (εκδ. Αντίποδες, μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου), όπου ένας Ρώσος εμιγκρές ξαναβρίσκει τον εφηβικό του έρωτα, την Κλαιρ, στο Παρίσι του 1920 – μια αφορμή για να ανασυνθέσει το άκρως ενδιαφέρον παρελθόν του. Επίσης, στα «Περαστικά» της Μαρίας Μαυρικάκη (εκδ. Αίολος), μια επιτροπή μπλέκεται σε ατέρμονες συζητήσεις χωρίς αποτέλεσμα το επίκεντρο δυο παράλληλων αφηγήσεων για την ανίκητη γραφειοκρατία στο ελληνικό δημόσιο και τη δύναμη του ανεκπλήρωτου έρωτα.
