Πριν από λίγες ημέρες, ο Banksy αναρτά στην προσωπική του ιστοσελίδα μια λίστα με εκθέσεις ανά τον κόσμο που έχουν στηθεί στο όνομά του και τρέχουν με εισιτήριο εισόδου χωρίς να έχει προηγηθεί η δική του συναίνεση. Ανάμεσά τους, βρίσκεται και η έκθεση της Αθήνας, το «The World of Banksy». Η ανακοίνωση τις χαρακτηρίζει όλες ως «fake» και σχεδόν αντανακλαστικά τα εγχώρια μίντια ηλεκτρίζονται από τη λέξη-κλειδί και κάνουν την είδηση βάιραλ. Λίγες ώρες αργότερα, η διοργανώτρια εταιρεία People Entertainment σπεύδει να υπενθυμίσει πως το σύνολο των κερδών θα διατεθεί στη Διεθνή Αμνηστία καθώς και το ότι «από την πρώτη στιγμή και την αρχική ανακοίνωση της έκθεσης, έγινε λόγος για "έκθεση αφιερωμένη στον Banksy", χωρίς ουδέποτε να ισχυριστούμε ότι υπήρξε άδεια ή συμμετοχή του Banksy σε αυτή, ούτε ότι προβάλλονται αυθεντικά έργα του καλλιτέχνη».
Πράγματι. Οι απομιμήσεις πασίγνωστων στένσιλ που βάφτηκαν στους τοίχους ή στα κάδρα-ρέπλικες της εικαστικής ατραξιόν κατ’ ουσίαν δεν διέφεραν πολύ από τις μυριάδες κόπιες που έχουν διαχρονικά γίνει με τα σχέδια του Banksy. Μέσα σε αυτόν τον αχανή ωκεανό από τυπωμένες κούπες, μπλουζάκια, καπέλα κοκ μέχρι λεπτομερείς μεταξοτυπίες, όπου αρθρώνεται ένα σύμπαν με αντίγραφα αντιγράφων, γεννιέται το εξής ερώτημα: μπορεί ένας καλλιτέχνης που διατηρεί επτασφράγιστη την ταυτότητά του να διεκδικήσει επιτέλους πνευματικά δικαιώματα;
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Banksy βάζει στο στόχαστρο τον κόσμο της τέχνης που επωφελείται από το νομικό κενό της ανωνυμίας του. Το πιο βροντερό συμβάν ήρθε στο τέλος του περασμένου έτους, όταν η Pest Control, η υπηρεσία που έχει στηθεί από τον Banksy και πιστοποιεί τη γνησιότητα των έργων του, ανέλαβε δράση εναντίον της ιταλικής εταιρίας που διοργάνωσε την έκθεση «The art of Banksy. A visual protest» στο Μουσείο Mudec του Μιλάνου, οδηγώντας την υπόθεση στα δικαστήρια. Ωστόσο, η κατηγορία δεν αφορούσε το copyright του δημιουργού –κάτι που θα απαιτούσε την ενυπόγραφη αποκάλυψη της ταυτότητάς του– αλλά την κατάχρηση του εμπορικού σήματος που είχε κατοχυρώσει η Pest Control (trademark): το όνομα «Banksy» και τις δύο πιο διάσημες φιγούρες του, «Το κορίτσι με το μπαλόνι» και τον «Διαδηλωτή με τα λουλούδια». Η απόφαση του δικαστηρίου δικαίωσε τον Banksy (ή μάλλον τους νομικούς του απεσταλμένους), αλλά μόνο επί μέρους. Οι ποινές που επιβλήθηκαν αφορούσαν μόνο τα merchandise προϊόντα που πουλούσε η έκθεση και έφεραν τα συγκεκριμένα κατοχυρωμένα σημεία.
Tο σύστημα της εμπορικής τέχνης έχει βρει τον τρόπο να χωνέψει την «αντάρτικη» ορμή ενός τύπου που μπόμπαρε αντιπολεμικά μηνύματα στα χαλάσματα της βομβαρδισμένης Γάζας, σχεδίασε κρατούμενους του Γκουαντάναμο μέσα στην Ντίσνεϊλαντ της Καλιφόρνιας και έβαλε τον Steve Jobs φόντο σε ένα προσφυγικό καταυλισμό στη Γαλλία.
Αν και τυπικά παραμένει μια νίκη στην ιστορία του μυστήριου δημιουργού, το απροσδιόριστο της ταυτότητάς του στάθηκε ξανά τροχοπέδη ώστε να μην πάρει τελικά όσα του ανήκουν. Αυτή, άλλωστε, είναι μια πραγματικότητα που ο Banksy αντιμετωπίζει την τελευταία εικοσαετία. Με μια απίστευτη γεωμετρική πρόοδο που ξεκίνησε λίγο μετά από το 2000, ο μύθος γύρω από την περσόνα του ακτιβιστή street artist –ενός «Robin Hood» από το Bristol– γιγαντώνεται μέρα με την ημέρα, παρασύροντας τις τιμές των έργων του σε ύψη εκατομμυρίων δολαρίων. Από αυτά τα χρήματα σχεδόν τίποτα δεν φτάνει στον ίδιο τον δημιουργό. Οι ασύλληπτες αγοραπωλησίες που βλέπουμε στις ενυπόγραφες εκτυπώσεις του αφορούν αποκλειστικά τη δευτερογενή αγορά, την μεταπώληση δηλαδή των έργων, ενώ όταν κάποτε έφυγαν από τα χέρια του Banksy κόστιζαν πολύ, πολύ λιγότερα. Την ίδια στιγμή, η πιο πρόσφατη τάση από ιδιοκτήτες σπιτιών και γκαλερίστες να ξηλώνουν τους τοίχους που έβαψε ο Banksy για να θησαυρίσουν με μία μόνο πώληση –όπως πολύ όμορφα καταγράφεται στο ντοκιμαντέρ «Saving Banksy» του Κολίν Ντέι–, δεν αναγνωρίζει απολύτως κανένα νομικό ή ηθικό δικαίωμα στο δημιουργό τους.
Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, ο ανώνυμος Banksy στέκει αμέτοχος παρατηρητής. Όπως απέδειξε και το περιβόητο γεγονός στον οίκο Sotheby’s, όταν ο τελικός σωρός από τις πετσοκομμένες λωρίδες χαρτιού έφτασε πολλαπλάσια τιμή από το πρότερο αυθεντικό έργο, το σύστημα της εμπορικής τέχνης έχει βρει τον τρόπο να χωνέψει την «αντάρτικη» ορμή ενός τύπου που μπόμπαρε αντιπολεμικά μηνύματα στα χαλάσματα της βομβαρδισμένης Γάζας, σχεδίασε κρατούμενους του Γκουαντάναμο μέσα στην Ντίσνεϊλαντ της Καλιφόρνιας και έβαλε τον Steve Jobs φόντο σε ένα προσφυγικό καταυλισμό στη Γαλλία. Στο ατελείωτο παιχνίδι της αγοράς που στήνεται με το όνομά του, το μόνο που κρατάει αμείωτο ο Banksy είναι να απολαμβάνει το χαμό που δημιουργεί ακόμη και με μία του δημοσίευση. Απόδειξη; Αυτό το κείμενο.
