«Περίπου το 50% των ανθρώπων με χρέος στο Ηνωμένο Βασίλειο αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχολογικών ασθενειών, σε σύγκριση με το ποσοστό του 14% που παρατηρείται ανάμεσα σε πολίτες χωρίς χρέος», ανέφερε μια πρόσφατη μελέτη των καθηγητών Dr. William Davies, Dr. Johanna Montgomerie και Sara Wallin από το κολέγιο του Goldsmith στο Λονδίνο, παραπέμποντας σε μια σειρά από μακροσκελείς έρευνες που από το 2008 και έπειτα εξετάζουν αυτή τη σύνδεση. Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα όλων, η αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας δεν είναι ένα θέμα που αφορά αποκλειστικά την ιατρική σκοπιά αλλά εντάσσεται στο ευρύτερο πολιτικοοικονομικό πλαίσιο. «Όσον αφορά την Ελλάδα, μια από τις περιπτώσεις της νότιας Ευρώπης που έχουν βιώσει με τον πιο βίαιο τρόπο την οικονομική κρίση, είναι ξεκάθαρο πως η πολιτική μελαγχολία είναι άμεσα συνυφασμένη με την οικονομική μελαγχολία», παρατήρησε η διεθνής επιμελήτρια Κατερίνα Γρέγου στην συνέντευξη Τύπου για την έκθεση «Ανατομία Πολιτικής Μελαγχολίας».
Με την έννοια της μεταμοντέρνας «πολιτικής μελαγχολίας» στον τίτλο, όπως πολύ εύστοχα την συνέλαβε ο Βέλγος φιλόσοφος Lieven de Cauter στο κείμενο «Small Anatomy of Political Melancholy» –ένα συναίσθημα απαρηγόρητης δυστυχίας που προκύπτει μπροστά στο αναπόφευκτο της καταστροφής–, η ομαδική έκθεση που τρέχει στο Ωδείο Αθηνών από το Ίδρυμα Schwarz ενώνει το εικαστικό με το πολιτικό, ψάχνει τα συναισθήματα που γεννά το σημερινό status quo σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ρωτά: μπορούμε να γίνουμε ξανά ενεργοί πολίτες; Ύστερα από την παρουσίασή της το περασμένο καλοκαίρι στην έδρα του ιδρύματος στη Σάμο, στο Art Space Pythagorion, η «Ανατομία Πολιτικής Μελαγχολίας» διπλασιάστηκε σε μέγεθος και στην αθηναϊκή της εκδοχή αριθμεί είκοσι τρεις καλλιτέχνες αλλά και μία κολεκτίβα, από τους οποίους οι μισοί περίπου είναι Έλληνες.
«Η συγκεκριμένη έκθεση δεν έχει χαρακτήρα πολιτικής ρητορείας», συνέχισε η Κατερίνα Γρέγου που συνεργάζεται με το Ίδρυμα Schwarz από το ’16 και σε κάθε τους σύμπραξη υπάρχει το πολιτικό συγκείμενο, «προσπαθεί περισσότερο να πιάσει το περιρρέον συναίσθημα απογοήτευσης, παραίτησης, απελπισίας και –πολλές φορές– θυμού που νιώθουμε ως πολίτες που βιώνουμε την παρακμή της πολιτικής». Ήδη από το πρώτο έργο που συναντά ο επισκέπτης, αυτό είναι εμφανές: σαράντα επτά παραταγμένες φωτογραφίες από τις αφίσες της Μαρίν Λεπέν –άλλες γδαρμένες και σκισμένες, άλλες μουτζουρωμένες και άλλες γραμμένες– να δείχνουν τις αντιδράσεις των πολιτών από την περιοχή της Ρουέν στη Γαλλία, πριν από τις προεδρικές εκλογές του ’12 (δια χειρός του καλλιτέχνη Tom Molloy). Δεν αποτελεί, φυσικά, το μόνο παράδειγμα. Η συναισθηματική παλμογράφηση περνά από τη ματιά του πολίτη ως υποκειμένου στις ανθρώπινες σχέσεις που σμιλεύονται εν καιρώ κρίσης, μέχρι την αντίπερα όχθη: αυτή του πολιτικού (βλ. το βίντεο της Nestori Syrjala που βασίζεται στη φιγούρα του πρώην υπουργού εσωτερικών της Φινλανδίας).
«Η συγκεκριμένη έκθεση δεν έχει χαρακτήρα πολιτικής ρητορείας· προσπαθεί περισσότερο να πιάσει το περιρρέον συναίσθημα απογοήτευσης, παραίτησης, απελπισίας και –πολλές φορές– θυμού που νιώθουμε ως πολίτες που βιώνουμε την παρακμή της πολιτικής».
Επίσης, με μια δεύτερη ματιά, αντιλαμβάνεται κανείς πως το αστικό τοπίο έχει σιωπηλή, μα επαναλαμβανόμενη, παρουσία στο μεγαλύτερο μέρος της εκθεσιακής διαδρομής. Η πόλη, ως το κατεξοχήν σημείο που βιώνεται η οικονομική, πολιτική, κοινωνική και ηθική κρίση, ως το μέρος που γέννησε το πολιτικό υποκείμενο και δέθηκε οργανικά με τη δημοκρατία, μπαίνει αρκετές φορές στο φακό της ντοκιμαντερίστικης καταγραφής. Οι δρόμοι γύρω από την Wall Street, όπου οι φτωχικές γειτονιές συναντούν την πανεπιστημιακή ελίτ και τους καλοντυμένους γραφειοκράτες για λίγα μόνο δευτερόλεπτα, το κέντρο των Βρυξελλών ύστερα από τη βομβιστική επίθεση του’16, όταν οι εκτοπισμένοι Ρομά βρέθηκαν σε πιο αβέβαια θέση από ποτέ, αλλά και η ίδια η Αθήνα –σε περιπτώσεις όπως της οκταετής παρατήρησης του Γιώργου Σαλαμέ– είναι, μεταξύ άλλων, τα πεδία της «πολιτικής μελαγχολίας».
Εκτός αυτών, η πόλη αποτελεί ένα από τα χειροπιαστά τεκμήρια της πολιτικής δυσπραγίας, όπως πολύ όμορφα συμπυκνώνει στο project «It exhausts my elbow» η Μαριάννα Χριστοφίδου. Σε ένα περίεργο led μηχανισμό με ξεδιπλωμένα καρούλια που από μακριά αδυνατείς να καταλάβεις περί τίνος πρόκειται, περισσότερα από τετρακόσια καρέ σε καλούν να σκύψεις προσεκτικά προς το μέρος τους, να τα παρατηρήσεις και να συνθέσεις τις αφηγήσεις. Πρόκειται για στιγμιότυπα με μεγάλης κλίμακας έργα στην Αττική τα οποία δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ και αφέθηκαν ανενεργά στη φθορά του χρόνου μέχρι που πρωτοβουλίες μικρής κλίμακας τους έδωσαν νέες χρήσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, πως και ο ίδιος ο χώρος της έκθεσης αποτελεί από μόνος του ένα σχόλιο. Μέσα στο υπόγειο του Ωδείου με τα εμφανή τούβλα στους τοίχους, το ημιτελές αρχιτεκτόνημα του Ιωάννη Δεσποτόπουλου μαζί με το όραμα του ’60 για τη δημιουργία ενός πολυδύναμου Πολιτιστικού Κέντρου κλείνουν το μάτι στον επισκέπτη.
Πέρα από το εκθεσιακό κομμάτι, μια πολύ ενδιαφέρουσα εκπαιδευτική πρόταση περιμένει μικρούς και μεγάλους. «Ας ξεχάσουμε την έννοια του εκπαιδευτικού προγράμματος όπως την ξέρουμε· εγώ θέλω τα εκπαιδευτικά να είναι κοινωνία των πολιτών, να είναι αφορμή για να εμπλακούν και να συμμετέχουν οι πολίτες», τόνισε η Κατερίνα Ζαχαροπούλου που από το ’16 έχει την ευθύνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Ίδρυμα Schwarz. Στην αθηναϊκή έκδοση της «Ανατομίας Πολιτικής Μελαγχολίας» έχει δημιουργηθεί ένα «Γραφείο Παραπόνων». Ύστερα από την ξενάγηση τους στην έκθεση, οι συμμετέχοντες παίρνουν στα χέρια τους μια καρτ ποστάλ άμεσα συνυφασμένη με τα εκθέματα, στην οποία καλούνται να γράψουν το μήνυμά τους και να το απευθύνουν σε όποιο πολιτικό πρόσωπο επιθυμούν. Έπειτα, οι κάρτες μπαίνουν σε φακέλους, σφραγίζονται και αποστέλλονται μέσω ΕΛΤΑ.
«Η τέχνη δεν μπορεί να επηρεάσει άμεσα την πολιτική· αυτό που μπορεί να κάνει είναι να προβληματίσει, και να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Με αυτό τον τρόπο, η τέχνη αλλάζει τον κόσμο άτομο ανά άτομο», ανέφερε κλείνοντας τη συζήτηση η Κατερίνα Γρέγου, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του «α». Για να επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα της έκθεσης, στο αν μπορούμε να ενεργοποιηθούμε πολιτικά εκ νέου, το στοίχημα της εικαστικής παραγωγής είναι να λειτουργήσει σε διάλογο με τις ανάγκες του κοινού. Μιλώντας συγκεκριμένα για την ελληνική περίπτωση, η χρονική συγκυρία προδίδει ένα σύνολο πολιτών αγκυλωμένο μέσα στο συναισθηματικό βάρος της εποχής, μπλεγμένο σε ένα κουβάρι δανείων και ανολοκλήρωτων πολιτικών υποσχέσεων, που πρέπει –συν τοις άλλοις– να κοιτάξει ενδοσκοπικά τον εαυτό της, να συνειδητοποιήσει το πένθος της και να το διαχειριστεί. Αυτό κάνει η «Ανατομία Πολιτικής Μελαγχολίας».
Ωδείο Αθηνών | 27/2-13/4 | Τρ.-Πέμ., Σάβ.-Κυρ.: 12 μ.-8 μ.μ., Παρ.: 12 μ.-10 μ.μ. | Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα λειτουργεί κάθε Παρασκευή (6-8 μ.μ.) | Είσοδος ελεύθερη
