Ο θεσμός των αρχιτεκτονικών βραβείων «Δομές» από το ομώνυμο περιοδικό έφτασε φέτος τα δέκα χρόνια, πιστοποιώντας τη συνέπειά του στην ανάδειξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μια παράλληλη τιμητική έκθεση με προηγούμενα βραβευμένα έργα καθώς και ένας επετειακός κατάλογος επισφράγισαν τη δεκαετία, ενώ η καθιερωμένη απονομή που έγινε την περασμένη Παρασκευή 1 Μαρτίου στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς ανέδειξε τους νικητές ανάμεσα στα 144 έργα που υποβλήθηκαν φέτος.
«Κοινό στοιχείo που έχουν πολλές από τις πιο επιτυχημένες υποψηφιότητες αυτού του έτους είναι η ισχυρή σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής και τόπου», σχολίασε ο Stefano Boeri, καθηγητής αστικού σχεδιασμού στην Ιταλία και μέλος της κριτικής επιτροπής στο «Δομές 2019», «είναι εμφανής η προσπάθεια δημιουργίας ενός είδους ρευστού μεταβατικού χώρου μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού, η μεταφορά του τοπίου μέσα στο δομημένο περιβάλλον». Κρατώντας τον ίδιο διαχωρισμό στα βραβεία, υπήρχαν οι κατηγορίες «Καλύτερο πραγματοποιημένο έργο», «Καλύτερο πραγματοποιημένο έργο νέας αρχιτεκτονικής σε υφιστάμενο κτήριο», «Καλύτερο πρώτο έργο νέου αρχιτέκτονα» και «Καλύτερη μελέτη», στην κάθε μία από τις οποίες αναλογούσε ένα βραβείο και δύο έπαινοι. Ας ρίξουμε μια ματιά σε όσα διαμάντια έκλεψαν την πρωτιά.
Καλύτερο πραγματοποιημένο έργο: Μουσείο Μαστίχας Χίου, Χίος
Στην πλαγιά απέναντι από το μεσαιωνικό μαστιχοχώρι Πυργί, μέσα σε ένα περιβόλι με μαστιχόδεντρα, το μουσείο που διαφυλάσσει το κατεξοχήν παραδοσιακό στοιχείο του νησιού, τη μαστίχα, προκάλεσε το ενδιαφέρον από την πρώτη ημέρα που άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, το 2016. Ύστερα από πολυετή μελέτη τόσο αρχιτεκτονικά όσο και μουσειολογικά, το γραφείο Κίζη παρουσίασε ένα έργο πλήρως δεμένο με τους άξονες και το χαρακτήρα του φυσικού τοπίου που το περιβάλλει.
Με τις μεγάλες παράλληλες στέγες να υπογραμμίζουν τη θέα από το σημείο του λόφου, το Μουσείο Μαστίχας Χίου αποκαλύπτεται σταδιακά στον επισκέπτη, ο οποίος κατηφορίζει σε μια διαδρομή διαδοχικών στεγασμένων, κλειστών και υπαίθριων χώρων, καταλήγοντας ξανά στο ύπαιθρο, εκεί όπου είναι το τοπίο της καλλιέργειας. Κάθε εκθεσιακός χώρος έχει αντιμετωπισθεί διαφορετικά: άμεση επαφή με το χωράφι στην ενότητα της καλλιέργειας, υποφωτισμένοι χώροι στην ενότητα της ιστορίας και ένας μεγάλος χώρος διπλού ύψους για την ενότητα του εντυπωσιακού εξοπλισμού του παλιού εργοστασίου τσίχλας.
Καλύτερο πραγματοποιημένο έργο νέας αρχιτεκτονικής σε υφιστάμενο κτήριο: Dexamenes Seaside Hotel, Ηλεία
Η πρώτη ύλη ήταν το αρχικό ατού της παρέμβασης: ένα οινοποιείο του μεσοπολέμου, φτιαγμένο πάνω στη μαγευτική αμμουδιά της Κουρούτας, με δεξαμενές, μηχανοστάσιο, αποθήκες, ζυγιστήριο, καθώς και το διώροφο νεοκλασικό κτίριο-κατοικία του τότε ιδιοκτήτη. Όπως και πολλά ακόμα τη δεκαετία του ’20, το οινοποιείο στην Ηλεία φτιάχτηκε για να απορροφήσει τα απούλητα αποθέματα σταφίδας της περιοχής, όταν ξέσπασε η λεγόμενη Σταφιδική Κρίση στην Ελλάδα, όμως μερικές δεκαετίες αργότερα έκλεισε. Στα χέρια ενός νέου ιδιοκτήτη τα τελευταία χρόνια, ο χώρος ανατέθηκε στο γραφείο K-Studio των Δημήτρη και Κωνσταντίνου Καραμπατάκη, φτάνοντας στο σημερινό πρωτότυπο boutique ξενοδοχείο «Dexamenes».
Χωρίς να προσθέσουν περιττά στοιχεία ή να αλλάξουν τη γυμνή αισθητική του χώρου, η παρέμβαση κράτησε την αυστηρή κυβιστική κατασκευή, με τις δύο σειρές των δέκα δεξαμενών να γίνονται τα δωμάτια του ξενοδοχειακού πρότζεκτ. Για τις νέες επιφάνειες που φτιάχτηκαν έγινε χρήση υλικών της εποχής του οινοποιείου, όπως το μωσαϊκό και τα ανάγλυφα τζάμια, ενώ οι τρεις από τους τέσσερις τοίχους των δεξαμενών διατηρήθηκαν αναλλοίωτοι, καταλήγοντας σε ένα μινιμαλιστικό έργο που ισορροπεί ανάμεσα στην αυθεντική αύρα της παραδοσιακής χρήσης του κτιρίου και την φρέσκια industrial ματιά.
Καλύτερο πρώτο έργου νέου αρχιτέκτονα: Παράλληλη κατοικία, Κέα
Σε μια απομονωμένη περιοχή της Κέας, η Παράλληλη Κατοικία που σχεδίασε το αρχιτεκτονικό γραφείο En Route Architects είναι αυτό που λέει το όνομά του: ένα σπίτι-εξοχικό που απλώνεται παράλληλα με τη θέα της θάλασσας με ακολουθία δωματίων. Χτισμένο στην απότομη τοπογραφία του κυκλαδίτικου νησιού, το κτίριο βυθίζεται μέσα στην πλαγιά ενώ η πρόσοψη του είναι εξ ολοκλήρου ανοικτή με απρόσκοπτη θέα προς τη θάλασσα.
Υπαίθριοι, μερικώς καλυμμένοι και εντελώς κλειστοί χώροι φτιάχνουν μια λευκόχρωμη πέτρινη ακροστιχίδα που ενέχει τη γραμμή της παράδοσης αλλά με σύγχρονο τρόπο. Σε κάθε του άνοιγμα δημιουργείται ένα καδραρισμένο κινηματογραφικό πλάνο του γύρου τοπίου για τον ένοικο, ενώ στο πίσω μέρος του σπιτιού, ανάμεσα στο κέλυφος και το χώμα, ένας κενός χώρος αφήνει τον αέρα να το διαπερνά. Στην οροφή του συλλέγονται όμβρια ύδατα και τα κρυμμένα από την κοινή θέα φωτοβολταϊκά πάνελ παράγουν επαρκή ενέργεια για την εξυπηρέτηση των αναγκών της κατοικίας.
Καλύτερη μελέτη: Skogfinsk museum-Forest Houses, Νορβηγία & Shelter for Summer, Δωδεκάνησα
Φέτος, το βραβείο μελέτης δόθηκε εξ ημισείας σε δύο διαφορετικά πρότζεκτ, λόγω ισοβαθμίας. Από τη μία, η μελέτη των Sparch PC/Meinich Arkitekter AS με επικεφαλής την Ρένα Σακελλαρίδου (που διακρίθηκε και στα βραβεία συναδέλφων του φετινού διαγωνισμού) αφορά ένα μουσείο στη Νορβηγία αφιερωμένο στους Φιλανδούς του Δάσους, τους μετανάστες που τον 15ο αιώνα ξεκίνησαν να έρχονται στις δασώσεις εκτάσεις της Σουηδίας και της Νορβηγίας. Ξύλινα σπιτάκια με μυτερές οροφές, τοποθετημένα κοντά μεταξύ τους αλλά με διαφορετικές κατευθύνσεις –όπως τα κλαδιά ενός δέντρου–, εναρμονίζονται πλήρως με το φυσικό περιβάλλον κάτω από τα ψηλά δέντρα.
Από την άλλη, διακρίθηκε η μελέτη που είχε ξεχωρίσει και στον πανελλήνιο διαγωνισμό ιδεών «Σχεδιασμός Πρότυπου Αναψυκτηρίου, Αποδυτηρίων, Πύργου Ναυαγοσώστη και ντουζιέρας για τον εξοπλισμό των παραλιών στα νησιά της Περιφερειακής Ενότητας Δωδεκανήσου». Η ομάδα Mikromega πρότεινε το Shelter for Summer, ένα έργο όπου κάθε δομή είναι προσαρτημένη στο ελληνικό παραλιακό τοπίο και έχει πολιτιστικό αποτύπωμα στην εμπειρία ου ταξιδιώτη. Δίνοντας ελευθερία ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μέρους, το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από πολλές μονάδες –όπως το beach bar, το σημείο με τους ναυαγοσώστες, το ντους κοκ– που μπορούν να λειτουργήσουν ως αυτόνομα στοιχεία (και να συμπεριληφθούν ή όχι στην κάθε περίπτωση) αλλά τοποθετημένα μαζί ως ένα σημείο αναφορά της παραλίας.
