Είναι φυσικά οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας ή οι μελλοντολογικές αυτές που αξιοποιούν περισσότερο την έννοια της τεχνητής νοημοσύνης - την δυνατότητα εξελιγμένων υπολογιστών να "σκέπτονται", να αναλύουν, να αποφασίζουν και να δρουν με τρόπο που θυμίζει τον ανθρώπινο - όμως όλα δείχνουν πως πολλά πράγματα στον τομέα αυτόν εντός της επόμενης πενταετίας δεν θα είναι πια... καθόλου "sci-fi". Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει η πρώτη μεγάλη, συντονισμένη σε παγκόσμιο επίπεδο έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη (AI), η οποία ολοκληρώθηκε πρόσφατα κι επιδιώκει ν' αποτυπώσει πού αληθινά βρισκόμαστε όσον αφορά στην εξέλιξη του πεδίου αυτού και προς τα πού κινούμαστε. H έρευνα έγινε με την συνεργασία του MIT, του πανεπιστημίου Stanford, του οργανισμού OpenAI και άλλων εταιρειών ή θεσμών που εμπλέκονται ενεργά με την έρευνα στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης - και τα πρώτα της αποτελέσματα συγκεντρώνονται σε μία έκθεση ονόματι AI Index που θα ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με νέα στοιχεία. Η όλη έρευνα "μετρά" τί συμβαίνει πραγματικά στο πεδίο αυτό βάσει διαφόρων παραμέτρων: από την δραστηριότητα που αναπτύσσεται γύρω από το αντικείμενο - εταιρείες που δραστηριοποιούνται, κονδύλια που επενδύονται, συνέδρια που οργανώνονται κλπ. - και την κάλυψη από τον ειδικό και ευρύτερο Τύπο, μέχρι την τεχνική εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης με πρακτικά παραδείγματα, όπως την επίλυση προβλημάτων, την επίδειξη δημιουργικότητας και την επικοινωνία με τον άνθρωπο.
Τα συμπεράσματα της πρώτης αυτής ουσιαστικής έρευνας είναι... ενθαρρυντικά ή αποθαρρυντικά, θετικά ή αρνητικά, αναλόγως με την οπτική γωνία του καθενός. Όσοι και όσες - πώς πάει, Elon Musk; - φοβούνται πως η τεχνητή νοημοσύνη αν αναπτυχθεί με ανεξέλεγκτους ρυθμούς πιθανότατα θα στραφεί κατά της ανθρωπότητας, μάλλον έχουν εξασφαλίσει μερικά χρόνια ήσυχου ύπνου ακόμη: η γενική διαπίστωση είναι πως τα υπολογιστικά συστήματα έχουν γίνει ικανότατα στην ανάλυση κι επίλυση προβλημάτων όταν αυτά είναι συγκεκριμένα και αυστηρά οριοθετημένα - κατά βάση ικανότερα από τον άνθρωπο πλέον - μα βρίσκονται ακόμη σε εμβρυακό επίπεδο όταν αναφερόμαστε στην επίδειξη γενικής ευφυΐας, καθώς συνεχίζουν να μην είναι σε θέση να "θέσουν σε πλαίσιο ευρύτερης αντίληψης" (general context) όλα τα απλά, καθημερινά πράγματα που όλοι μπορούμε επειδή έχουμε "χτίσει" αυτήν την αντίληψη μεγαλώνοντας. Όσοι και όσες θεωρούν, από την άλλη πλευρά, πως η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απειλή και πως μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην καθημερινότητα του (Δυτικού) κόσμου, για τους... ίδιους ακριβώς λόγους θα πρέπει να περιορίσουν σημαντικά τις προσδοκίες τους. Αυτή τη στιγμή όσο τεχνολογικά εξελιγμένα και αν δείχνουν τα υπολογιστικά συστήματα που διαθέτουμε, και όση "ειδική" ευφυΐα κι αν επιδεικνύουν, συνεχίζουν να κινούνται μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων αντίληψης που έχει ο ανθρώπινος παράγοντας που τούς προγραμματίζει. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο π.χ. δεν μπορούμε να έχουμε ακόμη απολύτως "φυσική" επικοινωνία με τους υπολογιστές, εννοώντας μία συζήτηση στην οποία η ανθρώπινη πλευρά φέρεται όπως θα φερόταν σε κανονικές συνθήκες με ομοίους της: οι προγραμματιστές δεν έχουν ακόμη καταφέρει να συνθέσουν την "γλώσσα" εκείνη ανάμεσα στους ανθρώπους και τις μηχανές - με όλες τις αποχρώσεις νοημάτων, την ειρωνία, το χιούμορ κλπ. - που μπορεί να γίνει εξίσου απροβλημάτιστα αντιληπτή και από τους δύο (και οι μηχανές δεν είναι σε θέση να την συνθέσουν από την πλευρά τους προφανώς).
Για τον ίδιο λόγο, πάντως, οι "αισιόδοξοι" όσον αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορούν να είναι βέβαιοι για το τί θα συμβεί αν τα υπολογιστικά συστήματα κάποια στιγμή όντως κατορθώσουν να κινηθούν έξω από το πλαίσιο των προγραμματιστών τους. Τα παραπάνω η αλήθεια είναι πως τα διαπιστώνουμε μέχρι στιγμής και πρακτικά στην αγορά, έστω και σε μικρότερη κλίμακα. Οι "εικονικοί βοηθοί" (όπως η Siri στα iPhone και η Alexa στα Amazon Echo) είναι ακόμη... κωμικά ανίκανοι σε πολλές περιπτώσεις να αντιληφθούν τί ρωτά ο χρήστης τους, ο οποίος αναγκάζεται να γίνει απολύτως συγκεκριμένος στις ερωτήσεις του και να προσαρμοστεί ο ίδιος στις αδυναμίες τους ώστε να λάβει την πληροφορία που θέλει. Από την άλλη πλευρά η τεχνητή νοημοσύνη π.χ. στα video games έχει γίνει σε ουκ ολίγες περιπτώσεις... σχεδόν τρομακτικά πειστική γιατί οι σχετικοί αλγόριθμοι συμπεριφοράς καλούνται να δράσουν μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο, με συγκεκριμένους κανόνες, για συγκεκριμένα αποτελέσματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν αναφερθεί "απρόβλεπτες" κινήσεις των H/Y μέσα σε video games: είναι ένα περιβάλλον στο οποίο αυτοί μπορούν να επιδείξουν κάποια δημιουργικότητα στηριζόμενοι σε ένα πλαίσιο κανόνων που ενδεχομένως το επιτρέπει.
Η όλη έρευνα καταλήγει σε συμπέρασμα που, υπεραπλουστευμένο, δείχνει ρεαλιστικό και πολλά υποσχόμενο ταυτόχρονα: απλώς και μόνο επειδή οι Η/Υ στηριζόμενοι στην τεχνητή νοημοσύνη νίκησαν τον άνθρωπο στο σκάκι και στο Go, αυτό δεν σημαίνει πως... είναι έτοιμοι να κυβερνήσουν τον κόσμο ή να μάς αφανίσουν ως είδος. Όμως η ίδια έρευνα προειδοποιεί πως πολύ πριν αρχίσουμε να συζητάμε για τέτοιους φόβους sci-fi συλλογιστικής, η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει μεγάλη επίδραση σε άλλα πράγματα της καθημερινότητάς μας, όπως την χρήση της στον παραγωγικό τομέα (που σίγουρα θα σημάνει την απώλεια ανθρώπινων θέσεων εργασίας από ένα σημείο και πέρα), στους τομείς της δικαιοσύνης και της εθνικής άμυνας (όπου ήδη λαμβάνει ημι-αυτόνομες αποφάσεις σε διάφορα συστήματα), καθώς και τον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης. Ίσως αυτή να είναι ανησυχητική ένδειξη της ευφυΐας που η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε ν' αποκτήσει: ίσως, εν τέλει, να μην είχε ποτέ σκοπό να συγκρουστεί με το ανθρώπινο είδος "κατά μέτωπο", αλλά να ελέγξει τις ζωές των ανθρώπων έμμεσα. Λες να...;
