Τους τελευταίους μήνες έχουμε έρθει αντιμέτωποι με έναν τεράστιο όγκο από βίντεο ή "ενημερωτικών" άρθρων στα social media και σε ενημερωτικά sites αμφιβόλου ποιότητας. Ως καθημερινός χρήστης των social media έχω πέσει πάνω σε αμέτρητα βίντεο που αναπαράγουν θεωρίες συνομωσίας, ψευδο-επιστημονικά "ευρήματα", τη διαστρέβλωση του περιεχομένου ερευνών ώστε να συμβαδίζουν με τις προσωπικές απόψεις των χρηστών και δημοσίευση ερευνών οι οποίες έχουν τεράστια προβλήματα μεθοδολογίας.
Από τα εμβόλια για το covid-19 και την LGBTQ+ κοινότητα μέχρι τη τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και ιστορικά γεγονότα για την αρχαία Ελλάδα, μπορούμε να βρούμε δεκάδες αναρτήσεις που θυμίζουν περισσότερο ένα καλογραμμένο βιβλίο του Στίβεν Κίνγκ παρά ενημερωτικά δελτία. Με αφορμή μια έρευνα της EUROSTAT που δείχνει ότι μόλις το 28% των νέων ηλικίας 16-29 στην Ελλάδα ψάχνουν τις πηγές των διαδικτυακών περιεχομένων, ενώ το ΜΟ της ΕΕ είναι στο 36% (την οποία μπορείτε να βρείτε εδώ) και ένα βίντεο από το κανάλι "The Mad Scientist" (το οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ) θα συζητήσουμε το πώς μπορούμε να ελέγξουμε τις πηγές από περιεχόμενα στο διαδίκτυο αλλά και το πώς να ενημερώσουμε τα παιδιά σχετικά με τη παραπληροφόρηση.
Ξεκινώντας από τα βασικά, αυτό που θα πρέπει να κοιτάμε πάντα είναι το site που έχει δημοσιευθεί το άρθρο και το άτομο το οποίο υπογράφει το άρθρο. Δηλαδή, αν υπογράφεται από συντάκτ@ ή αν το site έχει κατηγορηθεί για τακτική διασπορά ψευδών ειδήσεων. Έπειτα, ελέγχουμε αν υπάρχουν πηγές στο άρθρο για αυτό που πραγματεύεται. Εδώ, πρέπει να είμαστε αρκετά προσεκτικοί καθώς πολλά άρθρα έχουν ως επιστημονική πηγή άρθρα γνώμης που προφανώς δεν αποτελούν επιστημονικές έρευνες. Τι κάνουμε όταν υπάρχει έρευνα; Για αρχή κοιτάμε το δείγμα της έρευνας, ουκ ολίγες φορές έχουμε δει έρευνες με υπερβολικά μικρό αριθμό υποκειμένων που συμμετάσχουν στην έρευνα να παρουσιάζονται ως καθολικές και έγκυρες. Επίσης, καλό θα ήταν να βλέπουμε ποιος διεξάγει την έρευνα και αν τηρείται η σωστή μεθοδολογία, δηλαδή αν υπάρχει μεγάλο δείγμα ή αν φτάνουν με έγκυρο τρόπο στο συμπέρασμα.
Ένα κλασικό τρικ που κάνουν κάποιες μελέτες ή άρθρα είναι να ξεκινάνε από το συμπέρασμα και να προσπαθούν αν το αποδείξουν. Ας δούμε ένα παράδειγμα σχετικά με αυτό. Ας υποθέσουμε πως μια ομάδα ατόμων θέλει να αποδείξει πως μια λάμπα δεν θα σπάσει αν πέσει από μεγάλο ύψος. Για να το αποδείξει αυτό θα αρχίσει να βάζει μαξιλάρια στο πάτωμα, να επικαλύπτει τις λάμπες με αφρολέξ ή θα πετάει τις λάμπες από μικρό ύψος με αποτέλεσμα να μη σπάσουν όλες οι λάμπες, έτσι φτάνουν σε ένα συμπέρασμα λέγοντας "Μόλις το 50% των λαμπών έσπασαν όταν έπεσαν από ύψος", νομίζω είναι αρκετά κατανοητό γιατί αυτό το πείραμα είναι άκρως προβληματικό. Η πραγματικότητα είναι πώς αν θέλουμε να αποδείξουμε ότι μια λάμπα θα σπάσει αν πέσει από μεγάλο ύψος δεν έχουμε παρά να πετάξουμε μερικές λάμπες από τον 3ο όροφο ενός κτιρίου.
Βέβαια, πίσω από τη διασπορά ψευδών ειδήσεων δεν βρίσκονται πάντα άτομα που πιστεύουν σε θεωρίες συνομωσίας αλλά άτομα με οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Ανά καιρούς έχουμε δει πολιτικά πρόσωπά ή άτομα που πρόκειται να ασχοληθούν με τη πολιτική να διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις ή να διαστρεβλώνουν τα αποτελέσματα ερευνών με μόνο σκοπό το προσωπικό τους κέρδους. Πρόσφατα ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump έπειτα από μια ομιλία του κατηγορήθηκε για διασπορά ψευδών ειδήσεων σχετικά με την υποψήφια πρόεδρο του Δημοκρατικού Κόμματος, Kamala Harris. Πιο συγκεκριμένα, ο Trump δήλωσε πως η Harris είναι υπέρ των αμβλώσεων στον 8ο και 9ο μήνα της εγκυμοσύνης, πράγμα που αποδείχθηκε ψευδής καθώς η Harris δεν έχει αναφέρει ποτέ κάτι τέτοιο (Μπορείτε να δείτε το σχετικό άρθρο εδώ). Ωστόσο, η Harris είναι θερμή υποστηρίκτρια του νόμιμου δικαιώματος της άμβλωσης, καθώς και ο Trump στις τελευταίες του δηλώσεις τάσσεται υπέρ των "αναπαραγωγικών δικαιωμάτων" των θηλυκοτήτων, παρόλο που ένα μεγάλο μέρος των Ρεπουμπλικάνων δηλώνει απογοητεμένο από αυτή του τη θέση (μπορείτε να δείτε περισσότερα περί του θέματος εδώ). Υπενθυμίζουμε ότι οι αμβλώσεις είναι παράνομες σε 14 πολιτείες των ΗΠΑ.
Επιπλέον, όσο εξελίσσεται η τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη (A.I.) ερχόμαστε αντιμέτωποι με βίντεο και φωτογραφίες που είναι υπερβολικά δύσκολο να καταλάβουμε αν είναι αληθινά ή όχι. Ειδικότερα οι μεγαλύτερες ηλικίες και οι άνθρωποι που δεν έχουν τακτική επαφή με τον χώρο του διαδικτύου, το A.I. και το CGI έχουν περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα απάτης. Αρκετά μέσα έχουν προνοήσει και δίπλα από τέτοιο περιεχόμενο υπάρχει μια ένδειξή που τονίζει πως έχει δημιουργηθεί από τεχνητή νοημοσύνη, (μπορείτε να βρείτε έναν σύντομο οδηγό για τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τη Τεχνητή Νοημοσύνη εδώ).
Τέλος, λόγω της πρωτόγνωρης επαφής που έχουν οι μεγαλύτερες γενεές με το διαδίκτυο δυσκολεύονται να ενημερώσουν τα παιδιά σχετικά με τη προστασία τους από ψευδείς ειδήσεις. Κάποια βασικά πράγματα που θα μπορούσαμε να πούμε στις νεότερες γενιές σχετικά με το θέμα θα ήταν να μην πιστεύουν ποτέ ένα άρθρο από τον τίτλο του αν δεν το διαβάσουν ολόκληρο και πάντα να προσπαθούν να βρουν επιπλέον πηγές. Τώρα, στο πρόβλημα με τη Τεχνητή Νοημοσύνη στα social media θα πω ότι οι νέοι καταλαβαίνουν από μόνοι τους τη διαφορά λόγω συνήθειας, ξέρετε παίζουν "εντός έδρας" οπότε είναι λίγο δύσκολο να τους κάνουμε διάλεξη περί του θέματος.
Κάποιες φορές χρειάζεται τεράστια προσπάθεια για να επιβεβαιώσουμε ή να διαψεύσουμε μια είδηση, αν και τις περισσότερες φορές είναι εύκολο αφού τα άρθρα δεν έχουν πηγές ή κάνουν επίκληση σε μια ανύπαρκτη αυθεντία. Το σίγουρο είναι ότι χρειάζεται να προσέχουμε να μην κοινοποιούμε ειδήσεις που δεν είμαστε σίγουροι πως είναι αληθείς. Όμως, όσο και να μιλάμε για ψευδείς ειδήσεις, θεωρίες συνωμοσίας και διαστρέβλωση συμπερασμάτων ερευνών, δυστυχώς πάντα θα υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό εγωκεντρικών ατόμων που θα πιστεύουν πως όλος ο κόσμος έχει συνωμοτήσει εναντίον της θρησκείας τους, της ιστορίας τους, της σεξουαλικότητάς τους, της οικογένειάς τους ή της χώρας τους, λες και ο πλανήτης δεν έχει κάτι καλύτερο να κάνει.
