Βασιλίσσης Όλγας
Μπορεί η πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας το καλοκαίρι του 2020 να διαφημιζόταν ως ένας εντυπωσιακός πεζόδρομος-ποδηλατόδρομος που θα ανανεώσει το κέντρο της Αθήνας, η αλήθεια όμως είναι ότι το εν λόγω έργο έδινε από την αρχή την αίσθηση μιας προσωρινής λύσης και ενός περιορισμένου περιπάτου, που παρόλα αυτά αγαπήθηκε από τους Αθηναίους του κέντρου και των περιχώρων. Πιθανότατα αυτό συνέβη επειδή συνέπεσε με την περίοδο της πανδημίας και το αίτημα για την επανοικειοποίηση του δημόσιου χώρου, που είδε το Ζάππειο να ανθίζει.
Το χαμένο στοίχημα Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας
Η συζήτηση για την πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας δεν είναι φυσικά κάτι καινούργιο, ούτε ξεκίνησε υπό τη δημαρχεία του Κώστα Μπακογιάννη. Στην πραγματικότητα, το έργο ανάπλασης της λεωφόρου συζητιόταν από τη δεκαετία του ’90, ως μέρος του σχεδίου Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, που εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ το 2000.
Μια αμφιλεγόμενη δήλωση του Ζακ Ρογκ, τότε Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ) έδωσε όμως την αφορμή για να σταματήσει το έργο. Σύμφωνα με τον Ρογκ, η πεζοδρόμηση της Β. Όλγας έπρεπε να μην ολοκληρωθεί επειδή, σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης, θα έπρεπε να υπάρχει δυνατότητα διαφυγής από το Ζάππειο.
Μετά από αρκετά χρόνια ακολούθησε αναθεώρηση της μελέτης, με βασικό μελετητή το αρχιτεκτονικό γραφείο του Γ. Προβελέγγιου (το οποίο από τον Αύγουστο του ΄23 λειτουργεί ως σύμβουλος του γενικού έργου), όμως το 2014 οι διαδικασίες οδήγησαν και πάλι σε αδιέξοδο, αφού τα μνημονιακά μέτρα προέβλεπαν την κατάργηση της Εταιρείας Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων.
Φτάνουμε λοιπόν στο 2020, όπου με ανάθεση του τέως δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη, η περιβόητη αυτή μελέτη ανασύρθηκε από τα αρχεία του δήμου για να γίνει νέα επικαιροποίηση της και να ξεκινήσει επισήμως η ανάπλαση και πεζοδρόμηση της λεωφόρου. Μετά την πιλοτική πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας του 2020, ο Δήμος Αθηναίων ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο του ’23 ότι οι διαδικασίες ανάπλασης θα ξεκινούσαν τον Μάρτιο με συμβατικό προϋπολογισμό 4.606.819,10 (χωρίς ΦΠΑ) και χρηματοδότηση από το ΤΠΑ του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών.
Διαβάστε Επίσης
Η ανάπλαση θα περιλάμβανε την τοποθέτηση τετράγωνων μαρμάρινων πάγκων και χαμηλών κυλινδρικών κατασκευών με στόχο να τονιστεί και ο κεντρικός άξονας του Ζαππείου, φυτεύσεις 158 δέντρων, 8.538 θάμνων και επιφάνειες χαμηλής βλάστησης με φυτά της αττικής χλωρίδας, πλακόστρωση και απρόσκοπτη πρόσβαση για τα ΑμεΑ σε όλη την έκταση του πεζοδρόμου. Επίσης, αναφερόταν ότι στο νότιο – νοτιοδυτικό πεζοδρόμιο της Βασιλίσσης Όλγας και σε απόσταση 70 μέτρων δυτικά της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου, υπάρχουν επιφανειακά κατάλοιπα ρωμαϊκού βαλανείου. Αφού πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες ανασκαφικές εργασίες, ο δήμος θα προχωρούσε σε κατασκευές για την προστασία και την ανάδειξή τους.
Φυσικά υπήρξαν καθυστερήσεις και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του έργου εντός ενός έτους δεν τηρήθηκε (πράγμα καθόλου παράξενο, αν σκεφτούμε τις καθυστερήσεις και σε άλλα έργα που έχουν ανατεθεί από τον δήμο).
Ο νέος δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας άνοιξε ξανά τη συζήτηση για ένα έργο που εδώ και δεκαετίες αλλάζει στρατηγική, υποσχόμενος ήδη από το debate να τη δώσει πίσω στους οδηγούς. "Αποφασίστηκε χωρίς μελέτη και σχέδιο να κλείσει η Βασιλίσσης Όλγας, να κοπεί δηλαδή το κέντρο της Αθήνας στα δύο. Οι κάτοικοι στο Μετς και το Παγκράτι για να πάνε στην Ακρόπολη πρέπει να περάσουν από το Σύνταγμα και την Ομόνοια. Έτσι μπλοκάρει το κέντρο και δημιουργείται κυκλοφοριακό κομφούζιο. Δεσμεύομαι λοιπόν ότι θα δώσω τη Βασιλίσσης Όλγας στην κυκλοφορία. Για να διώξουμε τα αυτοκίνητα από το κέντρο δεν χρειάζονται τυφλές κινήσεις. Μπορούμε να αποφασίσουμε τα σαββατοκύριακα, σε μικρούς δρόμους όπως η Μητροπόλεως να μειώσουμε την κυκλοφορία ή να επιτρέψουμε μόνο κατοίκους και φορτώσεις εκφορτώσεις στα μαγαζιά. Στη συνέχεια θα δούμε εάν αυτό το μέτρο έχει αποτέλεσμα και θα κρίνουμε αναλόγως. Πρέπει ταυτόχρονα να ενισχύσουμε τη δημοτική συγκοινωνία για να μπορούν οι κάτοικοι να φτάνουν ευκολότερα στο μετρό" είχε δηλώσει ο Δούκας σε μια μάλλον μη αναμενόμενη τοποθέτηση, δεδομένης της έμφασης της προεκλογικής του εκστρατείας στο περιβάλλον. Για πολλούς, οι πεποιθήσεις του κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας -έστω και συμβολικά- δεν είναι συμβατές με την κατάργηση ενός (αμφιλεγόμενου και ημιτελούς) πεζόδρομου, καθώς η επιχειρηματολογία για το έργο βασίζεται στη διευκόλυνση κατοίκων από κοντινές συνοικίες να χρησιμοποιήσουν το αυτοκίνητό τους για να περάσουν από το κέντρο της Αθήνας.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα ερωτήματα Δούκα που ζητούν απαντήσεις
Στο μεταξύ, τον Ιούλιο του ’23 προέκυψε το θέμα για την προστασία των αρχαιολογικών ευρημάτων που βρέθηκαν κατά μήκος της Β. Όλγας, μια εξέλιξη που αναμφίβολα δυσκολεύει την ολοκλήρωση της πεζοδρόμησης. Αυτό το πρόβλημα ανέδειξε επίσης σε συνέντευξή της η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αμέσως μετά την εκλογή του Δούκα, στις 25 Οκτωβρίου, και ενώ ο νέος δήμαρχος είχε ζητήσει να σταματήσουν τα έργα μέχρι να αναλάβει καθήκοντα στην αρχή του έτους. Όπως δήλωσε η Μενδώνη, η ανασκαφή, συντήρηση και ανάδειξη των αρχαίων μνημείων στο Ζάππειο είναι σαφώς μια διαδικασία που θα πάρει αρκετό χρόνο και δεν επιτρέπει "να βάλουμε από πάνω ασφαλτοτάπητα. Το Υπουργείο Πολιτισμού, όπως και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, έχουν άμεσο λόγο έχουν τον πρώτο λόγο, θα έλεγα και ιδιαίτερα το Υπουργείο Πολιτισμού, διότι βρισκόμαστε μέσα σε έναν μείζονα αρχαιολογικό χώρο. Έχουμε βρεθεί μπροστά σε μια εντυπωσιακών διαστάσεων ρωμαϊκή βίλα. Αυτά δεν μπορούμε να τα παραβλέψουμε και μιλώ μόνο για την αρχαιολογική πλευρά του ζητήματος, διότι εδώ έχουμε και πρακτικά θέματα. Οι μελέτες έχουν γίνει, έχουν εγκριθεί και από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και από το Υπουργείο Πολιτισμού και από τον Δήμο Αθηναίων, από όλα τα όργανα που έπρεπε να εγκριθούν. Η μελέτη του κυρίου Προβελέγγιου ήταν μια πάρα πολύ καλή μελέτη και γι' αυτό προχώρησε. Το έργο είχε δημοπρατηθεί, έχει εγκατασταθεί ο ανάδοχος. Εγώ αφαιρώ το αρχαιολογικό μέρος, θα πληρώνουμε ρήτρες στον ανάδοχο, γιατί εμείς κάποια στιγμή σκεφτήκαμε ότι κακώς ξεκινήσαμε να κάνουμε ένα έργο; Δεν μπορεί να το σταματήσει. Αυτό για να το σταματήσει πρέπει να δώσει έγκριση, θα πω το πιο απλό, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Μα αφού τώρα έχουμε και καινούργια ευρήματα που απλώνονται σε πολύ μεγάλο μήκος, γιατί δεν έχει γίνει ακόμα όλη η ανασκαφή, σε πολύ μεγάλο πλάτος επί της Βασιλίσσης Όλγας, και επίσης είναι το οικοδόμημα, πηγαίνει και σε βάθος".
Οι διαφωνίες φυσικά συνεχίστηκαν, με τον Δούκα να απευθύνει στις 26 Οκτωβρίου έξι ερωτήματα προς το Υπουργείο Πολιτισμού που "πρέπει να απαντηθούν δημόσια και ξεκάθαρα από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς":
-Γιατί ενώ επί 3 χρόνια η Βασιλίσσης Όλγας παραμένει κλειστή, μόλις χθες έγινε ενημέρωση για την αξία των αρχαιολογικών ανασκαφών;
-Έχουν ληφθεί υπόψη αυτά τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα στις ήδη ανατεθειμένες μελέτες και εργολαβίες της απερχόμενης δημοτικής αρχής;
-Πόσο καιρό θα χρειαστεί να μείνει κλειστή η Βασιλίσσης Όλγας για την ανάδειξη των ευρημάτων;
-Πώς θα προχωρήσουν υπό αυτές τις συνθήκες τα σχέδια για την πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας;
-Ποιο είναι το κόστος του έργου έως τώρα;
-Γνώριζε για την ύπαρξη των αρχαιολογικών ευρημάτων ο διευθύνων σύμβουλος της "Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.", ο οποίος σε δήλωσή του σήμερα στον Ελεύθερο Τύπο ισχυρίζεται ότι "το έργο της ανάπλασης της Βασ. Όλγας υπολογίζεται ότι θα ολοκληρωθεί έως τις αρχές του 2024";
Αλλά η υπόθεση δεν σταματάει εκεί. Τη Δευτέρα 30/10, ο Δούκας ανάρτησε στους λογαριασμούς του στα social media "5 Παραδοξότητες για τη Βασιλίσσης Όλγας", αποδεικνύοντας ότι δε θα αφήσει το ζήτημα να περάσει τόσο απλά. Στη δεύτερη από αυτές, αναφέρεται στη δήλωση της Μενδώνη για την ασφάλτωση του δρόμου κοντά στα αρχαιολογικά ευρήματα: "την ίδια στιγμή τραμ, λεωφορεία κλπ συνεχίζουν να διέρχονται και η μελέτη δεν έχει αλλάξει. Ταυτόχρονα άλλοι αρχαιολόγοι άφησαν σαφείς αιχμές για την Υπουργό Πολιτισμού, κάνοντας λόγο για εργαλειοποίηση των αρχαιοτήτων με στόχο την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων. Οι ίδιοι αρχαιολόγοι διερωτώνται πως η Υπουργός εκφέρει άποψη για τα αρχαιολογικά ευρήματα και την ανάδειξή τους, χωρίς να έχουν ολοκληρωθεί οι ανασκαφές".
Είναι προφανές ότι η διαμάχη για τη Βασιλίσσης Όλγας, η πρώτη σύγκρουση του νέου δημάρχου με την κυβέρνηση, αποκτά πλέον πολιτικά χαρακτηριστικά και η μόνη εξέλιξη που θα δούμε το επόμενο διάστημα είναι back-and-forth δηλώσεις για το τι τελικά θα γίνει με τη Βασιλίσσης Όλγας, παρά μια ουσιαστική διερεύνηση των προβλημάτων (ή και προτερημάτων) που εμφανίζει η πεζοδρόμηση.
Σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσε στο "α" γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο, ο νέος Δήμαρχος Αθηνών μάλλον βιάστηκε να μιλήσει για το χρόνια ανολοκλήρωτο αυτό έργο. Μέσα στη μελέτη υπάρχει το σχέδιο κατασκευής ενός διαδρόμου που θα ανεβαίνει το τραμ. Αυτό που αρχικά ζήτησε ο νέος δήμαρχος είναι να μπορέσει ο νέος διάδρομος να χρησιμοποιείται από Ι.Χ. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν αλλάζει κάτι στη μελέτη.
Η βασική ιδέα τόσο της πεζοδρόμησης της Βασιλίσσης Όλγας όσο και του περιβόητου "Μεγάλου Περιπάτου" ακολουθεί την τακτική των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών για την εφαρμογή μέτρων βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό προϋποθέτει τον ριζικό περιορισμό χρήσης Ι.Χ. για τις ενδοαστικές μετακινήσεις, όμως εδώ προκύπτει το ζήτημα γενικότερης βελτίωσης των αστικών υποδομών, κάτι που για να ολοκληρωθεί θέλει χρόνο, αν σκεφτούμε πόσα προβλήματα εξακολουθούν να εμφανίζουν οι συρμοί μετρό και η αυξημένη κίνηση στους δρόμους της Αθήνας.
Το αίτημα για "επιστροφή του αυτοκινήτου" και η βιωσιμότητα στην Αθήνα του μέλλοντος
"Μπορείς σήμερα να μιλήσεις για βιώσιμη αστική κινητικότητα, μείωση της κίνησης ΙΧ και ανάκτηση του δημόσιου χώρου, χωρίς να αντιμετωπίσεις διστακτικότητα, αν όχι ειρωνεία; "
Οι διαφωνίες δεν περιορίζονται προφανώς μόνο στο πολιτικό πεδίο, αλλά αφορούν άμεσα τους κατοίκους της Αθήνας, με μια μεγάλη μερίδα πολιτών να αδιαφορεί για τα νέα μοντέλα βιωσιμότητας που η Ευρώπη προσπαθεί να υιοθετήσει και να παραπονιέται διαρκώς που "δεν βρίσκει να παρκάρει στο κέντρο". Ο Θάνος Ανδρίτσος, αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και μέλος του συνεταιρισμού εργαζομένων της συνεργατικής-διεπιστημονικής ομάδας σχεδιασμού Commonspace, μας μίλησε για την επιφυλακτική στάση πολλών όταν προκύπτουν συζητήσεις για την ανάπλαση της πόλης με έναν πιο βιώσιμο τρόπο, καθώς και τι πρέπει να λάβουμε υπόψη μιλώντας για το γενικότερο μέλλον της Αθήνας:
"Φοβάμαι ότι η χειρότερη κληρονομιά των τελευταίων ετών, του καταφανώς αποτυχημένου "Μεγάλου Περιπάτου" και της πρόσφατης αντιπαράθεσης για τη Βασιλίσσης Όλγας, είναι η ναρκοθέτηση του πεδίου της συζήτησης για την πόλη στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων. Μπορείς σήμερα να μιλήσεις για βιώσιμη αστική κινητικότητα, μείωση της κίνησης ΙΧ και ανάκτηση του δημόσιου χώρου, χωρίς να αντιμετωπίσεις διστακτικότητα, αν όχι ειρωνεία;
Ο δημόσιος διάλογος για προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή, πεζοδρόμους, ποδηλατοδρόμους και άλλες διεθνείς τάσεις αστικών αναπλάσεων, έχει -τραγικά- συνδεθεί με κακοσχεδιασμένες και αδιαφανείς εργολαβίες, αναξιόπιστες μελέτες στην υπηρεσία πρόσκαιρων πολιτικών στοχεύσεων και χλευασμό των καθημερινών προβλημάτων και των διεκδικήσεων των πολιτών. Μέσα σε αυτό το τοπίο εμφανίζεται, σχεδόν ως ηρωική δικαίωση, το αίτημα για "επιστροφή του αυτοκινήτου". Είτε αυτοκινητόδρομος ή πεζόδρομος, αυτός ο δρόμος πολιτικής αντιπαράθεσης δεν συμβάλλει θετικά στη συζήτηση για το μέλλον της Αθήνας, αντίθετα ταυτίζει έργα και σχεδιασμούς με μικροπολιτικές επιδιώξεις. Χρειάζεται να επανέλθουν στη συζήτηση οι αρχές, οι στοχεύσεις και η μεθοδολογία του σχεδιασμού. Θα έθετα συνοπτικά τρεις βασικούς άξονες:
Πρώτον, η άμεση ανάγκη για εκτενείς παρεμβάσεις στην πόλη και ειδικά στις πλέον πυκνοδομημένες περιοχές του κέντρου. Απαιτούνται νέοι δημόσιοι χώροι και χώροι πρασίνου, αποδέσμευση επιφανειών από το τσιμέντο και την άσφαλτο, δίκτυα ήπιας κινητικότητας και περιορισμός της κυριαρχίας του ΙΧ. Δεν μπορεί η απρόσκοπτη κυκλοφορία του αυτοκινήτου στο σύνολο της πόλης να βαφτίζεται ανάγκη της κοινωνίας, υποτιμώντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλά και τις ανάγκες πεζών, ποδηλάτων, ατόμων με προβλήματα αναπηρίας, παιδιών κ.α. Από την άλλη, δεν μπορεί να πείσει για τις προθέσεις της μια στρατηγική που επικεντρώνεται μόνο σε "εμβληματικές" πεζοδρομήσεις στις ίδιες περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος, ενώ στο σύνολο της πόλης πολύτιμες εστίες πρασίνου και μοναδικοί δημόσιοι χώροι καταστρέφονται.
Δεύτερον, εκτός από τον δημόσιο χώρο, πρέπει να προστατευτεί ο χαρακτήρας, οι χρήσεις και οι κάτοικοι του κέντρου. Η αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος για την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και την προάσπιση του ανοιχτού, συμπεριληπτικού δημόσιου χώρου, συνδέεται με την υποστήριξη δραστηριοτήτων και λειτουργιών (εμπόριο, μικρή βιοτεχνία, κτίρια διοίκησης, εκπαίδευση κ.α.) που διαμορφώνουν το σύνθετο μωσαϊκό του αθηναϊκού κέντρου. Το βασίλειο του τουρισμού και των πολυεθνικών επιχειρήσεων που εδραιώνεται, υποστηρίζει τον επιλεκτικό εξωραϊσμό ή και τις υποδομές πολιτισμού ως τμήματα του "προϊόντος Αθήνα", όμως αυτό δεν ταυτίζεται με την ανάγκη των κατοίκων να ζουν σε μια όμορφη πόλη.
"Το αίτημα για έναν δίκαιο και δημοκρατικό σχεδιασμό με διπλό στόχο τη μείωση των χωροκοινωνικών ανισοτήτων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αναδεικνύεται ως κυρίαρχο"
Τρίτον, αν κάτι λείπει περισσότερο και από το πράσινο, είναι η δημοκρατία, η πραγματική διαβούλευση και συμμετοχή. Σχεδιασμοί και συζητήσεις δεκαετιών για το κέντρο και την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, έργα που θα απαιτούσαν παρατεταμένο διάλογο, υπονομεύτηκαν εξαρχής καθώς εγκρίθηκαν εσπευσμένα υπό το πρόσχημα της πανδημίας και υλοποιούνται πρόχειρα και χωρίς το χρόνο, τις εγκρίσεις και τις διαδικασίες διαβούλευσης και διαφάνειας που απαιτούνται. Το αίτημα για έναν δίκαιο και δημοκρατικό σχεδιασμό με διπλό στόχο τη μείωση των χωροκοινωνικών ανισοτήτων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αναδεικνύεται ως κυρίαρχο. Κάθε σχέδιο και έργο, πρέπει να μελετάται πλέον ξανά, υπό αυτό το πρίσμα.
Για αυτό δεν μπορώ να απαντήσω μονολεκτικά για το μέλλον της Βασιλίσσης Όλγας. Ασφαλώς είναι μια παρέμβαση που θα εξασφαλίσει τη σύνδεση σημαντικών ιστορικών σημείων και θα ενοποιήσει, σε συνδυασμό με πιθανές παρεμβάσεις στην Ηρώδου Αττικού, τη Ρηγίλλης και τη Ριζάρη, μια ολόκληρη περιοχή πρασίνου και πολιτισμού από τον Ευαγγελισμό και την Πινακοθήκη μέχρι τις Στήλες του Ολυμπίου Διός και την Ακρόπολη. Από την άλλη, είναι δεδομένη η επίπτωση που έχει ήδη στην κυκλοφοριακή οργάνωση του κέντρου. Θα μπορούσε, επομένως, να εξεταστεί μια λύση ήπιας κυκλοφορίας, χωρίς όμως πανηγυρισμούς για σταμάτημα των πεζοδρομήσεων. Όπως ανέφερα προηγουμένως, πιο κρίσιμο ερώτημα από την πεζοδρόμηση ή μη μιας οδού, είναι κατά τη γνώμη μου το πως συζητάμε για την πόλη, με ποια κριτήρια και για ποιους στόχους".
Διαβάστε Επίσης
