9 καινούρια πολιτιστικά στοιχεία συμπεριλήφθηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, μεταξύ αυτών και τα Ιστορικά Καφέ σε διάφορες περιοχές της χώρας. Πρόκειται για χώρους ιστορικής σημασίας με λειτουργία πάνω από 100 χρόνια, των οποίων η παρουσία μέχρι και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για τις τοπικές κοινωνίες και κρύβει συμβολισμούς συνδεδεμένους με την ιστορία και τις παραδόσεις της χώρας.
Ποια είναι όμως, τα 8 "Ιστορικά Καφέ"; Σκορπισμένα σε νησιά, κωμοπόλεις και γραφικά χωριά της Ελλάδας, το καθένα από αυτά ξετυλίγει μια ιστορία στους επισκέπτες και παραμένει μέσο ανάδειξης της ελληνικής κουλτούρας. Η συμβολή των χώρων αυτών όσον αφορά τις πολιτισμικές δράσεις σε κοσμικές πόλεις, αλλά και την εξέλιξη της αστικής κοινωνικότητας είναι αναμφισβήτητη. Αρκετά από αυτά τα καφενεία βρίσκονται σκορπισμένα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και αποτελούν αντιπροσωπευτικό στοιχείο της εκάστοτε κουλτούρας.
Ο Σύνδεσμος Ιστορικών Καφέ της Ευρώπης δημιουργήθηκε χάρη στην ύπαρξη του Καφέ "Κήπος" στα Χανιά. Ο Βασίλης Σταθάκης, ιδιοκτήτης του καφέ από το 1988, μας εξηγεί την πολιτισμική αξία των χώρων αυτών: "πέρα από ένα φλιτζάνι καφέ, είναι ένα φλιτζάνι γεμάτο ιστορία και πολιτισμό. Τα Ιστορικά Καφέ είναι λίκνα του πολιτισμού του κάθε τόπου όπου βρίσκονται και θεματοφύλακες της ιστορίας του". Βέβαια, ένας τέτοιος χώρος αποτελεί μεγάλη ευθύνη όσον αφορά την συντήρηση και τον τρόπο λειτουργίας του, καθώς όλα οφείλουν να συνάδουν με την ιστορικότητά του.
Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα κάποιο είδος οικονομικής κάλυψης για τις δράσεις και την συντήρηση των καφέ από τους δήμους της κάθε περιοχής, αλλά ο κ. Σταθάκης ελπίζει ότι η ένταξή τους στο Εθνικό Ευρετήριο αποτελεί αφορμή για κρατική υποστήριξη. "Πρέπει να υποστηρίζονται όλες οι προσπάθειες που προβάλλουν τον τόπο στο εξωτερικό και δημιουργούν κίνητρα πολιτιστικού αλλά και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος" μας εξηγεί ο ίδιος.
Ας δούμε πιο αναλυτικά τα καφενεία που σημάδεψαν την πολιτισμική κληρονομιά του έθνους και τα οποία επισκέφθηκαν καταξιωμένες προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας ανά τα χρόνια.
Καφέ Κήπος - Χανιά
Ο "Κήπος" ιδρύθηκε το 1870 και κοσμεί τον Δημοτικό Κήπο της πόλης. Εδώ και 150 χρόνια το καφέ παραμένει ένα από τα χαρακτηριστικότερα ιστορικά και κοινωνικοπολιτισμικά σημεία για τα Χανιά, καθώς εξακολουθεί να αποτελεί γέφυρα ανάπτυξης σχέσεων, διασκέδασης και πολιτισμού. Διάσημες προσωπικότητες από τον κόσμο της πολιτικής, των γραμμάτων και της τέχνης, όπως οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Νίκος Καζαντζάκης, Πρίγκιπας Γεώργιος Β, Μαρία Κάλλας, Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Κατράκης έχουν επισκεφθεί τον "Κήπο", ενώ μέχρι και σήμερα διοργανώνονται στον χώρο του διάφορες μουσικές και πολιτισμικές εκδηλώσεις, παρουσιάσεις βιβλίων και φεστιβάλ γαστρονομίας, με διακεκριμένους καλεσμένους. Το ντυμένο με παραδοσιακές φορεσιές προσωπικό και τα ιστορικά κειμήλια που αποτελούν μέρος του ντεκόρ του καφέ δοξάζουν τα παλαιότερα χρόνια και ταξιδεύουν τους επισκέπτες πίσω στον χρόνο.
Το 2013 πραγματοποιήθηκε η πρώτη Έκθεση Ιστορικής Φωτογραφίας αφιερωμένη στην ιστορία του χώρου από την ίδρυσή του έως και σήμερα. Όπως μας πληροφόρησε και ο ιδιοκτήτης Βασίλης Σταθάκης, το επόμενο βήμα είναι η πιστοποίηση του καφενείου από το Συμβούλιο της Ευρώπης και από το Ινστιτούτο των Πολιτιστικών Διαδρομών. Μάλιστα, τον Οκτώβριο θα διεξαχθεί στην πόλη το Παγκόσμιο Συνέδριο Πολιτιστικών Διαδρομών του Συμβουλίου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η τοπική εφημερίδα "Τα Χανιώτικα Νέα" ετοιμάζει μία συλλεκτική έκδοση για τα Ιστορικά Καφέ η οποία θα παρουσιαστεί στο Κοινοβούλιο το 2023.
Καφέ Mevlana - Ρόδος
Στην καρδιά της γραφικής παλιάς πόλης του νησιού βρίσκεται το "Mevlana", σε ένα κτίριο χρονολογημένο τον 14ου αιώνα. Από γενιά σε γενιά, το καφέ λειτουργεί από την ίδια οικογένεια εδώ και 200 χρόνια. Η διακόσμηση περιλαμβάνει αντικείμενα από την προσωπική συλλογή της οικογένειας και αποπνέει τον παραδοσιακό χαρακτήρα των παλαιών χρόνων. Η Unesco έχει χαρακτηρίσει το καφέ ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Καφέ Ερμής & Πανελλήνιον - Μυτιλήνη
Δύο χώροι-μνημεία για την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, τα καφέ "Ερμής" και "Πανελλήνιον" λειτουργούν από το 1800 και 1916, αντίστοιχα. Ο "Ερμής" ήταν εξαρχής τούρκικος καφενές και αναδείχτηκε κυρίως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όταν ο Γεώργιος Σπανουδάκης έφτασε στο νησί και, καθώς υπήρξε ιδιοκτήτης καφενείου στο Αλί Αγάτς της Μικράς Ασίας, πήρε άδεια για την λειτουργία του ως καφενείο-λέσχη. Το μαγαζί ξεχώριζε ιδιαίτερα λόγω του ντεκόρ του: μαρμάρινα τραπέζια, ξύλινοι καναπέδες, πίνακες σε χρυσές κορνίζες, βελούδινες κουρτίνες και αμέτρητοι ναργιλέδες, όλα κατασκευασμένα στη Μικρά Ασία. Ορισμένα από αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν στον χώρο. Πλέον τον "Ερμή" λειτουργεί η Ειρήνη Λάσκαρη, της οποίας ο Σπανουδάκης ήταν προπάππους.
Το "Πανελλήνιον", από τη μεριά του, ήταν σήμα κατατεθέν της αστικής τάξης στη Μυτιλήνη, καθώς και μέρος διεξαγωγής αρκετών πολιτικών και παραπολιτικών συναντήσεων. Λίγα χρόνια πριν, το καφέ έκλεισε και σχεδόν διαγράφθηκε από την ιστορία. Ωστόσο η οικογένεια Μιχαηλίδη το αναβίωσε χωρίς να εξαλείψει την παραδοσιακή του αίγλη. "Ήθελα το μαγαζί να θυμίζει παλιό αριστοκρατικό καφενείο της Σμύρνης" αναφέρει ο Χάρης Μιχαηλίδης, σημερινός ιδιοκτήτης. Όταν πρωτολειτούργησε το "Πανελλήνιον", γίνονταν θεατρικές παραστάσεις στο πατάρι του, ενώ στον κυρίως χώρο έπαιζε μουσική από ραδιόφωνο που οι κάτοικοι δεν είχαν ακόμα στα σπίτια τους. Αν και διατηρεί τα παλιά ήθη και έθιμα, το καφέ φιλοξενεί συχνά συγγραφείς, καλλιτέχνες και μουσικούς προκειμένου να διαδοθεί το έργο τους και να αναπτυχθεί ο χώρος της ελληνικής τέχνης.
Λέσχη Κομοτηναίων - Κομοτηνή
Η Λέσχη ιδρύθηκε το 1921 και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα κτίρια της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, κατασκευασμένο στα τέλη της τουρκοκρατίας - γεγονός που αντικατοπτρίζει την μαρτυρική ιστορία της θρακικής πρωτεύουσας. Ο χώρος περιβάλλεται από εντυπωσιακά ψηλά ταβάνια, εσωτερικές κολώνες, περίτεχνες σκάλες και μεγάλα παράθυρα. Εκεί διεξάγονται συχνά πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθώς και παρουσιάσεις βιβλίων, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις και άλλα πολλά συναφή.
Μεγάλο Καφενείο - Τρίπολη
Η Τρίπολη Αρκαδίας φιλοξενεί το "Μεγάλο Καφενείο" από το 1840 και επρόκειτο για το αγαπημένο στέκι των αριστοκρατών. Γιατροί, δικηγόροι και μεγαλέμποροι, αλλά και άτομα από κάθε κοινωνική τάξη αποτελούσαν συχνή πελατεία του καταστήματος. Στον εσωτερικό χώρο υπάρχουν ακόμα ανεκτίμητης αξίας αντικείμενα: καθρέπτες με σκαλιστές κορνίζες, οβάλ τραπεζάκια και πολυτελείς καναπέδες, έπιπλα προερχόμενα από τη Βιέννη, όλα κατασκευασμένα στο εργοστάσιο Μίκαελ Τόνετ. Η παρουσία αυτών των ιστορικών αντικειμένων δικαιολογεί την συμπερίληψη της λέξης "μουσείο" στο όνομα του μαγαζιού, διότι οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να τα δουν από κοντά, σε συνδυασμό με όπλα της Επανάστασης του 1821 που είναι τοποθετημένα σε ειδική προθήκη. Το "Μεγάλο Καφενείο" έχουν επισκεφθεί πολλές προσωπικότητες της πολιτικής, των τεχνών, του αθλητισμού και της δημοσιογραφίας. Όπως και σε άλλα από τα Ιστορικά Καφέ, έτσι και εδώ γίνονται παρουσιάσεις βιβλίων, μουσικές βραδιές και περιστασιακά θεατρικές παραστάσεις σε συνεργασία με θεατρικές ομάδες της Τρίπολης.
Καφέ Ωραία Ελλάς - Αθήνα
Η γραφικότητα της περιοχής του Μοναστηρακίου είναι αδιαμφισβήτητη και ένας λόγος για την τόσο παραδοσιακή αίσθηση που προκαλεί είναι και η "Ωραία Ελλάς" στην οδό Μητροπόλεως. Ιδρυμένο το 1839, το καφενείο υπήρξε ένα από τα πολυτελέστερα στην Αθήνα και όπως είναι φυσικό, συγκέντρωνε μεγάλο ποσοστό της αστικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. Παραμένει αισθητικά απαράλλακτο μέχρι και σήμερα, μεταφέροντας τον επισκέπτη πίσω στον χρόνο. Τα χρόνια της κατοχής το καφενείο ήταν το πρώτο συσσίτιο στην πόλη, αν και αργότερα πέρασε στα χέρια της Γκεστάπο, γι’ αυτό και στο υπόγειό του υπάρχουν σήμερα αρκετά αντικείμενα από εκείνη την περίοδο. Προσωπικότητες όπως η βασίλισσα της Ισπανίας, Σοφία, ο Γερμανός τραγουδιστής Ιβάν Ρεμπρόφ και ο γνωστός Άγγλος σεφ Τζέιμι Όλιβερ αποτελούν ορισμένους από τους φημισμένους επισκέπτες της "Ωραίας Ελλάς". Μάλιστα, λέγεται ότι το 1841 είχε επισκεφθεί τον διάσημο καφενέ ο πολυαγαπημένος παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, κατά τη διάρκεια διαμονής του στην Αθήνα.
Μεγάλο Καφενείο 1929 - Άμφισσα
Η χρονολογία ίδρυσής του προδίδεται από την ονομασία του, αν και τότε είχε ακόμη την επωνυμία "Πανελλήνιον". Το "Μεγάλο Καφενείο 1929" γνώρισε μεγάλη άνθηση τη διάρκεια του μεσοπολέμου και κατόπιν η φήμη του εξαπλώθηκε χάρη στις θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωνε στον χώρο του - πρόκειται για το μοναδικό ελληνικό καφενείο με θεατρική σκηνή. "Τέρατα" του ελληνικού θεάτρου, όπως ο Μίμης Φωτόπουλος, ο Βασίλης Αυλωνίτης, ο Μάνος Κατράκης, καθώς και καλλιτέχνες (Αττίκ, Μίμης Πλέσσας) αποτελούν ένα μέρος μόνο των διασημοτήτων που έχουν ανέβει στην σκηνή του καφέ. Οι σινεφίλ θα αναγνωρίσουν τον χώρο στην ταινία-σταθμό του Θεόδωρου Αγγελόπουλου "Θίασο", για την οποία ο σκηνοθέτης επέλεξε να γυρίσει ορισμένες σκηνές εκεί. Παρά τη νέα διεύθυνση υπό την οποία πλέον λειτουργεί, το "Μεγάλο Καφενείο" δεν μεριμνεί την πολιτιστική του ταυτότητα και έχει πρόσφατα ανακαινιστεί με τα χρώματα και την αισθητική του μεσοπολέμου που τόσο το χαρακτηρίζει.
