Δύσκολο να γράψεις για την ποίηση και για αγαπημένους σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Κρατάω στο κομοδίνο τα νέα βιβλία του Αλέκου Λούντζη (Οι Επόμενοι Εμείς) και του Θωμά Τσαλαπάτη (Η ομορφιά των όπλων μας) και αρκούμαι στο να πω ότι πέρα από τη δύναμη των λέξεων συνδυάζουν γενναίες δόσεις πραγματικότητας και τοπικότητας που για μένα τουλάχιστον είναι τα σημεία εκείνα που μου ανοίγουν την πόρτα στον κόσμο της ποίησης. Ας τους αφήσουμε να τα πουν όμως καλύτερα εκείνοι.
Αλέκος Λούντζης
Οι Επόμενοι Εμείς (εκδόσεις Στιγμός)
Ποιά ήταν η αφετηρία γι’ αυτό το βιβλίο;
Στις δικές μου αφετηρίες υπάρχει πάντα ένα πυκνό παρελθόν ενασχόλησης με την αρχιτεκτονική —τη διαδοχική δοκιμασία ή την υπονόμευση— και τελικά τη συγκρότηση της ιδέας, η οποία ορίζει τη φόρμα αλλά και το ύφος κάθε βιβλίου. Όπως η Προπαγάνδα (2015) βασιζόταν στην ψυχολογική παρατήρηση πως όποιος/α διεκδικεί τον λόγο, σε οποιαδήποτε συνθήκη ή αναμέτρηση, έχει την αξίωση να γίνει πιστευτός/η, έτσι και σε αυτό υπάρχει μια σπονδυλωτή δομική θεματική. Εδώ, κάπως κωδικοποιημένα, ήταν η ένταση επιλεκτικής συγγένειας και επιβεβλημένης παράδοσης, το άγχος αυτοπροσδιορισμού και η φαντασίωση της σκυτάλης. Ο τίτλος Οι Επόμενοι Εμείς λειτουργεί ως μια αεροφωτογραφία του βιβλίου, το οποίο χωρίζεται σε κάποια ποιήματα για "Εμάς", κάποια για τους "Επόμενους", και κάποια για το άρθρο "Οι", για όσες και όσους ο καθένας μας επιλέγει ή αναγκάζεται να στεγάσει εκεί.
Στον –όχι και τόσο γενναίο– δικό μας νέο κόσμο ανοίχθηκε μια πρωτόγνωρη δυνατότητα αυτοσκηνοθεσίας. Αναπαράγονται εκατομμύρια σχόλια "αυτοαναφορικής ετικέτας" —τιτλοφόρησης εβδομάδας, μιας βραδιάς, στιγμιαίας διάθεσης— όλα με την αξίωση μοναδικής καταγραφής· ξέρετε πού και ξέρετε πώς. Με απασχολεί σταθερά αυτό το φαινόμενο προσωπικής προπαγάνδας: Η συστηματική υπερτίμηση ή εκμηδένιση των μεταξύ μας διαφορών αναλόγως του τι θέλει να αποδείξει ή να αποφύγει κανείς. Με ενδιαφέρει στη διαχρονία του και στην αφθονία των υλικών που αντλούνται από τη διπλανή πόρτα, από το λευκό μέλλον και φυσικά από το διεκδικούμενο παρελθόν. Σε αυτό το βιβλίο στον λαιμό μού στάθηκε εκείνο το "μεταξύ μας"· η δυσκολία να το σκιαγραφήσεις σ’ ένα πεδίο που σαρώνει τα προσωπικά μηνύματα και αντιποιείται διαρκώς τον εαυτό του.
Τι θα γράφατε σε έναν/μια νέο/α ποιητή/τρια;
Οι μικρές κοινότητες έχουν κάτι αμφιλεγόμενα ηρωικό και κάτι ανοιχτά αστείο. Όσες και όσοι γράφουμε λογοτεχνία το 2021, για παράδειγμα εμείς –ο κύκλος των ζωντανών ποιητών του καιρού του Facebook και του Netflix– κινούμαστε μέσα σε κάτι που ενίοτε μοιάζει με χιλιαστική σύναξη. Πασχίζουμε να εκδώσουμε, κάνουμε παρουσιάσεις βιβλίων και αγωνιούμε για κριτικές, αναπτύσσουμε έριδες και συμμαχίες, κατασκευάζουμε γενεαλογίες και σκηνοθετούμε διαδοχές, σαν κάποιος εκεί έξω πραγματικά να το περιμένει με αγωνία. Ο αυτοσαρκασμός βοηθάει αποφασιστικά στη διατήρησή της ψυχικής υγείας και μαρτυρά κάποιες ποιότητες: βασική συνείδηση των μεγεθών, μια δόση χιούμορ και άλλη μία ευγένειας, αφού καταρχήν η κάννη κοιτάει αυτόν που την κρατάει.
Υπάρχει ένα μερίδιο ευθύνης απέναντι στα βιβλία που έχουμε διαβάσει, στις ιστορίες που έχουμε ακούσει και στον δικό μας κόπο – στον ενεστώτα που διαρκεί όσο εμείς και σ’ έναν βαθμό εξαρτάται και από εμάς. Κάπου εδώ, όμως, τελειώνουν οι ευθύνες και αρχίζει η χαρά. Η λογοτεχνία, πέρα από καθήκοντα και ερμηνείες, είναι πρωτίστως απόλαυση· αλλιώς δυσκολεύομαι να σκεφτώ λόγο να μπει κανείς σ’ αυτό το λαγούμι. Ανάμεσα σ’ όλα τα χειμέρια ποιήματα με γυαλιά ηλίου είναι σκόπιμο να έχει κανείς στο νου του και το ξέφωτο.
Ποιος/α είναι ο αγαπημένος/η σας ποιητής/τρια αυτή τη στιγμή;
Ο χρονικός προσδιορισμός εξουδετερώνει τις υπεκφυγές. Αυτή την περίοδο ξαναδιαβάζω επίμονα τον Γιώργο Μακρή. Προσπαθώ αρκετό καιρό να τον σπρώξω από το κομοδίνο κι εκείνος κάθε πρωί σκαρφαλώνει στο πόστο του.
Με ποιους στίχους από το βιβλίο σας θα αποχαιρετάγατε τη χρονιά που φεύγει;
"Οι επόμενοι
αναμενόμενοι
όσο εμείς
Ό,τι ακολουθεί διαμείφθηκε εν τω μεταξύ
στην εμμενή απόπειρα να βρεις
μια ελάχιστη ρωγμή
για να μη μείνουν όλα στη θέση τους"
Ο Αλέκος Λούντζης σπούδασε νομικά, επικοινωνία και κοινωνική ανθρωπολογία στην Αθήνα και στο Κέιμπριτζ. Εργάζεται στο Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων – Π. Σακελλαρόπουλος. Το 2021 κυκλοφόρησε το δεύτερο ποιητικό του βιβλίο Οι επόμενοι εμείς (εκδόσεις Στιγμός). Έχει δημοσιεύσει την Προπαγάνδα (2015, Γαβριηλίδης – βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου στην ποίηση περιοδικού Ο Αναγνώστης) και το λιμπρέτο της όπερας "Οράματα και θάματα Στρατηγού Μακρυγιάννη" (2019, Κίχλη) σε σύνθεση Δημήτρη Μαραγκόπουλου, η οποία παρουσιάστηκε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον Απρίλιο του 2019. Έχει κάνει τη δραματουργία και το λιμπρέτο –στα αγγλικά σε συνεργασία με τον Ορφέα Απέργη– για τη σύγχρονη όπερα The Fall of the House of Commons σε σύνθεση Ορέστη Παπαϊωάννου, η οποία θα παρουσιαστεί στη Γερμανία το 2022. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε 3 γλώσσες.
Θωμάς Τσαλαπάτης
Η ομορφιά των όπλων μας (εκδόσεις Αντίποδες)
Ποιά ήταν η αφετηρία γι αυτό το βιβλίο;
Η αφετηρία ήταν ένας πυρήνας παλαιότερων αδημοσίευτων ποιημάτων. Τα ποιήματα αυτά τα ξαναδούλεψα για να αποτελέσουν το επίμετρο της ιταλικής έκδοσης του βιβλίου "Το ξημέρωμα είναι σφαγή κύριε Κρακ" (της πρώτης μου ποιητικής συλλογής). Τα ποιήματα αυτά κέρδισαν το βραβείο Premio Inedito στο φεστιβάλ του Τορίνο και δημοσιεύτηκαν κατευθείαν στα ιταλικά. Με κάποιο τρόπο λοιπόν αυτονομήθηκαν και διεκδίκησαν μια δική τους ζωή.
Μέσα από τα ποιήματα αυτά και την εκ νέου επεξεργασία τους προέκυψαν σταδιακά νέα ομόκεντρα ποιήματα καθώς και οι ποιητικές ενότητες του καινούριου μου βιβλίου. Τα πέντε "όπλα", οι πέντε ποιητικοί τρόποι θέασης του κόσμου που προτείνει το βιβλίο.
Τι θα γράφατε σε έναν/μια νέο/α ποιητή/τρια;
Να μην εμπιστεύεται την έμπνευση και να επενδύει στην συγγραφική δουλειά. Στο διαρκές γράψιμο αλλά ακόμα περισσότερο στο σβήσιμο. Στην ομορφιά του αναπάντεχου όταν πιστεύεις πως η ποίηση σε προδίδει. Στην δύσκολη απόλαυση του να σκοτώνεις στίχους που αγαπάς προς όφελος του ποιήματος. Γιατί στην πραγματικότητα η μόνη ανταμοιβή που σου δίνει η ποίηση στέκει πέρα από τις πωλήσεις, τις κριτικές και τα βραβεία. Είναι η ίδια η απόλαυση την ώρα της σύνθεσής της.
Ποιος/α είναι ο αγαπημένος/η σας ποιητής/τρια αυτή τη στιγμή;
Έχω την τάση μετά το τέλος κάθε βιβλίου να επιστρέφω σε παλιούς αγαπημένους ποιητές, σε ποιητές που μπορεί να με καθόρισαν και όχι υποχρεωτικά να με επηρέασαν ως γραφή. Κάπως σαν να αναζητάς ένα ασφαλές καταφύγιο μετά από μια μεγάλη περιπλάνηση στα άγνωστα τοπία της σύνθεσης. Αυτή την περίοδο έχω επιστρέψει στον Νεκρόδειπνο του Σινόπουλου και τα ποιήματα του Εγγονόπουλου, τα ποιήματα του Πρεβέρ και του Χέρμπερτ ενώ διαβάζω συστηματικά τους ποιητές της Σχολής της Νέας Υόρκης. Τον Άσμπερι, τον Ο’ Χάρα και κυρίως τον Κένεθ Κοχ.
Με ποιούς στίχους από το βιβλίο σας θα αποχαιρετάγατε τη χρονιά που φεύγει;
Ένας στίχος που μου έρχεται αυθόρμητα και αγαπώ ιδιαίτερα είναι ο καταληκτικός στίχος του πρώτου ποιήματος της συλλογής:
"Και τα χρυσόψαρα/ συνάλλαγμα των πνιγμένων"
Αλλά μάλλον αν το σκεφτόμουν περισσότερο και αν ήθελα να είμαι ειλικρινής θα διάλεγα το:
" Αυτοί που δεν κατάφεραν να μας κερδίσουν με τον πόλεμο/ Μας ισοπέδωσαν τελικά με τις καλές προθέσεις"
Ο Θωμάς Τσαλαπάτης γεννήθηκε το 1984 στην Αθήνα. Σπούδασε στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Είναι αρθρογράφος στην Εφημερίδα των Συντακτών και στην εφημερίδα Η Εποχή. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες. Το 2012 βραβεύτηκε με το Κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα και το 2018 με το Premio InediTO στο φεστιβάλ του Τορίνο για την ανέκδοτη ποιητική ενότητα Circostanze. Τα ποιήματα της ενότητας αυτής περιλαμβάνονται στη συλλογή "Η ομορφιά των όπλων μας".
Φωτό Θωμά Τσαλαπάτη: Dirk Skiba
