"Εκπνοή" του Τεντ Τσιάνγκ / Χρήστος Μήτσης
Από τον Άρθουρ Κλαρκ και την Ούρσουλα Λεγκέν έως τον Φίλιπ Ντικ και τον Νόρμαν Σπίνραντ, η σπουδαία επιστημονική φαντασία δεν αφορά στην πραγματικότητα μακρινούς γαλαξίες και μελλοντικούς κόσμους, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο. Μου το θύμισε ο εξίσου σπουδαίος Τεντ Τσιάνγκ (στην "Ιστορία της ζωής σου" βασίστηκε η "Άφιξη" του Ντενί Βιλνέβ) και η τελευταία συλλογή διηγημάτων του "Εκπνοή", η οποία εξερευνά με απλό, μα ευφυή τρόπο την πολύπλευρη σχέση της τεχνολογίας και της ανθρώπινης φύσης. Η ελεύθερη βούληση, η δύναμη της μνήμης, η ψυχή και το σώμα, η έννοια του βιωμένου χρόνου, η επιστήμη και η πίστη είναι μόνο μερικές από τις ιδέες που φέρνει σε αντιπαράθεση ο Τσιάνγκ, περιγράφοντας έξοχα στιγμές από την αιώνια πάλη μας να φωτίσουμε το αχανές σκοτάδι που μας περιβάλλει, αλλά κι εκείνο που κατοικεί μέσα μας.
Εκδόσεις: Ίκαρος, Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
"Το Τέρας των Χόκλαϊν" του Ρίτσαρντ Μπρόντιγκαν / Γιάννης Καντέα Παπαδόπουλος
Ομολογώ πως η πρώτη φορά που άκουσα για αυτό το βιβλίο ήταν πριν από αρκετούς μήνες, όταν συνδέθηκε το όνομα του Γιώργου Λάνθιμου με την κινηματογραφική μεταφορά του. Και εντελώς τυχαία, σε ένα παζάρι βιβλίων στην Κυψέλη, έπεσα πάνω του κι ένιωσα πως έπρεπε να το πάρω. Όχι τόσο για δημοσιογραφικούς λόγους, όσο για το άκρως δελεαστικό πλαίσιό του. Με φόντο την παλαιά Αμερική, sui generis γουέστερν διάθεση και γοτθικό ύφος, δύο αντιήρωες-πληρωμένοι δολοφόνοι καταλήγουν σε μια απομονωμένη έπαυλη για δουλειά. Εκεί τους συναντούν δύο μυστήριες γυναίκες που κρύβουν στο υπόγειο ένα θανάσιμο μυστικό. Η γοητεία του "Τέρατος" δεν ευθύνεται μονάχα για την αγωνιώδη ατμόσφαιρά του, ειδικά από τη στιγμή που η δράση μεταφέρεται εξ ολοκλήρου στην έπαυλη, όσο για το κατάμαυρα μακάβριο χιούμορ του Ρίτσαρντ Μπρόντιγκαν. Ο beat συγγραφέας, επί δεκαετίες αλκοολικός και καταθλιπτικός, σκαρφίζεται αστεία στα πιο παράλογα σκηνικά, τα οποία οφείλονται και για το πόσο απολαυστικό εν τέλει είναι το βιβλίο. Αντί επιλόγου, παραθέτω τη στιχομυθία ανάμεσα στους gunmen πρωταγωνιστές και ένα θύμα που... δε λέει να πεθάνει, για να πάρετε μια γεύση… "...ο Γκριρ αναγκάστηκε να του πει: "Σε παρακαλώ, πέθανε γιατί δε θέλουμε να σου ρίξουμε ξανά". Και ο βοηθός σερίφη είχε πει: "Εντάξει, θα πεθάνω, αλλά μη μου ρίξετε ξανά". "Δε σου ρίχνουμε", είχε πει ο Κάμερον. "Εντάξει τότε, πέθανα", είπε ο βοηθός σερίφη και πέθανε".
Εκδόσεις: Κυψέλη, μετάφραση Αλέξης Καλοφωλιάς
"Η αδερφή μου" του Σταύρου Ζουμπουλάκη / Τώνια Καράογλου
Στο βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη με οδήγησε η συνταρακτική παράσταση που σκηνοθέτησε πρόσφατα ο Περικλής Μουστάκης. Ο Ζουμπουλάκης αφηγείται με έναν βαθιά προσωπικό, εξομοληγητικό τρόπο, που φτάνει τη θρησκευτική κατάνυξη, την αρρώστεια της αδερφής του - δηλαδή τις επιληπτικές κρίσεις που εμφανίστηκαν κατά την εφηβεία της και δεν την εγκατέλειψαν μέχρι το θάνατό της αρκετές δεκαετίες αργότερα. Η σχέση του συγγραφέα μαζί της και η θεώρηση της ίδιας της ζωής μέσα από το πρίσμα της ασθένειας μετουσιώνεται σε μία οδυνηρή κατάθεση ψυχής, που λειτουργεί όμως -τουλάχιστον για τον αναγνώστη- θεραπευτικά, λυτρωτικά, σχεδόν εξαγνιστικά. Μέσα μου, βιβλίο και παράσταση είναι δεμένα αδιαχώριστα, διαβάζοντας τις λέξεις ακούω τη συγκλονιστική ερμηνεία της Δώρας Στυλιανέση και ανακαλώ τη σκηνοθεσία που τους έδωσε τρισδιάστατο όγκο.
Εκδόσεις Πόλις, 2012 (ανατύπωση 2020)
"Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι" του Ocean Vuong / Δέσποινα Ζευκιλή
Όταν πρωτοέγραφα κριτικές τέχνης ένας παραπονούμενος καλλιτέχνης με είχε συμβουλέψει να διαβάσω περισσότερη ποίηση! Παρότι όταν γράφω για ένα έργο τέχνης το (κοινωνικοπολιτικό) πλαίσιο παραμένει η αγαπημένη μου λέξη έχω κρατήσει τη συμβουλή του. Και τα αγαπημένα μου βιβλία είναι συνήθως αυτά που συνδυάζουν ποίηση και πραγματικότητα χωρίς η μία να διαχωρίζεται από την άλλη. Κάτι που κάνει με τον πιο ξεχωριστό τρόπο στο "Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι" ο Αμερικανο-Βιετναμέζος Ocean Vuong. Γράφοντας ένα, εν πολλοίς αυτοβιογραφικό, γράμμα προς την αναλφάβητη μητέρα του, αποτυπώνει με τον πλέον ποιητικό και ταυτόχρονα ωμό και άμεσο τρόπο τις δυσκολίες της ενηλικίωσης και του αυτοπροσδιορισμού ενός μετανάστη, γκέι, κακοποιημένου παιδιού σε μια όχι και τόσο ονειρική Αμερική, σε ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί, σαν ποίημα, σαν δοκίμιο, σαν έρευνα, και μας αφορά όλους. Η επιβεβλημένη αορατότητα όποιου μεγαλώνει στο περιθώριο μεταφέρεται με ένα αξιοθαύμαστο κράμα λυρικότητας, κριτικής και αυτο-θεωρίας, από έναν αφηγητή που δεν ξεχνά ποτέ την ταξική, πολιτική και έμφυλη θέση από την οποία μιλά και θα συνεχίζει να μας στοιχειώνει για καιρό.
Εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Έφη Φρυδά.
"Δυσφορεί η νύχτα" τ@ Marieke Lucas Rijneveld / Άννα Φαρδή
Έχουν περάσει έξι μήνες κι ακόμα να χωνέψω το πένθος της Τζάκετ, της μικρής πρωταγωνίστριας του "Δυσφορεί η νύχτα", συνειδητοποιώντας έτσι πόσο δύσκολο ήταν για την ίδια: κολλημένη ανάμεσα σε μία απότομη συναισθηματική ενηλικίωση, μετά τον ξαφνικό χαμό του αδερφού της, και στην ανάγκη για παραμονή στην παιδική αθωότητα, η ηρωίδα τ@ Marieke Lucas Rijneveld παλεύει - με μόνα όπλα όσα μικρά συλλέγει στις τσέπες του κόκκινου τζάκετ της - να βγει μέσα από τον πάγο που κλείνει συνεχώς από πάνω της, ενώ η οικογένειά της πατινάρει με παγοπέδιλα την άρνηση, το θυμό και την θρησκεία πάνω από το μικρό της κεφάλι. Ένα ασφυκτικό μυθιστόρημα που σε βυθίζει σε μια ατελείωτη νύχτα: αυτή που πέφτει όταν τη ζωή καθορίζει μια απουσία και όσοι μένουν πίσω υπάρχουν μόνο ως σκεύη εκείνου που έφυγε.
Εκδόσεις Ίκαρος, μετάφραση Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου
Πανδημίες του Christian W. McMillen /Σπύρος Πετρουνάκος
Σε σχέση με τα πολλά τα εξαιρετικά βιβλία που μας βοήθησαν με κάθε τρόπο να ξεκολλήσει έστω για λίγο το μυαλό από την πανδημία, η πρόταση ανάγνωσης ενός βιβλίου με τίτλο "Πανδημίες" φαίνεται να πηγαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ωστόσο, κάθε μείζον γεγονός αντιμετωπίζεται από τις αντίρροπες τάσεις φυγής και προσπάθειας κατανόησης. Παρά το γεγονός ότι η αντίληψη που επικρατεί και εμφανίζεται συχνότερα στον καθημερινό λόγο είναι αυτή της αόρατης απειλής και της αβεβαιότητας, η ιστορία των πανδημιών δείχνει ότι αυτό που αποκαλούμε "πανδημία" είναι συνδυασμός πολλών παραγόντων, όπως είναι η συμπεριφορά, το βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο, η γεωγραφική θέση, η εμπιστοσύνη στο κράτος και, όπως διαπιστώνουμε καθημερινά, η αποδοχή του ρόλου της επιστήμης. Τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί και ο παράγοντας της ταχύτητα με την οποία διαδίδεται και η συνωμοσιολογία, την οποία μπορούμε να φανταστούμε πριν το διαδίκτυο να μη ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια του καφενείου ή της βραδινής κρασοκατάνυξης. Όλα αυτά σημαίνουν ότι αντίθετα με μια άλλη αντίληψη σύμφωνα με την οποία είμαστε όλοι ίσοι μπροστά στην ασθένεια, οι πανδημίες έχουν ριζικά διαφορετικό πρόσωπό ανά περίοδο, περιοχή και κοινωνική ομάδα. Ένα άλλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο εστίασης του βιβλίου είναι η ανασκόπηση της ιστορίας των επιδημιών που μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε όχι μόνο πόσο πρόσφατες είναι κάποιες αυτονόητες πλέον αντιλήψεις περί ασθένειας και μετάδοσης, αλλά και ότι η καραντίνα και ο εμβολιασμός, καθώς και οι ακραίες αντιδράσεις, αποτελούν εκφάνσεις μιας ιστορίας που επαναλαμβάνεται.
Εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Νίκος Αποστολόπουλος
"Γυναίκες και Επανάσταση 1821: Από τον Οθωμανικό Κόσμο στο Ελεύθερο Ελληνικό Κράτος" της Βασιλική Λάζου / Χάρης Συμβουλίδης
Η επέτειος των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 έδωσε την ευκαιρία για μια πληθώρα εκδόσεων, που ασχολήθηκαν και με υποφωτισμένα ζητήματα εκείνων των ημερών. Εδώ, η καθηγήτρια νεότερης και σύγχρονης ιστορίας Βασιλική Λάζου αναδεικνύει πολύ κατατοπιστικά τη θέση των γυναικών στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο κατά τον απόηχο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, για να τις ακολουθήσει ύστερα στα επαναστατικά χρόνια. Στα οποία ναι μεν αποτελούν συχνή πολεμική λεία (τόσο για τους Έλληνες, όσο και για τους Τούρκους), μα βρήκαν παράλληλα και ευκαιρίες υπέρβασης των ορίων του φύλου τους, τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν μορφές σαν τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ή τη Μαντώ Μαυρογένους.
Εκδόσεις Διόπτρα
"Οδηγίες για οικιακές βοηθούς” της Lucia Berlin / Κική Βασσάλου
Μιλάει άλλοτε ως Λου(σία) και άλλοτε ως Καρλότα, Μόνα, Μάγκι. Δεν έχει και πολλή σημασία. Κάθε φορά είναι και μια άλλη ηρωίδα γυναίκα, συνήθως μόνη, πάντοτε αγωνίστρια -ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές της-, σε μια αέναη προσπάθεια να τα καταφέρει, να μεγαλώσει τους γιους της, να επιβιώσει, να ζήσει. Αλλάζει ηλικία, τόπους, δουλειές, συντρόφους, ζωές. Κάποτε γερνάει. Δεν τον φοβάται τον χρόνο. Συνδιαλέγεται μαζί του. "Οι ιστορίες της Λουσία Μπερλίν είναι ηλεκτρισμένες· βομβίζουν και τριζοβολούν όπως τα γυμνά καλώδια όταν έρχονται σε επαφή", προλογίζει τα συναρπαστικά διηγήματά της η αμερικανίδα συγγραφέας Lydia Davis. Και δεν έχω να προσθέσω τίποτα περισσότερο, πέρα απ’ το ότι οι "οδηγίες" της Μπερλίν -που δυστυχώς πέθανε το 2004 πριν γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο της- διαβάζονται ξανά και ξανά και ξανά.
Εκδόσεις: Στερέωμα, μετάφραση – σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά
"Οι επτά θάνατοι της Έβελιν Χαρντκάστλ" του Στιούαρτ Τέρτον / Λένα Γκόβαρη
Διεισδυτικό, ζωντανό, ευφυέστατο και απόλυτα εθιστικό το πρώτο βιβλίο του Στιούαρτ Τέρτον παρά τις 587 σελίδες του διαβάζεται απνευστί. Ή τουλάχιστον έτσι οφείλεις να το διαβάσεις για να μην χαθείς στην συναρπαστική του πλοκή. Είναι σαν το λογοτεχνικό σύμπαν της Αγκάθα Κρίστι να συναντά την "Μέρα της μαρμότας" σε σκηνοθεσία Κρίστοφερ Νόλαν με τα μεταφυσικά ευρήματα του Lost (των πρώτων καλών σεζόν). Σε ένα σαγηνευτικό μυστήριο που παίζει ευφάνταστα με το μυαλό σου, το timeline παίζει ταυτόχρονα με τους αξιοθαύμαστα -λόγω των συχνών εναλλαγών- συνεπείς χαρακτήρες. Ωστόσο, σαν παίκτης βιντεοπαιχνιδιών καλείσαι να γίνεις ο "χειριστής" των ηρώων που θα τους οδηγήσεις στη λύση της δολοφονίας, ξεδιπλώνοντας μια αδιανόητη ανατροπή. Για να επιβιώσεις στην έπαυλη της οικογένειας Χαρντκάστλ, πρέπει να παίξεις εκτός κανόνων. Και τις 7 ζωές που έχεις…
Εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση: Θοδωρής Τσαπακίδης
Διάλογοι Περί Ηθικής Χορτοφαγίας του Michael Huemer / Δανάη Μολόχα
Ένας κρεοφάγος κι ένας χορτοφάγος απλώνουν στο τραπέζι τα επιχειρήματά τους -σε εύπεπτη μορφή. Γραμμένο σε μορφή διαλόγου, το βιβλίο του καθηγητή φιλοσοφίας (και βίγκαν) Michael Huemer απαντά ερωτήματα που κάθε χορτοφάγος έχει ακούσει στο οικογενειακό τραπέζι ("Γιατί σταμάτησες να τρως κρέας;”), και ανοίγει συζητήσεις ακόμα παραπέρα: Είναι η κρεοφαγία κάτι φυσικό; Φταίνε οι καταναλωτές για τις βάναυσες πρακτικές της βιομηχανίας κρέατος; Μόνο οι άνθρωποι έχουν ψυχή; Απ’ όποια πλευρά του ιδεολογικού/διατροφικού παραπετάσματος κι αν στέκεται κανείς (ως χορτοφάγος και όχι αυστηρά βίγκαν, προσωπικά, κάθομαι άβολα κάπου στη μέση), δίνει τροφή για σκέψη τη στιγμή που η κλιματική αλλαγή καθιστά τους καλοπροαίρετους διαλόγους πάνω στις διατροφικές μας συνήθειες ακόμα πιο καίριους.
Εκδόσεις Κυαναυγή, μετάφραση: Κώστας Αλεξίου
