Πανύψηλοι καταρράκτες που κατακρημνίζονται από άξενους βράχους στο πέλαγος, γαλήνια αγροτικά τοπία, δασωμένα φαράγγια με τρεχούμενα νερά. Δεν είχα μπει καλά καλά στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης, και οι προβολές με στιγμιότυπα από την εντυπωσιακή φύση της Σαμοθράκης με είχαν ταξιδέψει ξανά εκεί, στο πιο ιδιαίτερο νησί του Βορείου Αιγαίου, στον τόπο που χάρη στα περίφημα Μυστήρια των Μεγάλων Θεών έγινε για περίπου χίλια χρόνια πόλος έλξης για όλο τον αρχαίο κόσμο αλλά και η αφετηρία μιας γνωριμίας που σφράγισε την ιστορία.
Εδώ, στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. συναντήθηκαν οι γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας και η Ολυμπιάδα. Εδώ, κάτω από το φως των πυρσών, εξομολογήθηκαν το πιο βαρύ τους αμάρτημα, φόρεσαν τη φαρδιά πορφυρή ζώνη κι έγιναν μάρτυρες της αποκάλυψης των ιερών συμβόλων βασιλείς του αρχαίου κόσμου αλλά και πολίτες κάθε κοινωνικής τάξης, άνδρες και γυναίκες, ελεύθεροι και δούλοι, προσδοκώντας ασφαλή θαλασσινά ταξίδια και ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή.
«Το κλειδί της έκθεσης είναι η σκηνογραφία με αναφορές στα κτίρια του ιερού. Ο συνδυασμός φυσικού τοπίου, αρχαιολογικού χώρου και εκθεμάτων» μου ανέφερε ο πρόεδρος του μουσείου Δημήτρης Παντερμαλής. «Η έκθεση προσπαθεί να δώσει το σύνολο της εικόνας γιατί πιστεύουμε ότι η Ιστορία σε μεγάλο βαθμό βγαίνει μέσα από τη φύση του χώρου».
Κι αυτή η άποψη είναι εμφανής από την πρώτη στιγμή. Καθώς προχωράς στην αίθουσα, το σχέδιο στο δάπεδο αποτυπώνει σε διάσταση 1 προς 1 την κάτοψη του θεατρικού κύκλου, τα σκαλοπάτια στα οποία στέκονταν οι υποψήφιοι προς μύηση και παρακολουθούσαν δρώμενα και μια θυσία. Για να... μυρίσεις Σαμοθράκη, κάθισε για λίγο εδώ στα ξύλινα κουτιά-σκαμπό και πάρε μια γεύση από τον αρχαιολογικό χώρο μέσα από τη σχετική προβολή. Μετά συνεχίζεις στην εκθεσιακή διαδρομή που εστιάζει στα κτίρια του ιερού στις επιμέρους ενότητες.
Στην ενότητα για τον θεατρικό κύκλο το σχετικό βίντεο θα σου δώσει μια ψηφιακή εικόνα-αναπαράσταση για τη δομή του κτιρίου που περιλάμβανε αναβαθμούς για όρθιους θεατές, βωμό στο κέντρο και βάθρα αγαλμάτων. Πρόσεξε στις προθήκες τις χάλκινες βλεφαρίδες τους καθώς και το χρυσό λιονταράκι-κομψοτέχνημα που κοσμούσε κάποιο ρούχο ή αντικείμενο. Περσικής προέλευσης πιθανώς ήρθε ως λάφυρο κι αφιερώθηκε στους Μεγάλους Θεούς από κάποιον στρατιώτη του Μεγάλου Αλέξανδρου.
Το μεγαλύτερο κλειστό κυκλικό οικοδόμημα του χώρου πάντως, αλλά και του αρχαίου ελληνικού κόσμου, υπήρξε η Θόλος της βασίλισσας Αρσινόης Β΄. Με εσωτερική διάμετρο γύρω στα δεκαπέντε μέτρα και εξωτερική μεγαλύτερη των είκοσι, η λειτουργία του παραμένει αίνιγμα: ήταν χώρος θυσιών, συγκεντρώσεων ή μιας τελετουργίας στο πλαίσιο του πρώτου βαθμού μύησης;
Οι προθήκες με τις αρχαιότητες έχουν τοποθετηθεί εδώ σε μια κατασκευή που προσομοιάζει τον κυκλικό τοίχο της θόλου και αποδίδει σε σχέδιο την αρχιτεκτονική του άρθρωση με βωμούς διακοσμημένους με φιάλες και βουκράνια. Σ' αυτές λοιπόν τις προθήκες αλλά και πλάι τους αναπτύσσονται τα εκθέματα που σχετίζονται με το συγκεκριμένο χώρο, ανάμεσά τους ένα μεγάλο πεταλόσχημο κεραμίδι της κωνικής στέγης, μια ανθεμωτή ακροκέραμος, μια σίμη με λεοντοκεφαλή.
Το κτίριο του Τελετουργικού Χορού ήταν το μεγαλύτερο και παλιότερο μαρμάρινο οικοδόμημα του ιερού. Από τα αρχιτεκτονικά του μέλη κλέβουν εύκολα το βλέμμα η ζωφόρος (απεικονίζει νεαρές γυναίκες που χορεύουν πιασμένες από τα χέρια), το ανθεμωτό υποτραχήλιο, η υδρορροή λεοντοκεφαλή.
Όταν δεις μπροστά σου το άγαλμα της Νίκης «περπατάς» πλέον στο Ιερόν, όπου θεωρείται ότι τελούνταν η τελευταία φάση της μυστικής λατρείας, η εποπτεία με την αποκάλυψη των ιερών συμβόλων. «Αμύητον μη εισιέναι» έστεκε γραμμένη σ’ έναν πεσσό η απαγόρευση εισόδου για τους μη μυημένους (θα τη δεις λίγα βήματα πιο πέρα).
Όσοι πάντως συμμετείχαν στα μυστήρια θ’ άφηναν το «χνάρι» τους στις επιγραφές που πιθανώς ήταν στημένες στη στοά του ιερού: σε αναθήματα, ψηφίσματα, καταλόγους με ονόματα θεωρών και μυστών από την Κω και τη Χίο, τη Βαργυλία και τις Κλαζομενές, από τη Ρώμη και την Κατάνη, από τη Θάσο και τους Φιλίππους. Σε αγγεία, σκεύη και μαρμάρινες πλάκες που παρουσιάζονται διακρίνονται μάλιστα και επιγραφές σε τοπική προελληνική τελετουργική διάλεκτο με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.
Η περιήγηση κλείνει με εκθέματα από τη Νότια Νεκρόπολη, το μεγαλύτερο και μακροβιότερο νεκροταφείο του νησιού που λειτούργησε από τον 6ο π.Χ. έως και τον 2ο αι. μ.Χ. Αν μη τι άλλο κι εδώ θα επισημάνεις μικρούς θησαυρούς: χρυσά κοσμήματα που θα φορούσες ευχαρίστως ακόμα και σήμερα (σκουλαρίκια με κεφάλι αντιλόπης και με μικρό Έρωτα, δαχτυλίδια με ημιπολύτιμες πέτρες, σκαλιστές οστέινες καρφίτσες), πήλινα αγγεία (π.χ. σε μορφή κεφαλιού νέγρου και κεφαλιού Σατύρου) και ειδώλια, πολύχρωμα γυάλινα αρωματοδοχεία και αμφορίσκοι, αλλά και μελανόμορφα αγγεία.
Το αφιέρωμα «Σαμοθράκη. Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών» φιλοξενείται έως τις 30/9 στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης. Αν προτιμάς να «ξεκλειδώσεις» τα μυστικά τους με πλοηγό τους αρχαιολόγους-φροντιστές του μουσείου, κάθε Σάββατο και Τρίτη στη 1 μ.μ. οργανώνονται σχετικές θεματικές παρουσιάσεις.
