Την σπάνια ποιότητα και το συναισθηματικό πλούτο της μουσικής δωματίου του Ντμίτρυ Σοστακόβιτς ανέδειξαν δύο θαυμάσιες βραδιές που έλαβαν χώρα το τελευταίο δεκαήμερο του Γενάρη στο πλαίσιο του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Σε αυτές εκλεκτοί μουσικοί των Κρατικών Ορχηστρών Αθηνών και Θεσσαλονίκης συνέπραξαν με καταξιωμένους πιανίστες, ερμηνεύοντας έργα διακριτών δημιουργικών περιόδων του κορυφαίου Σοβιετικού συνθέτη, την 50ή επέτειο από το θάνατο του οποίου τιμούμε φέτος.
Σε μια κατάμεστη αίθουσα η πρώτη βραδιά (21/1) άνοιξε με το νεανικό 1ο Τρίο με πιάνο, το οποίο ερμήνευσαν ο βιολιστής Ανδρέας Παπανικολάου, ο τσελίστας Άγγελος Λιακάκης και ο -από ετών εγκατεστημένος στην Ελλάδα- γνωστός πιανίστας Μάικλ Μπράουνλη Γουώκερ. Από τα πρώτα μέτρα της ρομαντικής σύνθεσης (που κινείται μεταξύ μιας νοσταλγικότητας α-λα-Σκριάμπιν και ενός χιούμορ α-λα-Προκόφιεφ) έγιναν ορατές οι έντονες εναλλαγές διαθέσεων (μελαγχολία, λυρισμός, ζωντάνια, αιχμηρότητα) που οι 3 μουσικοί ανέδειξαν γλαφυρά, με σβέλτη, ευέλικτη φραστική (ιδίως το πιάνο!) και άρτιο συντονισμό, που συνοδεύθηκε με κατά τόπους στιβαρή ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου από τον καθένα χωριστά. Τι κρίμα που η πολύ επιτυχημένη ερμηνεία έπρεπε να συνοδευθεί στο αργό μέρος της από τον επίμονο ήχο …μη απενεργοποιημένου κινητού τηλεφώνου!
Ακολούθησε η αριστουργηματική "Σονάτα για βιολοντσέλο και πιάνο", σύνθεση της ενδιάμεσης νεοκλασικιστικής περιόδου, αν και απερίφραστα ρομαντικής διάθεσης. Η έξοχη, διεξοδικά επεξεργασμένη ερμηνεία που προσέφεραν ο Λιακάκης με τον Μπράουνλη Γουώκερ ξεχώρισε πρωτίστως για τη δεξιοτεχνική και εκφραστική αρτιότητα του παιξίματος του τσελίστα, ο οποίος συνδύασε αδιάλειπτα την κυρίαρχη εποπτεία της δραματουργίας με την προβολή πλήθους λεπτομερειών της γραφής. Ο ζεστός και ορθοτονικά ανεπίληπτος ήχος του υπηρέτησε μιαν έντονα λυρική προσέγγιση, εντυπωσιάζοντας στο σκοτεινό largo, ενώ ο πιανίστας υπήρξε ένας ισόκυρος συνοδοιπόρος, που έκανε ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του στα γρήγορα μέρη του έργου, υπογραμμίζοντας τον υποδόριο σαρκασμό και τη λεπτή ειρωνεία τους.
Τη βραδιά έκλεισε το αυστηρό 10ο Κουαρτέτο εγχόρδων, σπουδαίο έργο της ωριμότητας του Σοστακόβιτς, που ερμήνευσε ένα ad hoc κουαρτέτο απαρτιζόμενο από τους Παπανικολάου (α’ βιολί), Λιακάκη και δύο συναδέλφους του τελευταίου στην ΚΟΑ, τον Βασίλη Σούκα στο β’ βιολί και την Ενκέλα Κοκολάνη στη βιόλα. Οι τέσσερις μουσικοί αποκωδικοποίησαν έξοχα το περίτεχνο μουσικό συντακτικό, μεριμνώντας ταυτόχρονα για τη διαρκή νοηματοδότησή του. Η προσεγμένη φραστική και η αγαστή συνοδοιπορία στο βαρύθυμο εναρκτήριο andante αλλά και στην τόσο κομβική ενδιάμεση πασσακάλια (με εξαιρετική εκδίπλωση των αρμονικών και μελωδικών θεμάτων από τους Παπανικολάου και Λιακάκη) συνοδεύθηκε από σβέλτα ανακλαστικά και πλαστικότατες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικών τόσο στο allegro furioso με τις αιχμηρές διαφωνίες όσο και στο θυελλώδους έντασης φινάλε μέχρι την υποβλητική αποκλιμάκωση. Καθοριστικής σημασίας αποδείχθηκαν απ’άκρου σ’άκρο όχι μόνο η ισοτιμία των τεσσάρων φωνών αλλά και ένα παίξιμο με ποιότητες ρουμπάτο, που επέτρεπε διαρκώς την ευπρόσδεκτη ανάληψη διακινδυνεύσεων.
Εν ολίγοις, μία απολαυστική κατακλείδα σε μία από κάθε άποψη υποδειγματική βραδιά μουσικής δωματίου που τιμά τους μουσικούς των κρατικών μας συνόλων!
Με ένα άλλο κουαρτέτο εγχόρδων της αντίστοιχης περιόδου, το 7ο, ξεκίνησε η επόμενη συναυλία της 30/1 στην ίδια αίθουσα. Το Κουαρτέτο εγχόρδων "Αέναον", που απαρτίζεται αποκλειστικά από μουσικούς της ΚΟΑ και δη τους βιολιστές Γιώργο Μάνδυλα και Βασίλη Σούκα, τον βιολίστα Αντίλοχο Τρανό και τον βιολοντσελίστα Αστέριο Πούφτη, χάρισε μια στρωτή και ισορροπημένη, ρομαντικής οπτικής ερμηνεία του σύντομου έργου. Όμως, η φορτισμένη συναισθηματικά γραφή σε ελάσσονα τονικότητα απαιτούσε ίσως παίξιμο μεγαλύτερου παλμού και πιο χαρακτηρισμένων σολιστικών συνεισφορών προκειμένου να αναδειχθεί εντελέστερα η υποδόρια έντασή της.
Καμία ένσταση, αντιθέτως, για την ερμηνεία του 2ου Τρίο με πιάνο, που δόθηκε στη συνέχεια, και στην οποία οι Σούκας και Πούφτης συνέπραξαν με την καταξιωμένη -και σπανιότατα εμφανιζόμενη τα τελευταία χρόνια σε αθηναϊκές αίθουσες συναυλιών- πιανίστα Δανάη Καρά. Εξίσου γραμμένο σε ελάσσονα τονικότητα κατά τα τελευταία ζοφερά χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το έργο αυτό έχει θρηνητικό χαρακτήρα για την απώλεια του φίλου του Σοστακόβιτς Ιβάν Σολερτίνσκυ. Υπό την διακριτική -ως έπρεπε- πλην ρυθμικά ακριβή συνοδεία της Καρά, η γεμάτη εναλλαγές διαθέσεων (από τη μελαγχολία και το θρήνο σε εξάρσεις και "μακάβριους" χορούς) αφήγηση, σαφώς εμπνευσμένη από την γλυκόπικρη διάσταση της εβραϊκής παραδοσιακής μουσικής, περνούσε πρωτίστως από το βιολί και το βιολοντσέλο, που επέδειξαν ξεκάθαρη αίσθηση της μουσικής δραματουργίας. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ο Σούκας, με το μοναδικής αυτοπεποίθησης, ηχητικής πληρότητας και ορθοτονίας, αλλά και αφηγηματικής -σχεδόν εξπρεσιονιστικής- δεινότητας παίξιμό του! Ένας μουσικός που θα άξιζε να ακούσουμε σε σολιστική εμφάνιση και -γιατί όχι- σε κάποιο από τα βασικά κοντσέρτα του ρεπερτορίου.
Λίγα χρόνια νωρίτερα (1940) από το δεύτερο Τρίο ολοκλήρωσε ο Σοστακόβιτς το περίφημο "Κουιντέτο με πιάνο", με το οποίο έκλεισε η βραδιά. Ο ιδιότυπος ρομαντισμός της εκτενούς, άκρως δραματικής σύνθεσης συνδέεται εδώ με μία πολύ αυστηρή φόρμα που παραπέμπει στην μουσική του Γ.Σ. Μπαχ, τουλάχιστον σε τρία από τα πέντε μέρη της. "Αέναον" και Καρά έδωσαν μία προσεγμένη εκτέλεση, αψεγάδιαστου συντονισμού και κοινής ματιάς, που φώτισε μεν επαρκώς την πολυφωνική γραφή, αλλά ήχησε λίγο σφιγμένη εκφραστικά, ίσως γιατί το πιάνο -που έχει εδώ ηγετικό ρόλο- ήχησε αρκετά επιφυλακτικό. Παρά το άρτιο και κατά τόπους σβέλτο φραζάρισμα (όπως στο άκρως λικνιστικό Σκέρτσο), παρά τις καλλιεπείς σολιστικές συνεισφορές (πχ των Μάνδυλα και Τρανού στο Ιντερμέτζο), το λεγκάτο παίξιμο του Κουαρτέτου δεν είναι το πλέον ενδεδειγμένο για να δικαιωθεί η σταθερά ανήσυχη, γεμάτη ένταση γραφή του Σοστακόβιτς…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: (Από αριστερά προς τα δεξιά) Οι βιολιστές Ανδρέας Παπανικολάου και Βασίλης Σούκας, η βιολίστα Ενκέλα Κοκολάνη και ο τσελίστας Άγγελος Λιακάκης ερμηνεύουν το 10ο Κουαρτέτο εγχόρδων του Σοστακόβιτς στο πλαίσιο συναυλίας του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (21/1) © Χάρης Ακριβιάδης
