Λεωνίδας Τούμπανος
Κύριε Βακαρέλη, ύστερα από τέσσερα χρόνια στο τιμόνι της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Μεγάρου Μουσικής, ποιο είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί;
Νιώθω ευτυχία με όλη τη σημασία της λέξης γιατί σε όλη μου τη ζωή ως πιανίστας δεν βρισκόμουν κάπου σταθερά. Η πορεία του καλλιτέχνη είναι μοναχική και τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να πραγματοποιήσω όνειρα και να τα μοιραστώ. Είναι σπουδαίο να βλέπεις τη συγκίνηση και τη μέθεξη που αισθάνεται ο κόσμος έπειτα από μια εκδήλωση.
Ποια μεγάλα στοιχήματα θέσατε αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά σας;
Εξ αρχής είχα την επιθυμία να δούμε στο Μέγαρο Μουσικής σημαντικούς καλλιτέχνες. Για παράδειγμα, μία από τις μεγάλες επιθυμίες μου ήταν να έρθει ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ να παρουσιάσει ένα απαιτητικό πρόγραμμα: τέσσερις συναυλίες, με τέσσερις μεγάλες συμφωνίες Σούμαν και τέσσερις Μπραμς. Είναι ένα εγχείρημα που θα έβλεπε κάποιος σε μια γνωστή αίθουσα του Παρισιού και το ερώτημα ήταν κατά πόσον θα αντέχαμε εδώ ένα τέτοιο θέαμα από άποψη κοινού. Αποδείχθηκε ότι το κοινό είναι εξαιρετικό, είναι θερμό και δεν έχει το μπλαζέ ύφος που παρατηρείς στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη.
Υπάρχει αύξηση ή μείωση του κοινού διεθνώς;
Υπάρχει μια ελαφριά κάμψη της επισκεψιμότητας. Ο κόσμος θέλει κάτι άλλο, εναλλακτικό. Οπότε αυτή η τάση "αναγκάζει" τους διοργανωτές να προσαρμοστούν κάπως στα καινούργια έθιμα. Με αυτή την προσαρμογή, όμως, κάπου αρχίζεις να χάνεις τον κύριο σκοπό σου. Θυμάμαι τι αισθανθήκαμε όταν ήρθε ο Μπαρενμπόιμ με την ορχήστρα του. Μόλις ξεκίνησαν να χαμηλώνουν τα φώτα, εμφανίστηκε ο μαέστρος και άρχισε να παίζει η ορχήστρα, ο κόσμος μπήκε σε ένα τρανς, κι όταν άνοιξαν οι πόρτες έπειτα από δύο ώρες, αισθανόμασταν όλοι απόλυτη ευτυχία!
Underground Youth Orchestra
Στην εποχή μας, οι προτάσεις του Μεγάρου μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία ενός νέου κοινού;
Τα νέα παιδιά είναι πιο ψαγμένα. Λόγω της τεχνολογίας υπάρχουν άνθρωποι που γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει στον κόσμο. Μέσω των διαθέσιμων πλατφορμών ακούνε περισσότερο συμφωνική μουσική απ’ ό,τι άκουγαν πριν από είκοσι χρόνια. Η αποστολή μας δεν είναι απλώς η διατήρηση της κλασικής μουσικής παράδοσης αλλά η εξέλιξή της ώστε να προσεγγίσει και να εμπνεύσει νέα κοινά. Το κοινό αυξάνεται, αλλάζει και ενώ παλιά ο μέσος όρος των επισκεπτών ήταν 60+, τώρα βλέπεις θεατές 40+. Είναι άνθρωποι δραστήριοι, ξέρουν τι θέλουν και κάτι τους ελκύει στο Μέγαρο. Είμαστε ανοιχτοί σε συμπαραγωγές. Είδατε τη φοβερή επιτυχία της παράστασης "Σκρουτζ" με τον Πάνο Μουζουράκη; Κάτι άλλο που τολμήσαμε ήταν με τον 12ο Πίθηκο, τον γνωστό ράπερ, σε σύμπραξη με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ. Ήρθε στο Μέγαρο ο κόσμος του 12ου Πιθήκου, με τα τατουάζ, τις κουκούλες και με σεβασμό προς το χώρο. Ήταν και ο ίδιος πολύ συγκινημένος και τους έλεγε: "Παιδιά εδώ δεν φωνάζουμε, δεν βρίζουμε, είναι το Μέγαρο και αυτήν τη στιγμή γίνεται πραγματικότητα το όνειρο που είχα από μικρός". Θέλουμε να καλλιεργηθούν ιδέες, μας ενδιαφέρει να αφουγκραστούμε ό,τι υπάρχει χωρίς να χαθεί η ταυτότητα του Μεγάρου. Στόχος είναι η ζύμωση μεταξύ των ειδών.
Τι περιμένουμε από το πρόγραμμα που έχετε σχεδιάσει για φέτος και ποιο το όραμά σας;
Το νέο πρόγραμμα του 2024-25 είναι μια ανοιχτή πρόσκληση προς το κοινό για να ανακαλύψει την πολυδιάστατη δύναμη της μουσικής και να βιώσει το Μέγαρο ως έναν ζωντανό και ανοιχτό χώρο δημιουργίας, διαλόγου, πολιτιστικής ανταλλαγής. Οραματίζομαι το Μέγαρο Μουσικής ως έναν διεθνή κόμβο ανταλλαγής ιδεών και πολιτισμού, σχεδιάζοντας προγράμματα που αναδεικνύουν το ρόλο του ως σημείου αναφοράς για την κλασική και σύγχρονη μουσική στην Ελλάδα.
Ποια είναι τα highlights;
Δίνουμε έμφαση στους νέους και καλούμε τους Yunchan Lim, Bruce Liu και Alexandra Dovgan, τρεις εξαιρετικούς νέους πιανίστες που διαπρέπουν σε όλες τις σκηνές του κόσμου. Με τις Helene Grimaud και Joyce Di Donato φωτίζουμε το γυναικείο ταλέντο και το πώς αυτό ξεπερνά τα σύνορα της μουσικής και ορμητικά ακουμπά την κοινωνία μέσα από τη ζωή και το έργο τους. Προσκαλούμε τον δημοφιλή και αγαπημένο του ελληνικού κοινού Jonas Kaufmann, αναδεικνύουμε το παραγνωρισμένο είδος των liederabend μέσα από τη συνεργασία μερικών από τους σημαντικότερους Έλληνες τραγουδιστές. Παρουσιάζουμε ορχήστρες που διαπρέπουν πανευρωπαϊκά, όπως η Camerata Salzburg, Amsterdam
Sinfonietta, το Ensemble Resonanz, ενώ την καλλιτεχνική περίοδο εγκαινιάζει η διάσημη Royal Philharmonic Orchestra με τον Vasily Petrenko. O Λεωνίδας Καβάκος, ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα του παγκόσμιου μουσικού στερεώματος, συμπράττει φέτος μαζί με τον Enrico Pace σε μια συναυλία σπάνιας δεξιοτεχνίας. Για τη συναυλία της ορχήστρας Utopia με τον Θεόδωρο Κουρετζή, το γεγονός ότι τα εισιτήρια για τις δύο εμφανίσεις του τον Νοέμβριο εξαντλήθηκαν μέσα σε μιάμιση ώρα νομίζω ότι λέει πολλά.
Συνεχίζονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα στους χώρους σας;
Παρέχουμε συνεχή πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου συναυλίες, masterclasses και εκπαιδευτικά προγράμματα που στόχο έχουν, όχι μόνο τη μουσική εκπαίδευση αλλά και την καλλιέργεια πολιτιστικής συνείδησης. Οι νέοι βρίσκουν στο Μέγαρο ένα χώρο όπου μπορούν να γνωρίσουν την κλασική μουσική μέσα από φρέσκες και σύγχρονες οπτικές, ενώ επενδύουμε στην εκπαίδευση και την εξοικείωση των νέων με τη μουσική ώστε να χτίσουμε το ακροατήριο του αύριο. Η κλασική μουσική έχει το μοναδικό χαρακτήρα να λειτουργεί ως οικουμενική γλώσσα και μπορεί να γεφυρώνει πολιτισμούς, γενιές και εμπειρίες. Θέλουμε να μοιραστούμε αυτό τον πλούτο με περισσότερους ανθρώπους, δημιουργώντας εμπειρίες, οι οποίες αγγίζουν βαθιά τον άνθρωπο.
Σε τι στοχεύετε με την επανασύσταση της διεθνώς αναγνωρισμένης Καμεράτας -Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής;
Η Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, με διευθυντή τον αρχιμουσικό Γιώργο Πέτρου, αποτελεί μια ιστορική οντότητα για τον μουσικό κόσμο της Ελλάδας με σημαντική αναγνώριση και στο εξωτερικό. Η επανασύστασή της είναι μια σημαντική στρατηγική κίνηση που αναδεικνύει το καλλιτεχνικό αποτύπωμα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η νέα Καμεράτα μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της κλασικής μουσικής και σε περιοχές εκτός Αθηνών, οργανώνοντας συναυλίες και περιοδείες. Λόγω της ευελιξίας της φαίνεται ιδανική για την παρουσίαση έργων παλαιάς μουσικής, αλλά και σύγχρονων Ελλήνων ξένων συνθετών, δημιουργώντας πλατφόρμες για τη νέα γενιά καλλιτεχνών. Αυτό θα συμβάλει στη σύνδεση της κλασικής παράδοσης με τις σύγχρονες τάσεις και στην ανάπτυξη της ελληνικής δημιουργικότητας.
Έχετε αγκαλιάσει το καινοτόμο πρόγραμμα πολιτιστικής συνταγογράφησης. Είστε ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα;
Αυτά τα τέσσερα χρόνια, με αρωγό το Υπουργείο Πολιτισμού, έχουμε επενδύσει σε δράσεις που φέρνουν την τέχνη πιο κοντά στους ανθρώπους που συνήθως δεν έχουν πρόσβαση σε αυτή. Κάναμε συναυλίες σε μη συμβατικούς χώρους, εκπαιδευτικά προγράμματα και διαδραστικά workshops που απευθύνονται σε νέους και άτομα με αναπηρία. Οργανώνουμε συναυλίες για άτομα με άνοια και Αλτσχάιμερ, ενώ συμμετέχουμε με πολύ ενθουσιασμό στην καινοτόμο εθνική δράση της πολιτιστικής συνταγογράφησης, καθώς πιστεύουμε βαθιά ότι η τέχνη συμβάλλει θεραπευτικά στην ψυχική υγεία. Το Μέγαρο θέλουμε να γίνει η σπίθα που θα ενεργοποιήσει ένα νέο κοινό για να αγαπήσει την κλασική μουσική και τέχνη. Η πολιτιστική συνταγογράφηση, συγκεκριμένα, είναι μια δράση του Υπουργείου Πολιτισμού, που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, απευθύνεται σε κάποιους φορείς, όπως το Εθνικό Θέατρο, και σε συνεργασία με το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο δημιουργούνται δράσεις πολιτισμού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πολιτιστική αγωγή σε ψυχικά νοσούντες. Η πρώτη φάση, την οποία διανύουμε τώρα, αφορά τους εποπτευόμενους φορείς από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Στο πρόγραμμα το οποίο τρέχει το Μέγαρο, έρχονται άνθρωποι που έχουν παραπεμφθεί από τους αρμόδιους γιατρούς, είτε από δομές ημέρας είτε από κλειστές δομές, οι οποίοι παρακολουθούν τις παραγωγές/ αραστάσεις και την επόμενη εβδομάδα συμμετέχουν σε βιωματικές ομάδες με εξειδικευμένο προσωπικό και συζητούν τις εμπειρίες τους. Έχει μεγάλη ανταπόκριση καθώς αναδεικνύει τη συμπερίληψη. Φαντάζομαι πολύ σημαντικές είναι και οι δράσεις για τα βρέφη και τους γονείς. Έχουμε δημιουργήσει προγράμματα τα οποία αφορούν βρέφη, από νεογέννητα ή ακόμα και εγκύους μέχρι παιδιά 12 μηνών, κι αυτό γίνεται σε συνεργασία με εξειδικευμένους μουσικοπαιδαγωγούς. Μας ενδιαφέρει το τι μπορούν να προσφέρουν τα ακούσματα κλασικής μουσικής σε αυτό το ηλικιακό γκρουπ και επεκτείνουμε τις δράσεις διοργανώνοντας συναυλίες για βρέφη και μικρά παιδιά. Υπάρχει ένας ήσυχος χώρος στον οποίο προσέρχονται οι μαμάδες με τα βρέφη, κάθονται σε αναπαυτικά πουφ και πραγματικά χαλαρώνουν. Δεν υπάρχουν πολλοί χώροι στην Αθήνα προσβάσιμοι σε οικογένειες με βρέφη.
Στο πλαίσιο της εξωστρέφειας του οργανισμού, θα συνεχίσετε τις συναυλίες στην Εύβοια;
Συνεχίζουμε δράσεις, συναυλίες και εκπαιδευτικά προγράμματα στην Εύβοια για τρίτη χρονιά και η ανταπόκριση είναι μεγάλη. Επί εποχής Χρήστου Λαμπράκη ήμουν ένας από τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν σε συναυλίες εκτός Μεγάρου και μην ξεχνάμε πως το Μέγαρο συνέβαλε στην αναβίωση της Μικρή Επιδαυρου. Και στη Αρχαία Μεσσήνη έγινε μια εξαιρετική συναυλία με τον Λεωνίδα Καβάκο και το σύνολο Apollo στο πλαίσιο της καλοκαιρινής εξωστρέφειας του Μεγάρου. Στο Ηρώδειο έχουμε κάνει ήδη δύο μεγάλες συναυλίες, τα τελευταία χρόνια και έπεται συνέχεια για το 2025.
Το Spring Festival, οι Piano Days ή οι παραστάσεις του Nederlands Dans Theater έχουν γνωρίσει ανταπόκριση από το κοινό;
Καθένα έχει τη δυναμική του. Το Spring Festival το έχουν αγκαλιάσει όλοι καθώς φιλοξενεί διαφορετικές εκδηλώσεις. Ο κόσμος του χορού κάνει sold out όλες τις παραστάσεις του Nederlands Dans Theater (NDTI), που επιστρέφει στις 6-8/11, με τρεις χορογραφίες: το νέο έργο του Χρήστου Παπαδόπουλου, καθώς και τις δημιουργίες της Crystal Pite και του Jiří Kylián. Οι Piano Days γεμίζουν με παιδιά και ενήλικες. Μάλιστα προσκαλούμε παιδιά από διάφορα ωδεία να λάβουν μέρος, από φέτος και από ωδεία της επαρχίας. Δεν υπάρχει καμία έκπτωση στην ποιότητα, είναι πάντα αδιαπραγμάτευτη. Πέρυσι έπαιξαν πιάνο κάποια εξαιρετικά ταλέντα. Οι Piano Days τούς ανοίγουν μια πόρτα για το μετά, μπορεί κάποιος να
δει ένα ταλέντο και να το έχει στο νου του για αργότερα. Αυτό συνέβη με ένα παιδί 12 ετών που έπαιξε καταπληκτικά και τον φωνάξαμε να συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ναυπλίου.
Στο οικονομικό κομμάτι, το Μέγαρο Μουσικής θα μπορούσε να διεκδικήσει πρόγραμμα ΕΣΠΑ και να πιέσει ώστε να αλλάξουν τα δεδομένα για τις χορηγίες; Σε κάποιους μεγάλους οργανισμούς, οι χορηγοί δεν φορολογούνται. Δεν θα μπορούσε να ισχύσει το ίδιο για το Μέγαρο Μουσικής;
Το θέμα των χορηγιών πρέπει να ρυθμιστεί από την πολιτεία. Θα μας βοηθούσε πολύ γιατί οι χορηγοί είναι σημαντικοί. Η ύπαρξη χορηγών μειώνει το κρατικό μπάτζετ γι’ αυτό πρέπει να δουν το θέμα αυτό πιο ζεστά. Όσο για το ΕΣΠΑ, είναι πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο και προσπαθούμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Μιλώντας ως καλλιτέχνης, αν δεν υπήρχε το Μέγαρο Μουσικής, έχετε σκεφτεί ποια θα ήταν η καλλιτεχνική πορεία των ορχηστρών και των σολίστ, αλλά και η σχέση των Ελλήνων με την κλασική μουσική;
Αν δεν είχε κάνει ο Χρήστος Λαμπράκης το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, εμείς οι καλλιτέχνες θα παίζαμε στο Ρεξ ή στο Παλλάς, θα ψάχναμε για χώρους. Το κοινό όταν ήρθε εδώ, έμεινε άναυδο. Ο Λαμπράκης ήταν άνθρωπος με καταπληκτική κουλτούρα, παιδεία, έκανε αυτό που θέλησε και δεν περιορίστηκε μόνο στην Αθήνα. Αυτές οι έξοδοι που γινόντουσαν με την Καμεράτα και με τους καλλιτέχνες ήταν κάτι πολύ σημαντικό γιατί έφερνε τη μουσική στην περιφέρεια. Η συνεισφορά του ήταν μεγάλη, τολμούσε και είχε ανοιχτό μυαλό.
Ποιους καλλιτέχνες ξεχωρίζετε από τον πιανιστικό χώρο;
Από παλιά τον Sviatoslav Richter και πρόσφατα την Πορτογαλέζα πιανίστα Maria João Pires. Yπάρχουν καταπληκτικά ταλέντα απ’ όλο τον κόσμο και χώρες που επενδύουν σε αυτό. Μέχρι σήμερα είχαν κάποιο σύστημα στη μουσική παιδεία η Γερμανία, το Παρίσι, η Βιέννη, τόποι με μεγάλη μουσική παράδοση. Η Κίνα όμως βγαίνει μπροστά με 50.000.000 σπουδαστές πιάνου, δεν είναι τρομερό;
