Το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ δεν περιορίζεται, ως γνωστόν, στην όπερα. Αποτελεί ένα πλήρες φεστιβάλ κλασικής μουσικής, που προτείνει εκδηλώσεις συμφωνικής και θρησκευτικής μουσικής, μουσικής δωματίου, έντεχνου τραγουδιού, τηρώντας τα ίδια κριτήρια αριστείας ως προς τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες! Ξεχωριστή σημασία είχε φέτος ο κύκλος "Χρόνος με τον Σαίνμπεργκ", ένα αφιέρωμα στα 150 χρόνια από τη γέννηση του Αυστριακού συνθέτη Άρνολντ Σαίνμπεργκ, ενός από τους σημαντικότερους του 20ού αιώνα και εκ των "πατέρων" του μουσικού μοντερνισμού.
Από τις μη οπερατικές εκδηλώσεις του Φεστιβάλ παρακολουθήσαμε φέτος τα ρεσιτάλ πιάνου δύο εξαιρετικών σολίστ, του Ρώσου Αρκάντι Βόλοντος και του Γάλλου Αλεξάντρ Καντορό, καθώς και μία από τις πολλές συναυλίες που δίνει παραδοσιακά στο πλαίσιο του, ως resident orchestra, η περίφημη Φιλαρμονική της Βιέννης.
Στις 14/8 ο Γάλλος πιανίστας Αλεξάντρ Καντορό, ένας από τους πιο συναρπαστικούς της νέας γενιάς, έδωσε ένα έξοχο ρεσιτάλ στο "Σπίτι για τον Μότσαρτ" μ’ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα με "ραψωδική" διάσταση, το οποίο δουλεύει εδώ και καιρό και παρουσίασε αυτό το καλοκαίρι και σε άλλα σπουδαία φεστιβάλ (Βερμπιέ, Εδιμβούργου). Σε όλα τα έργα θαύμασε κανείς τη στέρεη τεχνική και την δεξιοτεχνική άνεση, την απίστευτη καθαρότητα του παιξίματός του, ακόμα και όταν παίζει γρήγορα, την τέχνη των χρωματισμών και επίσης την υψηλή διανοητική συγκέντρωση! Κυρίως, όμως, το συνδυασμό ενός παιξίματος άλλοτε ορμητικού και απρόβλεπτου άλλοτε ευαίσθητου και τρυφερού, το οποίο αντανακλά την ιδιοσυγκρασία ενός καλλιτέχνη που αποτελεί -λόγω σπουδών- οιονεί "εκπρόσωπο" της ρωσικής σχολής του πιάνου, έχοντας κερδίσει στα 22 του μόλις χρόνια (το 2019) τον περίφημο διαγωνισμό "Τσαϊκόφσκι".
Η βραδιά ξεκίνησε με την 1η από τις δύο Ραψωδίες που έγραψε ο Μπραμς, ένα έργο με σύνθετο συντακτικό και βίαιες εναλλαγές διαθέσεων (θυελλώδη αρχικά, τρυφερή στη συνέχεια), το οποίο αποδόθηκε με ευγενές ρομαντικό συναίσθημα, φαντασία, ωραία ανάδειξη μελωδικής γραμμής και αρμονικού πλούτου, έξυπνη δραματουργική αξιοποίηση των στίξεων.
Ακολούθησαν δύο πολύ σημαντικές συνθέσεις του Λιστ. Η σύντομη "Χιονοστιβάδα" (η τελευταία από τις "12 Σπουδές υπερβατικής δεξιοτεχνίας" ερμηνεύθηκε εξαίσια, με ισόρροπη προβολή της ονειρικής και της απειλητικής/δραματικής διάστασης, και με μεγάλη τέχνη σε τρέμολι και κλίμακες! Η πιο εκτενής "Κοιλάδα του Όμπερμαν" (απόσπασμα από το Ελβετικό σκέλος των "Χρόνων προσκυνήματος") ήχησε αρχικά άκρως ποιητική, με εκφραστικές οκτάβες, μοναδική ικανότητα χρωματισμών και ρευστότητα αφήγησης, για να σβήσει μέσα στην απόλυτη θλίψη. Το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε με τη "Ραψωδία" του Μπάρτοκ, ένα σύνθετο και διόλου απλό, παρότι νεανικό πρωτόλειο έργο. Ο 27χρονος σολίστ φώτισε τη φιλόδοξη γραφή, συγκεράζοντας και πάλι έκφραση και δεξιοτεχνία, από το σπάνιας λεπτότητας αρχικό adagio μέχρι το σφριγηλό allegro με τα εθνικοσχολικά ρυθμομελωδικά ακούσματα (επιρροές από ουγγρικούς παραδοσιακούς χορούς)!
Η ίδια δυνατότητα αποκωδικοποίησης της σύνθετης δομής αλλά και χρωματισμών (τι ιριδισμοί!) αξιοποιήθηκε και στην εκτενή 1η Σονάτα για πιάνο του Ραχμάνινοφ, με την οποία ξεκίνησε το δεύτερο μέρος. Το έργο είναι εμπνευσμένο από τον "Φάουστ" του Γκαίτε, με τα 3 μέρη του να θεωρείται ότι παραπέμπουν στους ισάριθμους βασικούς χαρακτήρες (Φάουστ, Μαργαρίτα, Μεφιστοφελή). Πάθος, δραματική ένταση, νοσταλγικότητα αποδόθηκαν εν προκειμένω με αφηγηματική ευφράδεια, συναισθηματική κομψότητα, ευπρόσδεκτη αίσθηση του καντάμπιλε αλλά και βιρτουοζίστικα ξεσπάσματα.
Το ρεσιτάλ ολοκληρώθηκε με τη μεταγραφή για αριστερό χέρι από τον Μπραμς της περίφημης "Σακόν" από την "Παρτίτα αρ. 2 για σόλο βιολί" του Γ.Σ. Μπαχ. Ήταν τέτοια η ηχητική πληρότητα και ο πολυφωνικός πλούτος της ερμηνείας που νόμιζε κανείς κατά διαστήματα ότι ο σολίστ χρησιμοποιούσε και τα δυο του χέρια! Κυρίως όμως ήταν η πνευματική της διάσταση που συνάρπασε και υπέβαλε, όπως έδειξαν τα αρκετά δευτερόλεπτα που διήρκεσε η σιωπή μετά το πέρας της εκτέλεσης…
Στις θερμότατες επευφημίες του κοινού, ο Καντορό αντιχάρισε 2 πιανιστικές μεταγραφές ως ανκόρ. Αρχικά αυτήν από την πρωτίστως γνωστή ως …τραγουδίστρια Νίνα Σιμόν (στο ιστορικό ρεσιτάλ της στο Carnegie Hall το 1963) της άριας της Δαλιδάς "Η καρδιά μου ανοίγει στη φωνή σου" από την όπερα "Σαμψών και Δαλιδά" του Σαιν-Σανς, και στη συνέχεια αυτήν του φινάλε του "Πουλιού της φωτιάς" του Στραβίνσκυ.
Δύο μέρες νωρίτερα (12/8), ο Αρκάντι Βόλοντος έδωσε στη Μεγάλη Αίθουσα του "Μοτσαρτέουμ" ένα ρεσιτάλ που αμφιταλαντεύθηκε μεταξύ εξωστρέφειας και εσωστρέφειας. Ενδιαφέρουσα πρόκληση για ένα σπουδαίο μουσικό, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘90 ως ένας υπερ-δεξιοτέχνης του πιάνου και σταδιακά κατέκτησε την ωριμότητα και μια στωικότητα, που επιβεβαιώθηκε από τον τρόπο που παίζει αλλά και ανταποκρίνεται στις έντονες επευφημίες του κοινού.
Τη βραδιά άνοιξε η δύσκολη 16η Σονάτα για πιάνο του Σούμπερτ, τη σύνθετη δομή, το μορφολογικό πλούτο και τις έντονες εναλλαγές διαθέσεων της οποίας ανέδειξε ο σολίστ με μεγάλη εκφραστικότητα, αξιοποιώντας άλλοτε εύροες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικών άλλοτε δραματουργικά κομβικές παύσεις. Σ’ένα έργο, που από τα πρώτα μέτρα (του moderato) ταλαντεύεται μεταξύ ελπίδας και αμφιβολίας, εντυπωσίασε ιδιαίτερα η κομψότητα με την οποία ο Βόλοντος πέρναγε από τις μεγάλης έντασης δραματικές χειρονομίες στα λεπταίσθητων αποχρώσεων λυρικά ξέφωτα, από το φως των παραλλαγών του andante στη στοχαστικότητα του trio, διασφαλίζοντας την κρίσιμη ευφράδεια αφήγησης. Το καταληκτικό ροντό δόθηκε με σπάνια ρυθμική σβελτάδα και δεξιοτεχνική άνεση, αλλά και με λαμπρό ήχο μεγάλης πληρότητας, προκαλώντας το θαυμασμό του κοινού που είχε κατακλύσει την αίθουσα.
Αμέσως μετά το διάλειμμα ακούστηκαν οι "Χοροί των οπαδών του Δαυίδ" του Σούμαν, μία αλληλουχία 18 σύντομων κομματιών χαρακτήρα με σαφείς μεταπτώσεις διαθέσεων. Οι "Οπαδοί του Δαυίδ" υπήρξαν ένας -άτυπος- σύλλογος που ίδρυσαν τα φανταστικά alter ego του συνθέτη, ο εξωστρεφής-παθιασμένος Φλορεστάν και ο εσωστρεφής-ονειροπόλος Ευσέβιος, που "μιλούν" εν προκειμένω με τα μάτια του συναισθήματος και της σκέψης. Ο Βόλοντος έδωσε μία εξαιρετικά "οργανική" ερμηνεία, αντιμετωπίζοντας το έργο σαν σουίτα, που δικαίωσε -σε μια οπτική φιλικής αντιπαράθεσης- όλη την εμπύρετη ένταση (καταιγιστική χαρά/ζωντάνια) αλλά και τη βαρύθυμη μελαγχολία/νηφάλια στοχαστικότητα, που συνθέτουν την τόσο ιδιαίτερη ποιητική του. Η διανοητική και συναισθηματική κυριαρχία του σολίστ και η ισορροπία με την οποία ανέδειξε την έντονη ρυθμική ενέργεια και τις πιο λυρικές, ποιητικές στιγμές κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον από πλευράς αφήγησης, απομακρύνοντας κάθε υπόνοια έστω φθηνού εντυπωσιασμού.
Παρότι για το φινάλε του ρεσιτάλ επελέγη ένα σύντομο κομμάτι μπραβούρας, όπως είναι η 13η Ουγγρική Ραψωδία του Λιστ (στη γνωστή "επεξεργασία/διασκευή" του ίδιου του σολίστ), που αποδόθηκε με στέρεη τεχνική, ασύλληπτη δεξιοτεχνία αλλά και μουσικότητα, ο 52χρονος πιανίστας αποχαιρέτησε το κοινό με 4 …εσωστρεφή ανκόρ, μεταξύ των οποίων το τραγούδι "Εδώ είναι όμορφα" του Ραχμάνινοφ σε δική του διασκευή για πιάνο, τη δημοφιλή 3η "Μουσική στιγμή" του έργου 94 του Σούμπερτ, τη "Μαλαγκένια" του Λεκουόνα και την πιανιστική εκδοχή της "Σισιλιάνας" των Γ.Σ. Μπαχ/Βιβάλντι…
Οι Έλληνες φιλόμουσοι θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τον Βόλοντος τον Δεκέμβρη (3/12) στο Μέγαρο Μουσικής στο ίδιο …σχεδόν πρόγραμμα, αφού η 16η Σονάτα αντικαταστάθηκε με την -πιο δημοφιλή- 20ή!
Την προηγουμένη (11/8) παρακολουθήσαμε στην "Μεγάλη Αίθουσα Συναυλιών του Φεστιβάλ" πρωινή συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης υπό τον Λεττονό αρχιμουσικό Άντρις Νέλσονς. Συνεχίζοντας τον άτυπο φεστιβαλικό κύκλο τους με όλες τις Συμφωνίες του Μάλερ, που αποτυπώνεται συστηματικά σε DVD, αρχιμουσικός και ορχήστρα αναμετρήθηκαν με την περίφημη 9η, την τελευταία ολοκληρωμένη Συμφωνία, και ουσιαστικά μουσική παρακαταθήκη του Βοημού συνθέτη.
Η ανήσυχη δραματουργία του δυσκολότατου έργου (που ακούσθηκε για 5η φορά μετά το 2017 στο Φεστιβάλ!) απαρτίζεται από τις ολοζώντανες αναμνήσεις των -συχνά επώδυνων- εμπειριών μιας πλούσιας ζωής. Αυτές αναπαριστώνται στα τρία πρώτα μέρη με την ηχητική παλέτα του ύστερου ρομαντισμού, ενώ το εκτενές καταληκτικό adagio, στο οποίο προμηνύεται συνταρακτικά το επερχόμενο τέλος (ή το ελπιδοφόρο επέκεινα!), αναγγέλλει με την απίστευτη διαφάνεια του συμφωνικού ήχου τον ανατέλλοντα μοντερνισμό. Όχι τυχαία, το έργο ολοκληρώθηκε το 1909, έτος κατά το οποίο ο Σαίνμπεργκ ξεκίνησε να γράφει τις πρώτες ατονικές του συνθέσεις…
Η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σύνολα στον κόσμο που μπορεί να αποκωδικοποιήσει νοηματικά το πυκνό συμφωνικό συντακτικό της μουσικής "αφήγησης", την πληθώρα ηχητικών μικροκόσμων που συγκροτούν αυτό το τόσο προσωπικά οργανωμένο μαλερικό σύμπαν.
Παρά την ακρίβεια της διεύθυνσης και τον επιτυχημένο συντονισμό των κολοσσιαίων ορχηστρικών δυνάμεων (ωραίοι συσχετισμοί δυναμικής μεταξύ των διαφόρων υποομάδων), ο Νέλσονς οριοθέτησε και καθοδήγησε μια συναρπαστική, πλην περισσότερο εξωστρεφή παρά στοχαστική περιπλάνηση.
Τοποθετώντας στα άκρα της ορχήστρας -απέναντι και σε εξέδρα- α’ και β’ βιολιά, ενδιάμεσά τους βιόλες και βιολοντσέλα, σε υψηλότερο δε επίπεδο κοντραμπάσα και κρουστά, απέσπασε έναν πυκνό, πολυτελή, πλην τρομερής ευκρίνειας και καθαρότητας ήχο από τα έγχορδα, που έγινε ιδιαίτερα αισθητός στο πρώτο μέρος που συμβολίζει τον αγώνα της ζωής. Χωρίς να χαθεί ή επιμείνει σε λεπτομέρειες, χωρίς να εστιάσει στη προβολή της συμφωνικής οργάνωσης σε ενότητες και παραγράφους, η εκτέλεση ξεχώρισε περισσότερο για τη συνολική της πνοή.
Στο δεύτερο μέρος, παρά τις έξοχες σημειακές συνεισφορές ξύλινων (και δη του κλαρινέτου του Σορν και του φαγκότου), ήταν επιθυμητή μεγαλύτερη ζωντάνια και ελαφράδα στην απόδοση των τοπικών παραδοσιακών χορών (Ländler). Η πρωτοφανής ρυθμική ζωντάνια και η ικανότητα ευέλικτης πύκνωσης και αραίωσης του ήχου εντυπωσίασαν στο τρίτο μέρος, από το ροντό του οποίου, όμως, έλειψε το "μπουρλέσκ" και διαβολικό στοιχείο.
Στο συγκινητικό καταληκτικό adagio η φυσικότητα κατανόησης του μαλερικού ιδιώματος και το λεγκάτο παίξιμο των εγχόρδων (με εξάρχοντα τον Ρ. Χόνεκ) δικαίωσαν την πληθωρικά μελωδική γραφή και τη ροή της μουσικής. Ένα φινάλε σπάνιας ομορφιάς που ήχησε κάπως επιφανειακό, μονοδιάστατο στην αγγελική "ανάτασή" του, χωρίς την αίσθηση της "παραίτησης"… Μία εν ολίγοις καθαρά ρομαντική ανάγνωση, που προσπέρασε τόσο την εξπρεσιονιστική, πρώιμα μοντερνιστική διάσταση του έργου, όσο και την πολυσημία, τους υπαινιγμούς, την πικρία του…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Γάλλος πιανίστας Αλεξάντρ Καντορό υποκλίνεται στο κοινό της αίθουσας "Σπίτι για τον Μότσαρτ" κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ του στο φετινό Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ (14/8) © SF/Marco Borrelli
