Οι προβολείς έπεσαν αυτονόητα περισσότερο στη συναυλία που χάρισε στις 28/5 σε μια κατάμεστη "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΕΛΣΟΝ). Και τούτο αφενός λόγω της ευκαιρίας να διαπιστωθεί η δουλειά που γίνεται στο ιδρυθέν το 2017 από τον κλαρινετίστα/αρχιμουσικό Διονύση Γραμμένο σύνολο, αφετέρου λόγω της σύμπραξης με τον εκλεκτό βιολιστή, βιολίστα και καθηγητή μουσικής δωματίου Μάικλ Μπάρενμποϊμ.
Η ΕΛΣΟΝ (ήδη Ορχήστρα Νέων in Residence του ΜΜΑ) έχει ως στόχο τον εντοπισμό, την εκπαίδευση και την ανάδειξη ταλαντούχων νέων Ελλήνων μουσικών στο συμφωνικό και οπερατικό ρεπερτόριο. Και αυτός ο στόχος φαίνεται να επιτυγχάνεται, αν κρίνει κανείς από το πολύ υψηλό επίπεδο απόδοσης σ’ένα στέρεα δομημένο πρόγραμμα, που παίχθηκε ουσιαστικά χωρίς αρχιμουσικό!
Από το πρώτο έργο της βραδιάς, τη νεανική "Συμφωνία για έγχορδα αρ. 10" του Μέντελσον, εντυπωσίασε ο πολύ μεστός/γεμάτος, εστιασμένος και ορθοτονικά ακριβής ήχος και ο άρτιος συντονισμός των 19 μουσικών, με εξάρχοντα τον τόσο ταλαντούχο Γιώργο Μπάνο. Η κατανόηση του περισσότερο κλασικού παρά πρωτορομαντικού ύφους της γραμμένης σε ελάσσονα τονικότητα παρτιτούρας, ο συνδυασμός ευγένειας έκφρασης και νεανικού σφρίγους για την απόδοση αντίστοιχα του αργού και του γρήγορου μέρους της συνέβαλαν στη διαμόρφωση πολύ θετικών εντυπώσεων.
Ακολούθησαν δύο κομμάτια με χαρακτήρα κοντσέρτου για βιολί και βιόλα με σολίστ τον Μάικλ Μπάρενμποϊμ (γιο του διάσημου αρχιμουσικού Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ και της Ρωσίδας πιανίστριας Έλενας Μπασκίροβα). Ο 39χρονος βιολιστής ερμήνευσε αρχικά με τη δέουσα βιεννέζικη κομψότητα και χάρη το σύντομο "Ροντό για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων D. 438" του Σούμπερτ. Πέρα από τον ωραίο, φωτεινό, ορθοτονικά άψογο ήχο του, θαύμασε κανείς τα γεμάτα σιγουριά γρήγορα αρπίσματα, τη συνεχή κινητικότητα του παιξίματός του, αλλά και τον τρόπο που χρωμάτιζε/αντιδιάστελλε τα κάπως κουραστικά επαναλαμβανόμενα μελωδικά θέματα του δεύτερου μισού του έργου.
Περνώντας στη βιόλα, ο Μπάρενμποϊμ ερμήνευσε στη συνέχεια τη σουίτα "Πένθιμη μουσική για βιόλα και έγχορδα" που έγραψε το 1936, μέσα σε μόλις…6 ώρες, ο -ευρισκόμενος στην Αγγλία- Χίντεμιτ για τον απροσδόκητο θάνατο του βασιλιά Γεωργίου του Ε’. Ο Γερμανός συνθέτης είχε ιδιαίτερη αδυναμία στη βιόλα, γνώριζε δε να αξιοποιεί όλες τις εκφραστικές δυνατότητες του οργάνου, εν προκειμένω την υψηλή του περιοχή. Απόλυτος κυρίαρχος των τεχνικών και εκφραστικών του μέσων, ο σολίστ ανέδειξε, με ειλικρινές συναίσθημα και σε αγαστό διάλογο με την ΕΛΣΟΝ, την περισσότερο στοχαστική/ήρεμη, παρά πένθιμη διάθεση του έργου.
Μετά το διάλειμμα και με τον Μπάρενμποϊμ στη θέση του εξάρχοντα, η βραδιά έκλεισε με την πανέμορφη "Σερενάτα για έγχορδα έργο 22" του Ντβόρζακ, μία από τις σημαντικότερες συνθέσεις της εργογραφίας για μικρό ορχηστρικό σύνολο. Βασιζόμενη και πάλι στο μεστό, πλην διαυγή ήχο των εγχόρδων, η ΕΛΣΟΝ χάρισε μία πολύ καλή εκτέλεση, που έσυρε, πάντως, το χαρακτηριστικό για τις μεταπτώσεις διαθέσεων έργο προς το πιο μελαγχολικό σύμπαν ενός Μπραμς. Και τούτο όχι μόνο στο νοσταλγικό, φθινοπωρινού λυρισμού larghetto αλλά και στα δύο πρώτα, κομψά μέρη ή το ζωηρό φινάλε, στα οποία εντύπωση προκάλεσαν άλλοτε τα σχετικά αργά τέμπι άλλοτε οι πιο στιβαρές, δραματικές χειρονομίες. Όλα πάντως αποδόθηκαν με ωραία γραμμή, εύπλαστη φραστική και γνήσιο ρομαντικό συναίσθημα. Στο τέλος του δευτέρου μέρους ξεχώρισε η πλαστικότητα με την οποία αναδείχθηκαν τα δύο κεντρικά θέματα, στο φινάλε η ωραία ανάδειξη των επιμέρους φωνών, ιδίως στον τρόπο περάσματος της μελωδίας. Μόνο το σφριγηλό σκέρτσο παίχθηκε περισσότερο ανάλαφρα, επιβεβαιώνοντας την αυτοπεποίθηση των νέων μουσικών!
Όσο κι αν ήταν κρίμα που η τόσο ωραία αυτή συναυλία ολοκληρώθηκε με ένα υφολογικά μάλλον άσχετο ανκόρ, το Πρελούδιο από την Α’ Πράξη της "Τραβιάτας" του Βέρντι, η διαπίστωση της ποιότητας των νέων μουσικών και της καλής δουλειάς που γίνεται στην ΕΛΣΟΝ (άραγε, ποιος επέλεξε και προετοίμασε το πρόγραμμα της συγκεκριμένης συναυλίας;) αφήνει πάρα πολλές ελπίδες και υποσχέσεις για το μέλλον…
Τρεις μέρες αργότερα (31/5), στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου, δόθηκε η τελευταία συναυλία της ΚΟΑ σε κλειστό χώρο, υπό τον παλιό της γνώριμο, Βέλγο αρχιμουσικό Μισέλ Τιλκέν. Στο ελάχιστα συνεκτικό πρόγραμμα υπό τον τίτλο "Ανατολικός - Δυτικός άνεμος" γειτνίασαν παλαιότερα και σύγχρονα έργα, και δη δύο σύντομα συμφωνικά κομμάτια Ελλήνων συνθετών και δύο κοντσέρτα για διαφορετικά όργανα, εντελώς διακριτού ύφους.
Αρχικά ακούσθηκε "Η Γιορτή" του Γεωργίου Λαμπελέτ, που γράφτηκε την αυγή του 20ού αιώνα, στα χρόνια της αθηναϊκής Μπελ-Επόκ. Όπως συχνά συμβαίνει με ξένους αρχιμουσικούς που διευθύνουν έργα του ελληνικού ιστορικού ρεπερτορίου, η εκτέλεση υπήρξε εξαιρετικά ακριβής, με άρτια προβολή της θεματικής ανάπτυξης και πολύ καλή ισορροπία μεταξύ της πανηγυρικής/εξωστρεφούς και της πιο οικείας διάθεσης, έστω και αν -εύλογα- έλειψε η πιο αυθόρμητη ενσυναίσθηση του ελληνικού, πρώιμα εθνικοσχολικού στοιχείου. Η ερμηνεία της ρυθμικά και αρμονικά μάλλον απλής σύνθεσης ωφελήθηκε από την πολύ καλή φόρμα της ορχήστρας, και δη από τον εστιασμένο ήχο και τα σβέλτα ανακλαστικά των (υπό τον Γραμματικόπουλο) εγχόρδων αλλά και τις θαυμάσιες συνεισφορές των ξύλινων πνευστών (Νικόπουλος, Σταθουλόπουλος, Μουρίκης).
Με ένα -σύγχρονο- ελληνικό έργο ξεκίνησε και το δεύτερο μέρος της βραδιάς, το δεκάλεπτης περίπου διάρκειας "Individuum" του δραστήριου Χιώτη συνθέτη Λευτέρη Βενιάδη, που αποτέλεσε ανάθεση-προ πανδημίας- του θεσμού "Young Euro Classic". Η καλογραμμένη σύνθεση, που ξεκίνησε με ένα ωραίο σόλο βιόλας (Κοκολάνη), αποτέλεσε μια συναρμογή μικροεπεισοδίων, στα οποία αξιοποιήθηκαν τα ατμοσφαιρικά ηχοχρώματα διαφορετικών οργάνων (κυρίως των κρουστών) συνθέτοντας έναν ορχηστρικό καμβά, η αισθητική του οποίου κινήθηκε μεταξύ ιστορικού μεταπολεμικού μοντερνισμού (έντονες επιρροές ενός Λίγκετι) και κινηματογραφικής μουσικής.
Στο δεύτερο μισό κάθε μέρους του προγράμματος προσφέρθηκε, κάπως αναπάντεχα, ένα κοντσέρτο. Αυτό του πρώτου μέρους κάλυψε το "Κοντσέρτο για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα" του -παρόντος στην αίθουσα- Ταϊλανδού συνθέτη Ναρονγκρίτ Νταμαμπούτρα, με σολίστ τον διακεκριμένο Έλληνα σαξοφωνίστα Θεόδωρο Κερκέζο. Οι ίδιοι συντελεστές (σολίστ/αρχιμουσικός) είχαν συμπράξει και στην προ διετίας πρεμιέρα του στην Ταϊλάνδη. Η ακρόαση αυτού του ευχάριστου όσο και ιδιαίτερου, 20λεπτης περίπου διάρκειας νεορομαντικού έργου, στο οποίο ταϊλανδέζικα παραδοσιακά ακούσματα ενσταλάσσονται σε μία μάλλον χολλυγουντιανή ενορχήστρωση, αποκάλυψε τη σαφή συνθετική δεινότητα του Νταμαμπούτρα και τη μεγάλη κλάση του Κερκέζου.
Στο υπερδεξιοτεχνικό πρώτο μέρος δοκιμάσθηκε έντονα η υψηλή περιοχή του οργάνου αλλά και η ικανότητα του σολίστ να εκθέτει τα θέματα "αντίθετα" προς την ορχήστρα. Στο δεύτερο μέρος με τα δύο διάσημα παραδοσιακά τραγούδια της Ταϊλάνδης ιδιαίτερη σημασία είχε η ευφάνταστη χρήση της μελωδικής γραμμής από το σαξόφωνο. Η καντέντσα του τρίτου μέρους αποτέλεσε ένα συναρπαστικό ραψωδικό/λυρικό μονόλογο, που ανέδειξε όλο το εύρος των δυνατοτήτων του οργάνου, συχνά και με μοντέρνες πρωτότυπες τεχνικές, ενώ αντίστοιχα ευρήματα και χιούμορ χρωμάτισαν και την καταληκτική Τοκάτα με την έντονα συγκρουσιακή σχέση σαξοφώνου-ορχήστρας.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με το διάσημο 3ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Προκόφιεφ με σολίστ την Θεοδοσία Ντόκου, γνωστή από τη στενή σχέση της (μαθητεία - συμπράξεις) με τη θρυλική Μάρτα Άργκεριχ. Το συγκεκριμένο έργο, ένα από τα πιο εμβληματικά του μεσοπολεμικού μοντερνισμού, απαιτεί από τον/την πιανίστα όχι μόνο μεγάλη δεξιοτεχνία και αθλητικά ανακλαστικά, αλλά και εξαιρετική ποιότητα φραστικής, λόγω των αρκετών λυρικών νησίδων που παρεμβάλλονται στην εν γένει γωνιώδη γραφή.
Η γνωστή (δεξιο)τεχνική αρτιότητα και η υψηλή μουσική αντίληψη της Ντόκου εγγυήθηκαν μια συνολικά θαυμάσια ερμηνεία, που ανέδειξε γλαφυρά την κυρίαρχα μηχανιστική μουσική δραματουργία. Η Ροδίτισσα σολίστ εντυπωσίασε σε όσες παραγράφους το πιάνο λειτουργούσε ανταγωνιστικά προς την ορχήστρα (πχ στο Allegro του πρώτου μέρους, στις πιο γρήγορες από τις ενδιάμεσες παραλλαγές και στο εκρηκτικό, πυροτεχνηματικά βιρτουοζίστικο, καταληκτικό Allegro ma non troppo), ιδίως για την καθαρότητα άρθρωσης στις κορυφώσεις!
Στα λυρικά περάσματα, οι εντυπώσεις υπήρξαν πιο άνισες, καθώς εξαρτιόνταν εν πολλοίς από τις δυναμικές της ορχήστρας: όπου αυτές πρόβαλαν υπερβολικές, όπως στο εναρκτήριο andante, οι ισορροπίες, ο ειρμός (και ο μεγάλος πιανιστικός ήχος της Ντόκου!) συχνά χάνονταν, όπου συνέβαινε το αντίθετο (όπως ενδεικτικά στην αρχή του φινάλε υπό τη συνοδεία διαυγέστατων εγχόρδων), το παίξιμό της έπαιρνε διαστάσεις αληθινής εκμυστήρευσης. Μεγάλο μερίδιο στην οπωσδήποτε επιτυχημένη εκτέλεση (που έτυχε θριαμβευτικής υποδοχής από το κοινό) πρέπει να πιστωθεί και στην εξαιρετική μουσική διεύθυνση του Τιλκέν, η οποία διέθετε πρωτόγνωρη ρυθμική ακρίβεια, αφηγηματική ρευστότητα (κυρίως ως προς την εκτόνωση ή συσσώρευση της έντασης) και σβέλτη αίσθηση της συνοδείας, αναδεικνύοντας με εκφραστικότητα όλες τις διαθέσεις της μουσικής! Από το συνολικά ανεπίληπτο παίξιμο της ΚΟΑ ξεχώρισαν οι ποιητικές συνεισφορές των ξύλινων (όπως αυτές των Μουρίκη και Σταθουλόπουλου στο πρώτο μέρος ή τα σόλι Νικόπουλου και Μουρίκη στο δεύτερο).
Μάλλον δυσπρόσιτο για τον μέσο φιλόμουσο (παρά το προφανές ενδιαφέρον του για τον πιο ψαγμένο!) υπήρξε και το πρόγραμμα της αμέσως προηγούμενης συναυλίας της ΚΟΑ (10/5) υπό την πολύ αξιόλογη αρχιμουσικό Φαίδρα Γιαννέλου. Σε αυτήν επρόκειτο αρχικά να ακουσθούν τρία κοντσέρτα για πιάνο Ελλήνων συνθετών, των Ρένας Κυριακού, Χάρη Βρόντου και Νίκου Σκαλκώτα. Η ακύρωση της εμφάνισης της Έφης Αγραφιώτη που επρόκειτο να ερμηνεύσει το κοντσέρτο της Κυριακού επέφερε την αντικατάστασή του με την 1η Συμφωνία του Μπετόβεν.
Ολόκληρο το πρώτο μέρος κάλυψε η εκτέλεση των δύο έργων για πιάνο και ορχήστρα. Αρχικά παίχθηκε το "Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα" που συνέθεσε ο Χάρης Βρόντος το 2008. Μολονότι το σημείωμα του συνθέτη στο προγραμματικό τεύχος δεν ήταν αρκούντως κατατοπιστικό, το περίπου εικοσάλεπτης διάρκειας κοντσέρτο φέρεται να έχει έντονη επιρροή από τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του ίδιου έτους (με αφορμή τη δολοφονία του νεαρού Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου). Γραμμένο σε μία μόνο κίνηση, αποτελεί ουσιαστικά μία διαδοχή καταλλαγών και κορυφώσεων σε επίπεδο τόσο πιάνου όσο και ορχήστρας. Μορφολογικά μάλλον προσομοιάζει με μία συμφωνία κοντσερτάντε, μολονότι το πιάνο ουδέποτε συναντάται με την ορχήστρα, πολλώ δε μάλλον εντάσσεται σε αυτήν. Το μέγεθος της τελευταίας αλλοίωνε συχνά τις ηχητικές ισορροπίες και τις δυναμικές, ανεξαρτήτως της προσεκτικής συνοδείας της Γιαννέλου και της όποιας προσπάθειας δραματουργικής αξιοποίησης πινελιών από ξύλινα και κρουστά. Σε κάθε περίπτωση, κρατάει κανείς το ιδιότυπα θεατρικό σασπένς της γραφής και το ακριβές, ανεπίληπτο τεχνικά και εκφραστικά παίξιμο του Θάνου Μαργέτη. Ο έμπειρος σολίστ εντυπωσίασε με το martellato στις πιο λυρικές ενότητες του έργου και με την ευφράδεια απόδοσης του -αντί καντέντσας- μονολόγου.
Αμέσως μετά ακούσαμε το "Κοντσερτίνο για πιάνο και ορχήστρα" του Νίκου Σκαλκώτα, στην ουσία το τέταρτο κατά σειρά κοντσέρτο του για πιάνο, που γράφτηκε στις αρχές του 1949, λίγους μόλις μήνες πριν τον πρόωρο θάνατό του. Χαρακτηριστικό των πειραματισμών του συνθέτη με το τονικό ιδίωμα και της αισθητικής στροφής του προς ένα νεοκλασικό ύφος, το έργο (που παίχθηκε στην έκδοση του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής) είχε δοθεί σε πρώτη εκτέλεση και πάλι σε συναυλία της ΚΟΑ το Νοέμβριο του 1999 με σολίστ την Δανάη Καρά.
Εν προκειμένω, το απέδωσε ο ανερχόμενος πιανίστας Μάριος Παντελιάδης: η προσεγμένη ερμηνεία του ξεχώρισε για τη μουσικότητα και το λυρισμό της ιδίως στο μελωδικό τρυφερό andantino με τις αναφορές στο καμπαρέ. Στα δύο ακραία, γρήγορα μέρη, πάλι, η ευπρόσδεκτη κινητικότητα του παιξίματός του συνοδεύθηκε από έναν ήχο που φάνηκε κάπως αδύναμος για να αντιμετωπίσει τη μεγάλη ορχήστρα, ιδίως όταν οι παρεμβάσεις της ήσαν τόσο δυνατές, ώστε να τον καλύπτει συχνά. Σ’ένα έργο που παραπέμπει στα αντίστοιχα -ανάλαφρα, πλην απατηλά προσιτά- του Στραβίνσκυ, ο σολίστ απέδωσε μεν με άνεση τις τεχνικές δυσκολίες (την συνεχή διαδοχή στριφνών συγχορδιών σε παράλληλη κίνηση ή με μεγάλα άλματα σε υψηλές ταχύτητες) αλλά πολύ λιγότερο το υποδόριο, πνευματώδες χιούμορ…
Τη βραδιά ολοκλήρωσε η 1η Συμφωνία του Μπετόβεν, η οποία έτυχε μιας πολύ επιτυχημένης ερμηνείας, με ποιότητες μουσικής δωματίου! Η αγωγικά θαυμάσια διεύθυνση της Γιαννέλου ανέδειξε με εύροα τέμπι, αφηγηματική ρευστότητα και ανεπιτήδευτη απλότητα τη ζωντάνια του έργου, ενώ δεν στερήθηκε της αναγκαίας ρυθμικής σβελτάδας. Το όλο αποτέλεσμα οφείλει πολλά στην εξαιρετική απόδοση του μεσαίου μεγέθους κλιμακίου της ΚΟΑ: έγχορδα και ξύλινα έλαμψαν στο εναρκτήριο Adagio molto – allegro con brio, ενώ κομβικές υπήρξαν οι παρεμβάσεις στα τύμπανα του Δημήτρη Δεσύλλα. Ο εκλεκτός σολίστ είχε ένα δραματουργικά ακόμη ενεργότερο ρόλο στην έξοχη ερμηνεία του ίδιου έργου, λίγο καιρό νωρίτερα (28/3), σε συναυλία της Καμεράτας υπό τον Γιώργο Πέτρου στην ίδια αίθουσα (μια συναυλία αποκλειστικά αφιερωμένη στον Μπετόβεν, η οποία έμεινε ασχολίαστη κυρίως λόγω μιας αδόκητα άνισης ερμηνείας της 7ης Συμφωνίας). Τα όργανα εποχής παρείχαν τότε μία ακόμη εντονότερη ρυθμική αιχμηρότητα (το δεύτερο μέρος ήχησε με την βιαιότητα ενός καμουφλαρισμένου σκέρτσου!), ενώ και το φινάλε διέθετε τη χορευτική/εορταστική διάθεση, το χιούμορ και τη νεανική ορμή που έλειψαν από την εκτέλεση της ΚΟΑ, πιο παραδοσιακή στην οπτική της αλλά και περισσότερο ισορροπημένη, χωρίς πτώσεις έντασης…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Μάικλ Μπάρενμποϊμ ερμηνεύει την "Πένθιμη μουσική για βιόλα και έγχορδα" του Χίντεμιτ, συνοδευόμενος από την Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων ("Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 28/5) © Χάρης Ακριβιάδης
