Μίνως Μάτσας: "Τα ρεμπέτικα είναι στο κύτταρό μου"

Καθώς πήγαινα για τη συνέντευξη με τον Μίνωα Μάτσα στο στούντιό του, σκεφτόμουν ότι η συναυλία του στις 2 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο, με τίτλο "Τα Ρεμπέτικα + Fado, Tango & Blues - Τραγούδια των αγνών και πληγωμένων ψυχών" θα μπορούσε να είναι ένα συμπυκνωμένο σεμινάριο μιας ώρας και 45 λεπτών συγκριτικής μουσικής κουλτούρας πανεπιστημιακού επιπέδου. "Μακάρι έστω και ένας να γυρίσει μετά τη συναυλία σπίτι του και να αρχίσει να ψάχνει αυτά τα τραγούδια και όσα τα γέννησαν. Για μένα θα είναι τεράστια ικανοποίηση", εξηγεί ο Μίνως Μάτσας και συνεχίζει: "Όμως οι λόγοι που αποφάσισα να κάνω αυτήν τη συναυλία είναι άλλοι. Καταρχάς, θεωρώ όλες αυτές τις μουσικές μία, καθώς τα συγκεκριμένα είδη έχουν γεννηθεί κάτω από τις ίδιες συνθήκες: από την ανάγκη των ανθρώπων να ξεφύγουν από τη σκληρή ή δύσκολη πραγματικότητά τους και να εκφράσουν τους έρωτές τους, την επιθυμία τους, την προσμονή τους, το παράπονο". Και η αλήθεια είναι ότι τόσο το ρεμπέτικο όσο και το fado της Πορτογαλίας, το tango της Αργεντινής και το blues της Αμερικής έχουν ρίζες στις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές εμπειρίες των περιθωριοποιημένων λαών και αναδείχθηκαν ως μέσο έκφρασης προκειμένου οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. Από την αναζήτηση της αγάπης και το βίωμα της απώλειας μέχρι την αντίσταση έναντι της κοινωνικής αδικίας και την έκφραση της πνευματικής αναζήτησης, αυτά τα μουσικά είδη μοιράζονται μια κοινή παράδοση, αυτήν της αυθεντικότητας και της επαναστατικότητας, και εκφράζουν διαχρονικές αξίες που εμπνέουν και συγκινούν τους ακροατές τους ανά τον κόσμο.

Η ιδέα του συνθέτη ξεκίνησε ως εξής: "Αρχικά σκεφτόμουν να κάνω ένα αφιέρωμα στα ρεμπέτικα και τις διασκευές επάνω σ’ αυτά επειδή το 2017 το ρεμπέτικο μπήκε στον κατάλογο της πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, η οποία μάλιστα μας έδωσε την αιγίδα της. Δεν μου αρκούσε όμως να παίξω τις διασκευές μου, ούτε να παίξω μερικά ρεμπέτικα με τον κανονικό τους τρόπο. Η εκλεκτική συγγένεια που έχουν τα fado με τα ρεμπέτικά αρχικά μου έδωσε την έμπνευση ώστε να το προχωρήσω. Άλλωστε από πιτσιρικάς ανακάτευα αυτά τα είδη. Οι κασέτες μου είχαν Μπαχ, Παπαϊωάννου, Τσιτσάνη, fado και μετά μπλουζ". 

Όμως υπάρχει και κάτι ακόμα πιο προσωπικό και συγκινητικό στη συναυλία αυτή που δημιούργησε ο Μίνως Μάτσας: η σύνδεσή του με τον παππού του. "Ήμουν στο πατρικό μου σπίτι πιτσιρίκας και βρήκα σε ένα μεγάλο βιβλίο ένα χειρόγραφο με ένα στιχάκι του παππού μου. Έτσι άρχισα να ψάχνω και να ανακαλύπτω τους στίχους του και να μαθαίνω ιστορίες για την εποχή που ο παππούς μου ηχογράφησε τον Μάρκο Βαμβακάρη, όταν οι περισσότεροι συνθέτες ήταν επηρεασμένοι από τα ευρωπαϊκά ρεύματα της μουσικής. Τότε του έλεγαν όλοι ότι "αυτό είναι υποκουλτούρα” και ο παππούς μου ως διευθυντής της Odeon-Parlophone δεν αποθαρρύνθηκε ούτε λεπτό λέγοντάς τους "εσείς κάντε τη δουλειά σας και θα κάνω και εγώ τη δική μου”. Για εμένα, λοιπόν, αυτά τα τραγούδια είναι στο κύτταρό μου, γι’ αυτό με συγκινούν τόσο πολύ. Επιπλέον, έχουν τόση αλήθεια και δύναμη· είναι σαν τα βουνά που, ενώ εμείς θα αποχωρήσουμε, εκείνα θα στέκουν δυνατά για αιώνες. Φυσικά υπάρχει και το δημοτικό τραγούδι, όμως εγώ έχω μεγαλώσει στην πόλη και με συγκινεί το αστικό, το ρεμπέτικο για το οποίο μιλάει στην περιβόητη διάλεξή του ο Χατζιδάκις". 

Ποιο είναι το σημείο από εκείνη τη διάλεξη που είχε οργανώσει το Θέατρο Τέχνης στις 31 Ιανουαρίου 1949, που τον δονεί περισσότερο; "Υπάρχει μια παράγραφος που έχω προσθέσει στο πρόγραμμα από εκείνη την ομιλία που ουσιαστικά λέει ότι το ρεμπέτικο υπήρξε για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και επιτέλεσε έναν συγκεκριμένο ρόλο, δηλαδή οι δημιουργοί τους ήταν οι άνθρωποι που ήθελαν να εκφράσουν την ερωτική τους επιθυμία και να ξεφύγουν από την πραγματικότητα και δεν μπορούσαν, και έτσι γράφτηκαν ογδόντα ρεμπέτικα τραγούδια και τίποτα άλλο. Τα υπόλοιπα είναι γραφικά, είναι σαν τις ζωγραφιές του Θεόφιλου. Λέει ο Μάνος αφοριστικά ότι το ρεμπέτικο τέλειωσε και δεν υπάρχει πια. Είναι αλήθεια αυτό. Το ρεμπέτικο γεννήθηκε και πέθανε. Μας άφησε ογδόντα τραγούδια, εξέφρασε μια συγκεκριμένη εποχή και εκφράστηκε από αυτούς τους τεράστιους ογκολίθους όπως ο Βαμβακάρης, ο Παπαϊωάννου και ο Τσιτσάνης. Μετά ήρθε το λαϊκό τραγούδι και τελείωσε το ρεμπέτικο".  

Όμως ο Μίνως Μάτσας δεν ήθελε να κάνει μια συναυλία φολκλόρ. Έτσι, διάλεξε κάποια από τα αγαπημένα του ρεμπέτικα τραγούδια, δίνοντάς τους τον δικό του χαρακτήρα, τα αποδόμησε και τα ανασυνέθεσε προσθέτοντας συχνά μουσικά μέρη που γεννιούνται από αυτά. Βασικός όρος, ότι κράτησε αυτό που αισθάνθηκε ως ουσία, όπως λέει "αυτό που με συγκίνησε την πρώτη φορά που άρχισα να τα ακούω και τα έπαιξα μετά μόνο στο πιάνο". 

Η συναυλία αποτελείται από δύο μέρη. "Στο πρώτο μέρος έχω τις δέκα διασκευές και στο δεύτερο μέρος παίζω ρεμπέτικα μαζί με fado, tango και blues, με τους τραγουδιστές που έχω καλέσει από τις αντίστοιχες χώρες και έναν σολίστα τους –ένα μπαντονεόν, μια πορτογαλέζικη κιθάρα και έναν κιθαρίστα που παίζει μπλουζ– μαζί με τους δικούς μου μουσικούς. Μου πήρε μήνες να φτιάξω το setlist της βραδιάς, το οποίο ήθελα καταρχήν να είναι απολαυστικό για εμάς που θα είμαστε στη σκηνή, αλλά και για τον κόσμο, και να καταδεικνύει τη συγγένεια των διαφορετικών ειδών και νομίζω ότι το καταφέραμε. Είναι σαν όλα αυτά τα 30 χρόνια να έγραφα μουσική για να φτάσω εδώ, σ’ αυτήν τη συναυλία".