Η παρουσία διάσημων τραγουδιστών αλλά και η έμφαση στο …θέαμα χαρακτήρισε και τις τρεις -μόνο!- λυρικές προτάσεις του άρτι ολοκληρωθέντος φετινού Φεστιβάλ Αθηνών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν οι δύο καθιερωμένες συμμετοχές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Τόσο η "Τόσκα" του Πουτσίνι όσο και η "Τραβιάτα" του Βέρντι, που προτάθηκαν σε αναβιώσεις παλαιότερων παραγωγών, είναι όπερες που δικαιώνονται καλύτερα σε κλειστή αίθουσα. Από την άλλη μεριά, κάθε ανέβασμά τους κατά τη θερινή σαιζόν και σε ανοιχτό χώρο, πολλώ δε μάλλον με τις διαστάσεις και τις σκηνικές ιδιαιτερότητες του Ηρωδείου, δεν μπορεί να αγνοεί αυτές τις συνιστώσες. Η προσέλευση χιλιάδων θεατών, Ελλήνων και ξένων, φιλόμουσων και μη, και η θερμότατη υποδοχή των παραστάσεων έδειξε ότι το στοίχημα της εισπρακτικής επιτυχίας κερδήθηκε, και με το παραπάνω!
Η καλλιτεχνική επιτυχία υπήρξε, πάντως, δεδομένη μόνο στην παραγωγή της "Τραβιάτας" του Βέρντι που έκανε πρεμιέρα στις 27/7, αφορούσε δε κατά βάση το ακρόαμα, λόγω και της μετάκλησης διεθνούς εμβέλειας οπερατικών αστέρων. Η εκ νέου παρακολούθηση, μετά από 5 χρόνια, της δουλειάς που σκηνοθέτησε ο Κωνσταντίνος Ρήγος επιβεβαίωσε τις θετικές αρχικές εντυπώσεις αλλά γέννησε και κάποιες επιφυλάξεις.
Θεωρώντας το έργο σαν ένα "αέναο πάρτυ καταναγκαστικής ηδονής", ο γνωστός χορογράφος και διευθυντής του μπαλέτου της ΕΛΣ εκτύλιξε τη δράση γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι στο κέντρο της στενόμακρης σκηνής του Ηρωδείου (του "κόσμου των απολαύσεων"), εκατέρωθεν του οποίου οριοθέτησε δύο δωμάτια ("εσωτερικούς τόπους"), που επέτρεπαν την παρακολούθηση των πιο οικείων στιγμών της κεντρικής ηρωίδας και του alter ego της (η χορεύτρια Έλενα Κέκκου).
Έτερο κομβικό στοιχείο της παράστασης αποτέλεσε η επιλογή μιας οπτικοποίησης, που επέτρεπε ένα συνεχή διάλογο "σύγχρονου/κιτς" και "παλιού/καλόγουστου", τόσο σε σκηνικό επίπεδο όσο και -κυρίως- σε αυτό των κοστουμιών (Ιωάννα Τσάμη), με φόντο υποβλητικούς φωτισμούς (Χρήστος Τζιόγκας) και ωραίες βιντεοπροβολές στον τοίχο του μνημείου (Βασίλης Κεχαγιάς). Προσεγμένη κινησιολογία (παρά το αναπόφευκτο "μπούκωμα" της σκηνής, όταν συμμετείχε το σύνολο των χορωδών και χορευτών), δραματουργικά καίρια -αν και όχι πάντοτε ευφάνταστα- χορευτικά (έξοχοι Μπίκος, Τακαχάσι!) και ευέλικτη υποκριτική καθοδήγηση ολοκλήρωσαν μια σκηνοθετική προσέγγιση ανάλαφρη μεν, αλλά αφηγηματικά σαφή.
Βέβαια, η ενίοτε ναρκισσιστική εξωστρέφεια της εικόνας (με έντονη την επιρροή από το κόσμο της μόδας και της showbiz) άμβλυνε την τόσο σημαντική στο συγκεκριμένο έργο ανάδειξη της ψυχολογίας των χαρακτήρων και του εσωτερικού δράματος.
Όπως και το 2019, ο Ρήγος στάθηκε πολύ τυχερός από πλευράς διανομής και ..ακροάματος. Μετά τους εντυπωσιακούς Οροπέζα/Πίργκου στην πρώτη διδασκαλία, η Λυρική μετακάλεσε ένα εξίσου ισχυρό πρωταγωνιστικό δίδυμο.
Όλα τα φώτα στράφηκαν, αυτονόητα, στη διάσημη Αμερικανίδα υψίφωνο Ναντίν Σιέρρα (εκ των κορυφαίων στον κόσμο σήμερα!), που ενσάρκωσε μιαν εξαιρετική Βιολέττα Βαλερύ. Κάτοχος μιας υγιούς, γλυκιάς λυρικής φωνής, ισορροπημένης σε όλην την έκταση και με δυνατότητες δραματικών εξάρσεων αλλά και μιας φίνας σκηνικής παρουσίας, η 36χρονη Σιέρρα διέπλασε ένα μουσικοδραματικά θαυμάσιο πορτρέτο της πρωταγωνίστριας τραγικής εταίρας, ανταποκρινόμενη με άνεση και αυτοπεποίθηση στις διαφορετικές από πλευράς δεξιοτεχνίας και έκφρασης απαιτήσεις κάθε πράξης. Μολονότι λιγότερο συγκινητική από την Οροπέζα (ειδικά στην τελευταία πράξη, όπου υπόκριση και τραγούδι πρόβαλαν κάπως επιτηδευμένα), γνώρισε -όσο ελάχιστοι μονωδοί τα τελευταία χρόνια- την αποθέωση από το κοινό του Ηρωδείου.
Πλάι της, ο ταχύτατα ανερχόμενος Βρετανός -με ιταλικές ρίζες- τενόρος Φρέντι ντε Τομμάζο ενσάρκωσε ένα σκηνικά πειστικό, λίγο αδέξιο/τραχύ Αλφρέντο, με καλή χημεία με την παρτεναίρ του. Ανεξαρτήτως της φωνητικής του αρτιότητας (ασφαλέστατες υψηλές νότες!) και του "δεσίματος" του ηχοχρώματός του με αυτό της Σιέρρα, αυτό στερείτο της μεσογειακής θέρμης για την οποία βοά ο συγκεκριμένος ρόλος. Αυτήν εξασφάλισε στη β’ διανομή ο εξαιρετικός Ιταλός ομόλογός του Φραντσέσκο Ντεμούρο.
Παρότι δεν βρέθηκε στην καλύτερη του βραδιά, ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς παραμένει ένας σκηνικά και -κυρίως- φωνητικά έγκυρος πατέρας Ζερμόν.
Από τους αρκετούς δευτεραγωνιστικούς χαρακτήρες ξεχώρισαν περισσότερο ο βαρύτονος Νίκος Κοτενίδης (Μαρκήσιος του Ομπινύ), ο βαθύφωνος Νικόλας Ντούρος (Βαρώνος Ντουφόλ) και ο μπασοβαρύτονος Γιώργος Παπαδημητρίου (Δόκτωρ Γκρανβίλ). Άξιες αναφοράς κρίνονται οι σύντομες συμμετοχές του τενόρου Νίκου Κατσιγιάννη (Τζουζέππε) και του μπασοβαρύτονου Ιωάννη Κοντέλλη (Οικονόμος/Μαντατοφόρος).
Αν και δεν έλειψαν κάποιοι μικροί αποσυντονισμοί, η Χορωδία της ΕΛΣ (διδασκαλία: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος) ανταποκρίθηκε επαρκέστατα στον σημαίνοντα ρόλο που διαδραματίζει στη συγκεκριμένη όπερα. Την ποιότητα του ακροάματος διασφάλισε, τέλος, ο εμπειρότατος Ιταλός αρχιμουσικός Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι. Αν και περισσότερο σφρίγος θα ήταν επιθυμητό, η μουσική του διεύθυνση διέθετε αφηγηματική ρευστότητα και θεατρικότητα, στήριξε ιδανικά μονωδούς και χορωδούς, ενώ άντλησε προσεγμένο παίξιμο από την Ορχήστρα της Λυρικής (έξοχες συνεισφορές από τους κορυφαίους των ξύλινων Ζαχ. Ταρπάγκο και Καραγιαννίδη), με την οποία ντεμπουτάρισε, ως νέα εξάρχουσα, η πολύ αξιόλογη Ιταλο-Βουλγάρα βιολίστρια Ρομπέρτα Βέρνα.
Η παράσταση ενθουσίασε το υποδειγματικής προσήλωσης κοινό, προκαλώντας έντονες επευφημίες σε κομβικά της σημεία (δημοφιλείς άριες και χορωδιακά, χορευτικές σκηνές).
Το θέαμα υπήρξε το δυνατό ατού και της αναβίωσης της μεγαλόπρεπης παραγωγής του Ούγκο ντε Άνα για την "Τόσκα" του Πουτσίνι, με την οποία εγκαινίασε (1/6) το Φεστιβάλ Αθηνών η ΕΛΣ. Το ανέβασμά της κατέστησε αναγκαίο μετά την αναβολή για την επόμενη χρονιά της αρχικά ανακοινωθείσας, πολυαναμενόμενης νέας παραγωγής της "Τουραντότ" του Πουτσίνι.
Η Κατερίνα Πετσατώδη διεκπεραίωσε και πάλι με ακρίβεια την καλαίσθητη, παραδοσιακή πλην μπολιασμένη με σύγχρονα στοιχεία δουλειά του Αργεντινού σκηνοθέτη, που ικανοποίησε κυρίως λόγω της πολύ δυνατής εικαστικής της πτυχής (σκηνικά, κοστούμια, βιντεοπροβολές, φωτισμοί) αλλά και της επαρκούς θεατρικής καθοδήγησης του συνόλου της διανομής.
Παραπέμποντας πειστικά -χωρίς να αναπαριστά ρεαλιστικά- στη Ρώμη το 1800, η πρόταση λειτούργησε, παραδόξως, εντελέστερα στις δύο πρώτες πράξεις -που αποδίδονται ιδανικά σε κλειστό θέατρο- απ’ό,τι στην τρίτη, παρότι αυτή διαδραματίζεται σε ανοιχτό χώρο. Σε μία οπτική και αισθητική ώριμου μπαρόκ, η εκκλησία του Σαντ’Αντρέα και το Μέγαρο Φαρνέζε υποβλήθηκαν ως τόποι δράσης από τις εντυπωσιακές βιντεοπροβολές στον τοίχο της σκηνής του ρωμαϊκού κοίλου, ενώ η επιβλητική παρουσία ενός υπερμεγέθους, επικλινούς, χρυσοποίκιλτου Εσταυρωμένου αποτέλεσε σαφή υπόμνηση της κάθε μορφής εξουσίας σε ένα έργο όπου έρωτας, πολιτική και βία δεν παύουν στιγμή να συνυπάρχουν. Αντιθέτως, στο συμβατικό φινάλε που λάμβανε χώρα στο Καστέλ Σαντ’Άντζελο έλειψαν η έμπνευση και οι ιδέες για την αξιοποίηση του σκηνικού χώρου του Ηρωδείου ρωμαϊκού κοίλου, με αποτέλεσμα την αμήχανη κορύφωση του δράματος.
Η παράσταση δόθηκε με διπλή διανομή Ελλήνων και ξένων μονωδών, από τις οποίες παρακολουθήσαμε την πρώτη. Παρά τις γενικά καλές εντυπώσεις, το ακρόαμα της πρεμιέρας υπονομεύθηκε από την εξαιρετικά συγκρατημένη μουσικοδραματικά παρουσία ως Καβαραντόσσι του Ιταλού τενόρου Ρικάρντο Μάσσι. Όχι μόνο γιατί το λυρικό του τίμπρο υπολειπόταν στην τόσο κρίσιμη εδώ δραματική ένταση, αλλά και γιατί η φραστική και άρθρωση του τραγουδιού του γινόταν εξαιρετικά αργά (λόγω ζέστης;), με αποτέλεσμα να επιβάλλει την προσαρμογή της μουσικής διεύθυνσης: ποτέ άλλοτε ο Λουκάς Καρυτινός δεν έχει διευθύνει τόσο αργά το συγκεκριμένο έργο! Αναγκασμένος να ακολουθήσει και στηρίξει τον συμπρωταγωνιστή, ο πολύπειρος αρχιμουσικός υιοθέτησε εξαιρετικά αργά τέμπι, που ακύρωσαν τον τόσο κρίσιμο δραματικό ωστικό παλμό και διέρρηξαν ειρμό και συνοχή της αφήγησης!
Ενστάσεις προκάλεσε και ο κάπως κουρασμένος Σκάρπια του Τάση Χριστογιαννόπουλου, ο οποίος δεν διαθέτει τις αναγκαίες για αυτόν το ρόλο ποιότητες δραματικότερου βαρύτονου με εκτεταμένη και ασφαλή μεσαία και χαμηλή περιοχή. Βέβαια, η οξύτατη θεατρική αντίληψη τού επέτρεψε να ενσταλάξει στον ιδιαζόντως απεχθή αρχηγό της αστυνομίας λεπταίσθητες αποχρώσεις σαδισμού και αλαζονείας, αν και με μια μάλλον επιτηδευμένη υπόκριση.
Εύλογα, όλα τα φώτα στράφηκαν κυρίως στην εκλεκτή Ρωσίδα υψίφωνο Γεβγκένια Μουραβιέβα, που ευχαρίστησε με την ποιότητα, τη γραμμή και τις εκλεπτύνσεις του τραγουδιού της, ενώ η ισχυρή, μεταλλική φωνή της, μολονότι στερούμενη λατινικής θέρμης, πέρναγε δίχως πρόβλημα στις κερκίδες. Η σκηνική παρουσία υπήρξε, πάντως, λιγότερο πειστική.
Οι υπόλοιποι δευτεραγωνιστικοί ρόλοι αποδόθηκαν αξιοπρεπώς, ενώ γενικά αξιόλογη πρόβαλε η συμμετοχή της Χορωδίας και της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ.
Περισσότερο παράδοξα, το θέαμα επικράτησε και στη μοναδική λυρική εκδήλωση που πρότεινε το ίδιο το Φεστιβάλ, το ρεσιτάλ του διάσημου Πολωνού κόντρα τενόρου Γιάκουμπ Γιόζεφ Ορλίνσκι υπό την συνοδεία του εκλεκτού συνόλου οργάνων εποχής "Il Pomo d’Oro" (16/7).
Ο 33χρονος Ορλίνσκι αποτελεί έναν από τους πιο προβεβλημένους σήμερα παγκοσμίως κόντρα τενόρους. Η φήμη του δεν βασίζεται μόνο στα συναυλιακά/σκηνικά και δισκογραφικά του επιτεύγματα, αλλά και στην πολυσχιδή του δραστηριότητα (μόδα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπρέϊκ-ντανς). Ίσως αυτά τα τελευταία να εξήγησαν και την πολύ μεγάλη προσέλευση (πέραν των τακτικών φιλόμουσων) στο Ηρώδειο για μια εκδήλωση μουσικής μπαρόκ, αν κρίνει κανείς και από την όλη ατμόσφαιρα και υποδοχή, που παρέπεμπε μάλλον σε συναυλία ποπ καλλιτέχνη.
Το ακρόαμα δόθηκε με ισχυρή, πλην προσεγμένη μικροφωνική ενίσχυση τόσο για τον τραγουδιστή όσο και για το δεκαμελές σύνολο, με αποτέλεσμα να αλλοιωθεί η σχετική ισορροπία και να χαθεί η τόσο κρίσιμη στο μπαρόκ ατμόσφαιρα οικειότητας.
Από κει και πέρα ο Ορλίνσκι επέδειξε επικοινωνιακά χαρίσματα πραγματικού showman! Έστησε -και πρωταγωνίστησε σε- μια ουσιαστικά μουσικοθεατρική παράσταση, που παρέπεμπε σε αυτές της Αμερικανίδας μεσοφώνου Τζόϋς ντιΝτονάτο, που είδαμε σχετικά πρόσφατα και στην Αθήνα (σε ΚΠΙΣΝ και ΜΜΑ). Τα ιδιότυπα αυτά "δρώμενα" συνιστούν, μεταξύ άλλων, και τρόπους προώθησης μέσω διεθνών περιοδειών δισκογραφικών άλμπουμ τους – στην περίπτωση του Ορλίνσκι το πρόσφατο "Beyond".
Από καθαρά μουσικής πλευράς, ο Ορλίνσκι πρότεινε ένα έξυπνα δομημένο πρόγραμμα, στο οποίο αξιοποίησε κατά βάση τις ποιότητες (ηδύτητα, ορθοτονία) μιας σχετικά ισχυρής, πλην "μονόχρωμης" φωνής με ευχάριστη, λαμπερή υψηλή περιοχή, την καθαρή άρθρωση, την σαφή αίσθηση θεατρικότητας.
Μετά την εναρκτήρια εκτενή άρια του Όθωνα από την Α’ Πράξη της "Στέψης της Ποππαίας" του Μοντεβέρντι, μια σειρά από σύντομες, αργές θρηνητικές άριες Ιταλών συνθετών του 17ου αιώνα (Κατσίνι, Φρεσκομπάλντι, Στρότσι, Καβάλλι, Γιαρζέμπσκι, Μορατέλλι) δόθηκαν, παρά μια κάποια αναπόφευκτη ομοιομορφία, χωρίς ίχνος μονοτονίας. Το έντονο ταμπεραμέντο του τραγουδιστή επέτρεψε να φωτισθεί διακριτά αυτή η ποικιλία αφηγήσεων και διαθέσεων χαρακτήρων/ ηρώων. Την πρώτη άρια της Στρότσι απέδωσε, μετακινούμενος -ξυπόλητος- στο αμφιθέατρο …ακόμη και στο επίπεδο του άνω διαζώματος!
Ένταση και αιχμές έκαναν την εμφάνισή τους σε ένα τραγούδι του Φρεσκομπάλντι, κυρίως όμως σε δύο άριες από σπάνιες όπερες του άγνωστου Νέττι, όπου -με κατάλληλες ενδυματολογικές προσαρμογές και αίσθηση του χιούμορ- ερμήνευσε τους ερωτικούς πόθους μιας ώριμης γυναίκας! Η ερμηνεία της -πρώτης- γρήγορης άριας από μια όπερα του Σαρτόριο αποτέλεσε πραγματικό happening με κινήσεις break dance και τη …θεατρική σύμπραξη του κιθαρίστα Μιγκέλ Ρινκόν. Νωρίτερα, χορευτικές και …ακροβατικές κινήσεις συνόδευσαν την εκτέλεση της Εισαγωγής στην όπερα του Παλλαβιτσίνο "Δημήτριος".
Αντάξια της φήμης της, η ορχήστρα "Il Pomo d’Oro", που έπαιξε χωρίς αρχιμουσικό, τον συνόδευσε με ακρίβεια και αίσθηση του ύφους, αποδίδοντας εμβόλιμα -θαυμάσια- ενόργανα κομμάτια του Μαρίνι και του -Γερμανού- Κερλ. Ξεχώρισαν οι συνεισφορές των δύο βιολιστών (Μπακίεβα, Πόνετ) αλλά και του φλαουτίστα Πιέτρο Μοντέστι, που έπαιξε και στο σπάνιο κορνέττο.
Στις φρενήρεις επιδοκιμασίες και…παραγγελιές (!) του κοινού, ο Ορλίνσκι αντιχάρισε, σε μια προσπάθεια περαιτέρω εντυπωσιασμού, 4 περισσότερο δεξιοτεχνικά ανκόρ, που κατέδειξαν όμως…αδυναμίες σε τρίλιες, κολορατούρα και messa di voce! Κατά πόσο έγιναν αυτές αντιληπτές πέραν των πιο μυημένων φιλόμουσων είναι άλλη υπόθεση. Το μεγαλύτερο μέρος του κοινού της οπωσδήποτε όμορφης αυτής βραδιάς μάλλον δύσκολα θα έσπευδε σε μια (κλειστή) αίθουσα συναυλιών για να βιώσει τις σαγήνες της μπαρόκ μουσικής και όπερας...
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Αλφρέντο (Φρέντι ντε Τομμάζο) επιτίθεται στην Βιολέττα (Ναντίν Σιέρρα) κατά τη διάρκεια της χοροεσπερίδας της Φλόρας: στιγμιότυπο από τη Β’ πράξη της "Τραβιάτας" του Βέρντι, δεύτερης παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών (Ηρώδειο, 27/7) © Χάρης Ακριβιάδης
