© Ιδιωτική φωτογραφική λήψη
Άνισες εντυπώσεις άφησαν δύο συναυλίες της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ υπό τον διευθυντή της Μιχάλη Οικονόμου στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Παρά το ενδιαφέρον του προγραμματισμού, οι "άτακτες" εμφανίσεις του συνόλου σε διάφορους χώρους δεν επιτρέπουν ξεκάθαρη αποτίμηση της προόδου του, ιδίως σε σχέση με παλαιότερες, που συνοδεύθηκαν από ενίοτε απρόσμενα καλές επιδόσεις στο βασικό συμφωνικό ρεπερτόριο.
Οι δυσκολίες είναι γνωστές, με προεξάρχουσες την ανάγκη πρόσληψης νέων μουσικών και τη σαφέστερη οριοθέτηση της αποστολής και της δραστηριότητας της ορχήστρας στο πρότυπο αυτής των -τόσο πολύτιμων- ανά τον κόσμο ομολόγων της. Αν ληφθούν, όμως, υπ’όψη οι δυνατότητες των μουσικών της και η χημεία με το νέο (από το 2023) διευθυντή, οφείλει κανείς να είναι αισιόδοξος όσο και …απαιτητικός. Στα συν πρέπει να προσμετρηθεί η οπωσδήποτε αξιέπαινη και χρησιμότατη για τους απλούς ή πιο ψαγμένους φιλόμουσους (των κριτικών συμπεριλαμβανομένων) συμπερίληψη στη διαδικτυακή πλατφόρμα ERTecho πολλών από τις πρόσφατες ερμηνείες των Μουσικών Συνόλων.
Την Πρωταπριλιά (1/4) η συναυλία άνοιξε με την "Ταφή" που ο 19χρονος Δημήτρης Μητρόπουλος έγραψε, όταν ακόμη σπούδαζε στο Ωδείο Αθηνών. Η 10λεπτης διάρκειας σύνθεση ακολουθεί πιστά το πρότυπο της "σχολικής φούγκας", το ενδιαφέρον της οποίας τονώνει η εναλλαγή/μίξη της διατονικής γραφής με το χρωματικισμό. Με επαρκή διαφάνεια ήχου στα έγχορδα και εύροο αγωγικό βηματισμό μέχρι τη δραματική κορύφωση, αρχιμουσικός και ορχήστρα έδωσαν μία προσεγμένη εκτέλεση αυτής της -ίσως περισσότερο φιλοσοφικής παρά αμιγώς θρησκευτικής- συμφωνικής ενατένισης του επιταφίου θρήνου.
Ακολούθησε η 20λεπτης διάρκειας "Επιστροφή του Οδυσσέα", μια δραματική καντάτα για βαρύτονο, χορωδία, ενόργανο σύνολο και μαγνητοταινία, που ο Μιχάλης Οικονόμου συνέθεσε το 2006, αντλώντας έμπνευση από την "Οδύσσεια" του Ομήρου, την "Ιθάκη" του Καβάφη αλλά και την λαϊκή παράδοση. Το έργο παρουσίασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον (ακόμη δε περισσότερο στην επανακρόασή του μέσω του ERTecho) λόγω της ευφάνταστης και γεμάτης σασπένς γραφής, στην οποία σμίγουν γόνιμα το βυζαντινό μέλος, ηλεκτρονικοί ήχοι αλλά και ευδιάκριτες αναφορές στον ιστορικό μοντερνισμό (όπως πχ. το ορατόριο "Πύρινες γλώσσες" του Χρήστου ή ακόμη θρησκευτικά έργα του Πεντερέτσκι). Μολονότι η προβολή στην οθόνη -ή/και η αναγραφή στο προγραμματικό έντυπο- των αδόμενων στίχων θα βοηθούσε περισσότερο την κατανόηση αυτής της "βαθιάς εσωτερικής αναπαράστασης του ψυχισμού του Οδυσσέα κατά την σκηνή στο ακρογιάλι της Καλυψούς", η έντονα θεατρική διάσταση της παρουσίασης, στην οποία συνέβαλαν η άρτια δραματική εξαγγελία του βαθύφωνου Τάσου Αποστόλου, το τραγούδι έξι χορωδιών (Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Παντείου Πανεπιστημίου, Ορφείου Ωδείου, Chorus vivendi, Περιφέρειας Αττικής, Filii Notas) αλλά και η σύντομη εμφάνιση της υψιφώνου Άννυς Φασσέα στο φινάλε, έπεισε σε μεγάλο βαθμό. Καθώς η -αδιαμφισβήτητης ποιότητας- μουσική θα ταίριαζε γάντι σε παράσταση (αρχαίου) δράματος, αναρωτιέται κανείς για τον αντίκτυπο που θα είχε μια πλήρης σκηνική παρουσίαση του έργου…
Τη βραδιά ολοκλήρωσε η 4η Συμφωνία του Μάλερ, μια από τις πιο σύντομες και προσιτές δημιουργίες του, καθώς σε αυτήν ο συνθέτης -επιφανειακά τουλάχιστον- επικεντρώνει περισσότερο στο μελωδικό λυρισμό (κυρίως αυτόν τραγουδιών που έγραψε για τα λαϊκά παραδοσιακά ποιήματα της συλλογής "Des Knaben Wunderhorn") απ’όσο θίγει βασικά μεταφυσικά ερωτήματα.
Η εκτέλεση υπήρξε σε γενικές γραμμές αξιόλογη, στο βαθμό που ο Οικονόμου επέδειξε για μία ακόμη φορά κατανόηση της ιδιότυπης μουσικής δραματουργίας, ενώ αποκωδικοποίησε καλά το μουσικό συντακτικό και έλεγξε σε μεγάλο βαθμό τις δυναμικές. Τα χαλαρά τέμπι, η ρευστότητα της συμφωνικής αφήγησης και η επιτυχημένη προβολή εκφραστικά καίριων λεπτομερειών της ανάλαφρης ενορχήστρωσης συνέβαλαν καθοριστικά στη γλαφυρή απόδοση συναισθημάτων και κλιμάτων των τεσσάρων μερών: της χαράς και του φωτός που προσδίδει η "επουράνια" ζωή στο πρώτο μέρος, της λεπτής ειρωνείας του δεύτερου, της γαλήνης του τρίτου, της τρυφερότητας του "τραγουδιού ενός μικρού αγγέλου" του καταληκτικού μέρους, όπως και των εμβόλιμων δραματικών/πένθιμων ξέφωτων.
Όμως, σε επίπεδο εκτέλεσης, δεν μπορεί να μην επισημανθεί το έλλειμα διαύγειας και εστίασης ήχου των -τόσο κρίσιμων εδώ- εγχόρδων ή τα ολισθήματα των χάλκινων πνευστών. Με την εξαίρεση των κορυφαίων των ξύλινων (Μακρή, Κοντός), οι μουσικοί της ΕΣΟ ΕΡΤ ανταπεξήλθαν οριακά στις ουκ ολίγες σολιστικές προκλήσεις της ενορχήστρωσης, όπως π.χ. οι εξάρχοντες σε βιολιά και βιολοντσέλα, τα σόλι των οποίων (στο "χορό του θανάτου" στο σκέρτσο και στη νοσταλγική μελωδία του πρώτου θέματος του αργού τρίτου μέρους, αντίστοιχα) δεν ήχησαν, ως ώφειλαν, δραματουργικά καίρια.
Η υψίφωνος Άννυ Φασσέα ερμήνευσε το τραγούδι "Επουράνια ζωή" του φινάλε αρκούντως αέρινα, με φωτεινό ηχόχρωμα αλλά και με ατελή νοηματοδότηση του αδόμενου λόγου. Η επιλογή να τραγουδήσει ντυμένη στα λευκά, σαν άγγελος, ξυπόλητη, με εκφράσεις "παιδικότητας", σε μια προσπάθεια "θεατρικής αναπαράστασης" της παιδικής αθωότητας που αποτελεί το γενεσιουργό πυρήνα του έργου, πρόβαλε, κατά την άποψή μας, αρκετά επιτηδευμένη για ένα έργο μοναδικής απλότητας και ποιητικής έκφρασης…
Καθώς δεν καταφέραμε να παρακολουθήσουμε κάποιαν άλλη από τις συναυλίες που έδωσε η ΕΣΟ ΕΡΤ μέσα στη νέα χρονιά, η σύγκριση θα πρέπει να γίνει με μία παλαιότερη με εξαιρετικά δημοφιλή ρομαντικά έργα, που έλαβε χώρα στον ίδιο χώρο και υπό τον ίδιο αρχιμουσικό στις 28/11/2023. Ο μη έγκαιρος σχολιασμός της οφειλόταν στον υπερβολικό αριθμό μουσικών εκδηλώσεων εκείνο το διάστημα.
Στο επίκεντρό της βρέθηκε η ερμηνεία του μοναδικού και κοσμαγάπητου "Κοντσέρτου για πιάνο" του Γκρηγκ με σολίστ τη Νεφέλη Μούσουρα. Παρότι η επιλογή της συγκεκριμένης πιανίστριας πρόβαλε -λόγω ρομαντικού ταμπεραμέντου και δεξιοτεχνικής σιγουριάς- προφανής για το συγκεκριμένο έργο, το ακρόαμα αιφνιδίασε αρνητικά (εντύπωση που επιβεβαίωσε το διαθέσιμο μέσω του ERTecho ηχητικό τεκμήριο).
Καμία επιφύλαξη φυσικά για το -ελεύθερο λαθών- παίξιμο (ανεπίληπτη καντέντσα) ή τη γνωστή ευαισθησία της σολίστ. Το πρόβλημα έγκειτο κατ’αρχάς στα αρκετά αργά τέμπι που ακολουθήθηκαν για ένα κοντσέρτο που σφύζει από παλμό και νεανική ζωντάνια, ειδικά στα ακραία γρήγορα μέρη (αμφότερα με την αγωγική ένδειξη allegro moderato), τα οποία ήχησαν άνευρα. Αντίστοιχα ίσχυσαν και για το ορχηστρικό παίξιμο, κάτι που οδήγησε μεταξύ άλλων στο να εκτίθενται έντονα οι κατά τόπους αδυναμίες διαφόρων υποομάδων. Έλειψαν οι πιο αβίαστες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικής, η μεγαλύτερη πλαστικότητα φραστικής και η ρυθμική σβελτάδα, που θα ανεδείκνυαν με φυσικότητα τις εναλλαγές διαθέσεων της γραφής.
Δεδομένου ότι η Μούσουρα είναι αποδεδειγμένα κάτοχος ενός μυώδους ήχου, μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την "άμβλυνσή" του πρέπει να επιρριφθεί στην απόφαση -ποίου;- να μείνει εν προκειμένω άνευ ηχείου το μεγάλο πιάνο Steinway του Μεγάρου, με αποτέλεσμα η απουσία ανακλάσεων από την κεκλιμένη, εσωτερική επιφάνεια του καπακιού να μην συμβάλλει στη διαμόρφωση των δυναμικών του ήχου.
Αναπόδραστα, χάθηκε ο ειρμός και η συνοχή της ερμηνείας, που προϋπέθετε την αβίαστη διαδοχή των παραγράφων έντονης μουσικής δράσης με αυτές λυρικού αναστοχασμού: στις πρώτες το πιάνο χανόταν μέσα στη θορυβώδη ορχήστρα, μη δυνάμενο να την ανταγωνισθεί ή/και διαλεχθεί μαζί της, στις δεύτερες -όπως το χαμηλόφωνο ενδιάμεσο αργό μέρος- ηχούσε συναισθηματικά εκστατικό, "γλυκερό", όθεν παλιομοδίτικο…
Πολύ καλύτερα -αν και όχι ιδανικά- κύλησαν τα πράγματα στην ερμηνεία της 5ης Συμφωνίας του Τσαϊκόφσκι, με την οποία έκλεισε η βραδιά. Ο Οικονόμου φώτισε την ανήσυχη δραματουργία του έργου, αναδεικνύοντας διαθέσεις και αντιθέσεις με σταθερότητα ωστικού παλμού, φραζάρισμα εύλογης διακινδύνευσης (στο εναρκτήριο και το καταληκτικό μέρος), επαρκείς διακυμάνσεις ταχυτήτων (παρά ένα αδόκητα αργό βαλς) και δυναμικών και θεατρικότητα αφήγησης. Η ανάγνωση διέθετε μεν ρομαντικό πάθος αλλά χωρίς υπερβολές, κάτι που έγινε ιδιαίτερα αισθητό στο -ευπρόσδεκτα- νηφάλιο συναισθηματικά φινάλε.
Παρά μερικούς κατά τόπους αποσυντονισμούς και μια γενικότερη τραχύτητα των χάλκινων, οι ισορροπίες των τελευταίων με τα -συγκεντρωμένα- έγχορδα, απ’όπου αναπτυσσόταν κατ’εξοχήν το πλούσιο μελωδικό θεματικό υλικό, ήχησαν καλά σταθμισμένες. Στα δύο μεσαία μέρη οργίασαν τα φερέγγυα ξύλινα του συνόλου (το φλάουτο της Μακρή, το όμποε του Κοντού, το κλαρινέτο του Αντρόβερ Πάρδο, το φαγκότο του Πριόβολου), ενώ ειδικά στο andante ευχαρίστησε το μοναδικής ευγένειας σόλο κόρνου του Αντώνη Λαγού.
Βέβαια, κάθε ερμηνεία μιας από τις 3 τελευταίες, "μεγάλες" συμφωνίες του Τσαϊκόφσκι κερδίζει από μεγαλύτερη εκφραστική αμεσότητα και γενναιοδωρία, ιδίως στις τόσο φορτισμένες κορυφώσεις. Αυτή που προσέφεραν η ΕΣΟ ΕΡΤ και ο Οικονόμου υπήρξε σαφώς δουλεμένη, χωρίς όμως να φθάσει στα υψηλά επίπεδα των επιδόσεών τους σε άλλα μείζονα έργα του ρομαντικού ρεπερτορίου, που τόσο είχαν εντυπωσιάσει στο φινάλε της προηγούμενης καλλιτεχνικής περιόδου και στην αρχή της φετινής…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από την εκτέλεση της 4ης Συμφωνίας του Μάλερ από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ υπό τον Μιχάλη Οικονόμου με σολίστ την υψίφωνο Άννυ Φασσέα ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 1/4)
