Οι δύο πολύ ωραίες βραδιές, που απόλαυσαν οι φιλόμουσοι σε διάστημα μόλις ενός μήνα στο "Ολύμπια" Δημοτικό Μουσικό Θέατρο της Αθήνας, έδωσαν τροφή για σκέψη όσον αφορά τις προοπτικές και τη θέση του θεσμού στα μουσικά μας πράγματα.
Στις 18/4 παρακολουθήσαμε την τελευταία από τις -4 συνολικά- παραστάσεις της όπερας "Σταχτοπούτας" του Ροσσίνι. Επρόκειτο για επανάληψη παλιότερης (2013) σκηνικής παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ίδιο θέατρο, που είχε υπογράψει η Ροδούλα Γαϊτάνου. Η συγκεκριμένη, νεανική δουλειά της -έκτοτε, διεθνώς ανερχόμενης- Ελληνίδας σκηνοθέτριας δεν υπήρξε, πάντως, από τις πιο αξιομνημόνευτες.
Η ιδέα να μεταφερθεί η δράση του έργου σε ένα μικρό περιφερειακό νεοϋορκέζικο θέατρο της εποχής του οικονομικού κραχ ήταν ενδιαφέρουσα (το θέατρο ως μικρογραφία της κοινωνίας), οπτικοποιήθηκε δε επαρκώς με το λειτουργικό σκηνικό του Σάϊμον Κόρντερ και τα καλόγουστα κοστούμια "εποχής" της Αλεξίας Θεοδωράκη. Έμεινε όμως δραματουργικά ανεπεξέργαστη, χωρίς να μπορέσει να "δέσει" με το λιμπρέτο, ιδίως σε ό,τι αφορά την απόδοση των χαρακτήρων και των καταστάσεων με τις λεπτότατες ισορροπίες που προβλέπει κυνικά ο Ροσσίνι. Μεταξύ άλλων, σε ένα έργο ιδιότυπης μελαγχολίας και γλυκόπικρης διάθεσης η μονοδιάστατη απεικόνιση των ηρώων σε "κακούς" και "καλούς" τους αποστέρησε από τις πολλαπλές αποχρώσεις τους.
Όμως, στον Ροσσίνι -μέγα συνθέτη, το λυρικό έργο του οποίου, και δη το σοβαρό, παραμένει επί σειρά ετών άδικα εξοστρακισμένο από την ΕΛΣ- η θεϊκή, πλην εξαιρετικά απαιτητική δεξιοτεχνικά και εκφραστικά, μουσική στηρίζεται σε ένα αλάθητο θεατρικό ένστικτο, το δε χιούμορ του είναι ανεξίτηλα συνυφασμένο με τη λεπτή ειρωνεία και την κοινωνική σάτιρα, χωρίς ποτέ να αφίσταται του καλού γούστου! Με άλλα λόγια, το θέατρο ενυπάρχει στην ίδια τη μουσική, και αναδεικνύεται αφ’εαυτού και αβίαστα, όταν βρεθεί μια διανομή που μπορεί να ανταποκριθεί στις εντελώς ειδικές προδιαγραφές/απαιτήσεις των συνιστωσών του(ς).
Αυτό κατέστη εφικτό στην καινούργια αναβίωση, σε σκηνοθετική επιμέλεια Παναγιώτη Αδάμ, της παραγωγής. Βαθύς γνώστης της όπερας και ειδικότερα του Ροσσίνι -και όχι μόνο λόγω της θητείας του ως διευθυντής στο περίφημο "Φεστιβάλ Όπερας Ροσσίνι" του Πέζαρο- ο Ολιβιέ Ντεκότ μετακάλεσε μια θαυμάσια νεανική διανομή κυρίως ξένων μονωδών, με αδιαμφισβήτητα μουσικοθεατρικά χαρίσματα, σαφή σκηνική εμπειρία των ρόλων, κρυστάλλινα καθαρή άρθρωση του αδόμενου λόγου (τόσο σημαντική για το canto sillabato), κυρίως όμως αίσθηση του ύφους του συγκεκριμένου -μείζονος- κεφαλαίου του ρομαντικού μπελ-κάντο.
Πόσο καιρό είχαμε να απολαύσουμε στον πρωταγωνιστικό ρόλο μια φωνή τόσο κοντινή σε αυτήν κοντράλτο κολορατούρα d’agilità, που προβλέπει ο Ροσσίνι; Η Αντζελίνα της Βουλγάρας μεσοφώνου Σβετλίνας Στογιάνοβα ήταν χάρμα ιδέσθαι και ακούεσθαι! Η ομορφιά του τίμπρου και η ομοιογένεια σε όλη του την έκταση, η απαράμιλλη δεξιοτεχνία, οι καλόγουστες διανθίσεις, η ευγένεια και φινέτσα της παρουσίας χάρισαν μοναδική απόλαυση.
Πλάι της έλαμψαν ο Νταντίνι του Καταλανού βαρύτονου Τζαν Άντεμ, με υγιή, ευέλικτη φωνή και αλάθητο θεατρικό ένστικτο αλλά και ο μουσικοδραματικά έγκυρος Αλιντόρο του Ιταλού βαθύφωνου Ντάβιντε Τζανγκρεγκόριο.
Πολύ καλοί ήσαν και οι Ιταλοί μονωδοί που ενσάρκωσαν τους έτερους δύο βασικούς ρόλους. Σε αυτόν του Ντον Ραμίρο, ο σκηνικά κάπως σφιγμένος τενόρος di grazia Ματτέο Μακκιόνι απέδωσε θαυμάσια τις λυρικές παραγράφους και ανταπεξήλθε με φερεγγυότητα -αν και όχι ιδανικά- στις δυσκολότατες εκτινάξεις στην υψηλή φωνητική περιοχή, ενώ ο Ντον Μανίφικο του έμπειρου βαρύτονου Τζούλιο Μαστροτόταρο πρόβαλε επαρκέστερος μουσικά παρά θεατρικά.
Όπως συμβαίνει συνήθως, το χαμόγελο προήλθε περισσότερο από τους καρατερίστικους ρόλους των δύο ετεροθαλών αδελφών της Σταχτοπούτας Κλορίντα και Τίσμπε, που απέδωσαν με μεγάλη σκηνική άνεση αλλά και αχρείαστες υπερβολές στο τραγούδι η υψίφωνος Άννυ Φασσέα και η μεσόφωνος Μάρθα Σωτηρίου. Αντίστοιχα ίσχυσαν και για την ανδρική Χορωδία του Δήμου Αθηναίων, η κεφάτη συμμετοχή της οποίας δεν μπορούσε να αναπληρώσει ένα τραγούδι στεντόρειο, εντελώς εκτός ροσσίνειου ύφους.
Και σε επίπεδο μουσικής διεύθυνσης, τα πράγματα κύλησαν καλά, καθώς ο ικανότατος Γερμανός αρχιμουσικός Νίκολας Νέγκελε στήριξε άρτια τους μονωδούς και καθοδήγησε με ασφάλεια και σωστή αίσθηση δραματικού χρονισμού τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων. Βέβαια, το συγκρατημένο -αν και συνολικά, ελεύθερο λαθών- παίξιμο της ορχήστρας δεν επέτρεψε μεγαλύτερα ρίσκα σε ταχύτητες και δυναμικές (π.χ. στην καταιγίδα της Β’ πράξης), που θα αναδείκνυαν εντελέστερα και τον ρυθμικό -παράλληλα με τον ευφάνταστο μελωδικό- πλούτο της παρτιτούρας και θα επιτύγχαναν την τόσο λυτρωτική, σταδιακή κορύφωση. Η εκπαίδευση του συνόλου σε ένα ρεπερτόριο τόσο αυξημένων απαιτήσεων σε ηχητική διαφάνεια και ευελιξία δεν μπορεί, φυσικά, να γίνει στο πλαίσιο λίγων παραστάσεων...
Τα όρια -αλλά και οι δυνατότητες -της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων είχαν επιβεβαιωθεί ένα μήνα νωρίτερα (16/3), όταν δόθηκε η τελευταία της συμφωνική συναυλία υπό τον μόνιμο αρχιμουσικό Ανδρέα Τσελίκα στο θέατρο "Ολύμπια", χώρο με δεδομένα προβληματική ακουστική.
Η υπό τον τίτλο "Θάλασσα" βραδιά περιελάμβανε τα "Τέσσερα θαλασσινά ιντερλούδια από την όπερα Πήτερ Γκράϊμς" του Μπρίττεν, το "Κοντσέρτο για βιολοντσέλο" του Έλγκαρ και την "Συμφωνία αρ. 3" του Σιμπέλιους, και ήταν συνολικά πολύ επιτυχέστερη από την αμέσως προηγούμενη "ισπανική" συναυλία.
Στο εναρκτήριο έργο, την ορχηστρική σουίτα που ο Μπρίττεν συνέθεσε από τα 4 ιντερλούδια που χρησιμεύουν ως μεταβάσεις μεταξύ των σκηνών της όπερας "Πήτερ Γκράϊμς", ο λυρισμός και η ποιητικότητα της γραφής είναι συνδεδεμένες με μία κινηματογραφικής λογικής αφήγηση. Η ερμηνεία υπήρξε ακριβής και διέθετε επαρκές ρυθμικό σφρίγος στο φινάλε, αλλά η ανάγλυφη απόδοση των ατμοσφαιρών, των διαθέσεων αλλά και του ψυχισμού των χαρακτήρων του έργου, που αντανακλά η μουσική, προϋπέθετε διαφορετικές ποιότητες και εκλεπτύνσεις ήχου από έγχορδα και πνευστά.
Ανάλογα ίσχυσαν εν πολλοίς και για την σε γενικές γραμμές καλή εκτέλεση της πανέμορφης, τριμερούς 3ης Συμφωνίας του Σιμπέλιους, με την οποία ολοκληρώθηκε η βραδιά. Ευχαρίστησαν για μια ακόμη φορά το βάθος κατανόησης του έργου από τον αρχιμουσικό, η φροντίδα για την ακριβή ανάδειξη της αντίστιξης από το μεσαίου μεγέθους ορχηστρικό κλιμάκιο, οι περιγραφικές αρετές της μουσικής διεύθυνσης. Όμως, παρά την προσπάθεια των εγχόρδων για cantabile παίξιμο, παρά την καλλιέπεια των ξύλινων στο andantino και τη σταθερότητα των χάλκινων (με εξαιρετικό -φιλοξενούμενο- κορυφαίο στα τόσο κρίσιμα εν προκειμένω κόρνα τον Γιάννη Γούναρη της ΚΟΑ), το όλο αποτέλεσμα ήχησε εκφραστικά συγκρατημένο λόγω της ατελούς εξοικείωσης του συνόλου με το σύμπαν του σπουδαίου Φινλανδού συνθέτη. Μεγαλύτερη αγωγική και ρυθμική ελευθερία, πιο σβέλτα τέμπι, περισσότερες διακυμάνσεις σε δυναμικές θα φώτιζαν με εντονότερη γλαφυρότητα τη δραματουργία μιας από τις πιο πρωτότυπες -σε φόρμα- συμφωνίες του Σιμπέλιους, που συνιστά έναν ιδιότυπο, υμνητικού χαρακτήρα βουκολικό περίπατο στη φύση της πατρίδας του…
Ενδιάμεσα, την κορυφαία στιγμή της βραδιάς αποτέλεσε η ερμηνεία του δημοφιλούς "Κοντσέρτου για βιολοντσέλου" του Έλγκαρ, με σολίστ την Εμμανυέλ Μπερτράν. Ο σπάνιας θέρμης και αψεγάδιαστης ορθοτονίας ήχος της εκλεκτής Γαλλίδας τσελίστριας αποτέλεσε μία έξοχη πρώτη ύλη για ένα παίξιμο υποδειγματικού legato και αφηγηματικής ευφράδειας, που ανέδειξε αβίαστα την ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά γραφή ενός έργου που ο Άγγλος συνθέτης έγραψε στη σκιά του ολέθρου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η βαθιά μελαγχολική διάθεση και ο ελεγειακός χαρακτήρας του κοντσέρτου τονίσθηκαν με σπάνια πλαστικότητα φραστικής και εκφραστικότητα, ειδικά στα μεγάλης ομορφιάς λυρικά μέρη, η δραματική ένταση συνοδεύθηκε από ευγενές, νηφάλιο συναίσθημα και ευαισθησία, ενώ δεν έλειψαν και οι σωστές δόσεις σφρίγους (εντυπωσιακά κινητική, δυναμικά τονισμένη ανάγνωση της καντέντσας!). Καταφανώς καλά προετοιμασμένη από τον αρχιμουσικό, που άντλησε τα μέγιστα από την πειθαρχία και τον εστιασμένο ήχο των εγχόρδων, και αγαστά συντονισμένη με την Μπερτράν, η ΣΟΔΑ χάρισε μια προσεγμένη ορχηστρική συνοδεία που δικαίωσε τη ρομαντική μουσική δραματουργία.
Κατά έναν περίεργο τρόπο, οι εκδηλώσεις, που μας απασχόλησαν ανωτέρω, κατέδειξαν έμμεσα το εύρος της πρόκλησης που αναμένει το νέο καλλιτεχνικό διευθυντή του θεάτρου "Ολύμπια" Τάση Χριστογιαννόπουλο. Αν, όπως φημολογείται, εστιάσει στην παρουσίαση/αναβίωση παλαιότερων οπερατικών παραγωγών της ΕΛΣ, θα πρέπει να ακολουθήσει την έξυπνη τακτική του προκατόχου του, δηλ. την παράλληλη αξιοποίηση μετακλήσεων άξιων ξένων μονωδών (όχι υποχρεωτικά "πρώτων" ονομάτων) και νέων, ταλαντούχων Ελλήνων συναδέλφων τους. Παράλληλα, θα πρέπει να προσπαθήσει εντονότερα για τη βελτίωση των μουσικών συνόλων του Δήμου, μέσω τακτικών εμφανίσεων και ευφάνταστων, μακράν της πεπατημένης προγραμμάτων, μεριμνώντας -σε συνεργασία με τη νέα δημοτική αρχή- για την οφειλόμενη ανανέωση του έμψυχου δυναμικού τους.
Στοίχημα παραμένει η διασφάλιση και ενίσχυση του διακριτού ρόλου του θεσμού στην αθηναϊκή μουσική ζωή, επίτευγμα που πρέπει να πιστωθεί στον Ολιβιέ Ντεκότ.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Μεταμφιέσεις και παρεξηγήσεις με αφορμή την αναζήτηση νύφης από τον Ντον Ραμίρο: στιγμιότυπο από την Α’ πράξη της όπερας του Ροσσίνι "Η Σταχτοπούτα" που παρουσιάσθηκε στο θέατρο "Ολύμπια" μεταξύ 12 & 18/4 © Studio Kominis
