Αδιαμφισβήτητα ιστορικό γεγονός αποτέλεσε τις προάλλες (10/3) το πρώτο ανέβασμα από την Εθνική Λυρική Σκηνή της όπερας "Η Βαλκυρία" του Ρίχαρντ Βάγκνερ στην κατάμεστη "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος" του ΚΠΙΣΝ. Το δεύτερο, κομβικότερο και δημοφιλέστερο μέρος της βαγκνερικής τετραλογίας "Το Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ" παρουσιάσθηκε σε συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα της Δανίας, όπου έκανε πρεμιέρα τον Μάρτιο του 2022.
Μια τέτοια κρίση δεν οφείλεται στην επιβεβαίωση της μεγάλης απήχησης του οπερατικού corpus του Βάγκνερ και στο ελληνικό φιλόμουσο κοινό, όπως κατέδειξε η ταχύτητα με την οποία έγιναν sold out και οι 6 συνολικά προγραμματισμένες παραστάσεις (και έχει, εξάλλου, πιστοποιηθεί επανειλημμένα κατά την τελευταία 30ετία από τις σποραδικές παρουσιάσεις λυρικών έργων του σε Μέγαρο και Λυρική). Τούτο μάλιστα, παρά το γεγονός ότι και στη χώρα μας -με τη δεδομένη κατάχρηση ιδεολογιών και ιδεοληψιών!- η συνεισφορά του Βάγκνερ αποτιμάται, για εξωμουσικούς λόγους, κατά ιδιαίτερα φορτισμένο τρόπο.
Δικαιολογείται πρωτίστως από τη μουσικοθεατρική αρτιότητα της όλης παραγωγής, που επέτρεψε να εκτιμηθεί δεόντως τούτη η σπάνια ευκαιρία παρακολούθησης ενός από τα μέρη της περίφημης βαγκνερικής τετραλογίας. Ας μην ξεχνούμε ότι ο πρόλογός της, "Ο Χρυσός του Ρήνου", ανέβηκε παλιότερα άπαξ από τη Λυρική (το 2000 στο Ηρώδειο και σε σκηνοθεσία του Γκετς Φρήντριχ), ενώ το πλήρες "Δαχτυλίδι" έχει παρουσιασθεί ολοκληρωμένο επίσης μόνο μία φορά, στην Αθήνα το …1938 -σε μια άκρως ανήσυχη εποχή!- από τις δυνάμεις της Όπερας της Φραγκφούρτης.
Η παραγωγή που υπέγραψε ο -γνωστός από παλιότερες δουλειές του στην ΕΛΣ- Τζων Φούλτζεϊμς διέθετε σύγχρονο στίγμα, συμβατό με τη διεθνώς παγιωμένη τάση για αναγνώσεις απομακρυσμένες από παραδοσιακές, ψευδοϊστορικές απεικονίσεις του μύθου.
Έχοντας επίγνωση ότι το "Δαχτυλίδι" συνιστά καταγγελία της ταχείας καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης -και της οικολογικής καταστροφής- του 19ου αιώνα, του θεσμού του γάμου και των σχέσεων εξουσίας μέσα από μια διερεύνηση της ψυχολογίας του Βόταν, ο Άγγλος σκηνοθέτης εστίασε σ’αυτόν και το σχέδιο του να λύσει το αδιέξοδο που δημιούργησε η κλοπή από εκείνον του δαχτυλιδιού που είχε σμιλευθεί από το Χρυσό του Ρήνου.
Ο Βόταν, που αναπαραστάθηκε ως φιγούρα εξουσίας του 21ου αιώνα, ως ένας δημιουργικός επιχειρηματίας, ίσως αρχιτέκτονας ή ηγέτης μιας τεράστιας μηντιακής αυτοκρατορίας, ήταν παρών σε όλο το έργο, άλλοτε κινώντας τα νήματα (στην Α’ πράξη), άλλοτε συμμετέχοντας ενεργά στη δράση. Η ιδέα έμεινε χωρίς διεξοδικότερη δραματουργική επεξεργασία, εκτός εάν ήθελε θεωρηθεί ότι η όλη παράσταση αποτέλεσε -στη λογική του "θεάτρου εν θεάτρω"- την "υλοποίηση" μιας μακέτας σχεδίου (του σκηνικού) που απεργαζόταν ο ηγέτης των θεών.
Εκεί που κερδήθηκε η παρτίδα ήταν στην εξαιρετική καθαρότητα της παραγωγής σε επίπεδο τόσο οπτικοποίησης όσο και αφήγησης/νοηματοδότησης.
Η κυρίαρχα σύγχρονη όψη -στην οποία συνέβαλαν καθοριστικά τα σκηνικά και κοστούμια του Τομ Σκατ- αφενός οριοθετήθηκε από ένα γιγαντιαίο κινητό κλιμακοστάσιο που απεικόνιζε την κατοικία των θεών Βαλχάλλα και φιλοξενούσε -στην Α’ πράξη- στα έγκατά της την ταπεινή κατοικία του Χούντινγκ: σε αντιπαραβολή με τους ντηζαϊνάτους χώρους εργασίας των παρασκηνίων, η αναφορά στην πάλη των τάξεων υπήρξε έμμεση πλην σαφής. Αφετέρου, παρέμεινε διαρκώς μπολιασμένη με ευδιάκριτες, "ιστορικίζουσες" πινελιές σε επίπεδο συμβόλων (πχ. το λυκοτόμαρο που παρέπεμπε στη γενιά των Βαίλζουνγκ) ή -των υβριδικών- κοστουμιών. Καθοριστική σημασία είχαν επίσης οι δραματουργικά ενεργοί φωτισμοί (μέσω τροχήλατων φωτιστικών στηλών) του Ντ. Μ. Γουντ, που υπέβαλαν διαρκώς ψυχολογικούς και όχι μόνο τόπους.
Περαιτέρω, η αβίαστη εκτύλιξη των επί σκηνής δρώμενων συνοδεύθηκε από την ακριβή σκιαγράφηση των χαρακτήρων μέσα από μια λεπτοδουλεμένη θεατρική διδασκαλία των μονωδών (τόσο στα καθηλωτικά τετ-α-τετ αντιπαράθεσης του Βόταν με την Φρίκα και την Βρουγχίλδη, όσο και στις έντονης οικειότητας σκηνές του Ζήγκμουντ με την Ζήγκλιντε και την Βρουγχίλδη). Δεν έλειψαν και οι συγκινητικές στιγμές με κορυφαία αυτήν του φινάλε, όπου η Βρουγχίλδη βγάζει τα γυαλιά του πατέρα της Βόταν, "απελευθερώνοντας" το τυφλό του μάτι, που αυτός θυσίασε προκειμένου να αποκτήσει τη γνώση και τη δύναμη. Όλα τούτα επέτρεψαν ευπρόσδεκτα την προσήλωση στη θεία μουσική.
Από πλευράς ακροάματος, η παράσταση κινήθηκε σε εξίσου πολύ υψηλό επίπεδο, βασιζόμενη πρωτίστως σε μια εξαιρετικά ισορροπημένη διανομή κατά βάση αλλοδαπών μετακεκλημένων τραγουδιστών με μεγάλη εμπειρία στο βαγκνερικό τραγούδι. Πολύ επιτυχημένη υπήρξε η διανομή της Α’ πράξης με το ζεύγος του Γερμανού ηρωικού τενόρου Στέφαν Φίνκε, συναρπαστικού Ζήγκμουντ τόσο στις λυρικές στιγμές όσο και στις πιο δραματικές εξάρσεις του ρόλου, και της Αγγλίδας δραματικής υψιφώνου Άλλισον Όουκς, που ανέδειξε γλαφυρά και με γεμάτη, ακμαία φωνή την εξέλιξη του χαρακτήρα της Ζήγκλιντε. Πλάι τους εντυπωσιακός φωνητικά και πειστικά τραχύς υποκριτικά πρόβαλε ο Χούντινγκ του βαθύφωνου Πέτρου Μαγουλά. Παρά την όχι πάντοτε ευκρινή άρθρωση του αδόμενου λόγου, συνάρπασε στη Β’ Πράξη η καλοτραγουδισμένη και σκηνικά επιβλητική Φρίκα της Ρωσίδας μεσοφώνου Μαρίνας Προυντένσκαγια.
Δυνατές εντυπώσεις άφησε -ανεξαρτήτως των ενστάσεων για την κάπως αποστασιοποιημένη υπόκριση- και το πρωταγωνιστικό ζεύγος Βόταν-Βρουγχίλδης, μέσα από το οποίο αποτυπώνεται το κυρίαρχο σε όλη την τετραλογία δίπολο εξουσίας και αγάπης. Ο Βόταν του Φινλανδού βαρύτονου Τόμμι Χακάλα ξεχώρισε κυρίως για την πολύ ωραία σκηνική παρουσία και το καλλιεργημένο τραγούδι. Όμως, καθώς ο ρόλος βοά για φωνή μπάσου ή -καλύτερα- μπασοβαρύτονου, ο συγκλονιστικός αποχαιρετιστήριος μονόλογος ήχησε μάλλον αβαρής, ενώ δεν απέδωσε επαρκώς και τις ψυχολογικές ρωγμές του θεού. Η Αγγλίδα υψίφωνος Κάθριν Φόστερ όχι μόνο είναι η μόνη -μαζί με τον Φίνκε- από τους μονωδούς που έχει τραγουδήσει στο περίφημο Φεστιβάλ του Μπάυρωυτ, αλλά αποτελεί εδώ και 10 χρόνια την …βασική του Βρουγχίλδη! Η φωνητική δροσιά του τίμπρου της συνέβαλε εν προκειμένω στη θαυμάσια απόδοση της κομβικής στο συγκεκριμένο έργο νεανικής διάστασης του ρόλου, μολονότι το κάπως μονοκόμματο πορτρέτο της επίμονης κόρης (αληθινό alter ego του πατέρα της Βόταν) άμβλυνε την πληρέστερη ανάδειξη των διλημμάτων και μεταπτώσεων του χαρακτήρα.
Τη διανομή συμπλήρωσαν 8 νεαρές Ελληνίδες μονωδοί (Κανάτη, Λούστα, Σαντμάγερ, Αθανασάκη, Καλαϊτζή-Τηλικίδου, Κωτσέλη, Σπιτάδη, Τσελίκα) στους ισάριθμους ρόλους των Βαλκυριών. Όλες τους κινήθηκαν και τραγούδησαν με ακρίβεια, παρά την ορατή έλλειψη -πλην της εξαιρετικής Κωτσέλη και της ταλαντούχας Σαντμάγερ- φωνών μεγαλύτερου όγκου.
Υπό την εύροη σε ταχύτητες, δυναμικές και αφήγηση διεύθυνση του Γερμανού αρχιμουσικού Ρόλαντ Κλούττιχ, η ενισχυμένη με αρκετούς έκτακτους μουσικούς Ορχήστρα της ΕΛΣ ανταποκρίθηκε με αξιοσημείωτη επάρκεια και διαφάνεια ήχου στις δυσθεώρητες απαιτήσεις της σχεδόν 4ωρης διάρκειας παρτιτούρας! Αν η ομάδα των χάλκινων πνευστών και δη των κόρνων αξίζει τον έπαινο (παρά τα απρόσμενα ολισθήματα στον κοσμαγάπητο "Καλπασμό των Βαλκυριών"), ήταν το κλαρινέτο του Σπύρου Τζέκου που συγκίνησε με τις δραματικά υποβλητικές σημειακές συνεισφορές του. Λαμβανομένης υπ’όψη και της αναστάτωσης που οδήγησε στην αντικατάσταση του αρχικά προβλεπόμενου αρχιμουσικού Φιλίπ Ωγκέν, το ανέβασμα όλων των μελών του συνόλου επί σκηνής μετά το πέρας της παράστασης υποδήλωνε την αναγνώριση της διόλου αυτονόητης προσπάθειάς τους.
Εν κατακλείδι, αυτή η ιδανική ευκαιρία μύησης του νεώτερου κοινού στη μαγεία του "συνολικού έργου τέχνης" (Gesamtkunstwerk) του Βάγκνερ θα ήταν κρίμα να μείνει χωρίς συνέχεια. Λόγω του sold out και των υπολοίπων -μέχρι 31/3- παραστάσεων, η ΕΛΣ οφείλει να εξετάσει το ενδεχόμενο επανάληψης της "Βαλκυρίας" σε επόμενες καλλιτεχνικές περιόδους˙ ιδανικά και το ενδεχόμενο ανάθεσης και των λοιπών σκελών της Τετραλογίας στον Φούλτζεϊμς...
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Η σκηνή της αντιπαράθεσης Βόταν (Τόμμι Χακάλα)-Βρουγχίλδης (Κάθριν Φόστερ) υπό τα βλέμματα των υπολοίπων Βαλκυριών από την Γ’ πράξη της όπερας του Βάγκνερ "Η Βαλκυρία", που παρουσιάζεται μέχρι 31/3 από την ΕΛΣ © Γιώργος Καλκανίδης
