Παρά τον σχετικά μικρό αριθμό εκδηλώσεων μουσικής δωματίου στη φετινή καλλιτεχνική περίοδο, η ποιότητά τους είναι ευχάριστα υψηλή. Το τελευταίο δίμηνο την προσοχή τράβηξαν τρεις συναυλίες με σχηματισμούς για τρίο, και μάλιστα διαφορετικών κάθε φορά οργάνων.
Οι δύο πρώτες δόθηκαν στο πλαίσιο του πολύτιμου κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Στις 17/1 τρεις εξαίρετοι μουσικοί, ο βιολίστας Ηλίας-Ίων Λιβιεράτος, ο κλαρινετίστας Σπύρος Μουρίκης (αμφότεροι κορυφαίοι των οργάνων τους στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) και η πιανίστα Νεφέλη Μούσουρα προσέφεραν ένα ιδιαίτερο πρόγραμμα, το οποίο -πλην του τελευταίου έργου- παρέσχε ουσιαστικά τη δυνατότητα ακρόασης κομματιών που ανεδείκνυαν τις δεξιοτεχνικές και εκφραστικές δυνατότητες της βιόλας και του κλαρινέτου.
Το ρεσιτάλ ξεκίνησε με την "Άβυσσο των πουλιών" για σόλο κλαρινέτο, τρίτη κίνηση του περίφημου "Κουαρτέτου για το τέλος του χρόνου" που ο Μεσσιάν έγραψε, ως αιχμάλωτος στρατιώτης σε γερμανικό στρατόπεδο, το 1941. Κατά τον Γάλλο συνθέτη, το απόσπασμα περιγράφει την "Άβυσσο του Χρόνου, την θλίψη και κόπωσή του, αλλά και την επιθυμία για φως, για αστέρια και για ουράνια πράγματα". Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, ο Μουρίκης χάρισε μιαν υποβλητική μουσική αφήγηση του ήχου ενός πουλιού, από τη γέννησή του μέχρι την γεμάτη ένταση κραυγή, κάνοντας επίδειξη της εκφραστικής παλέτας του ξύλινου πνευστού.
Ο σπουδαίος σολίστ άνοιξε και το δεύτερο μέρος της βραδιάς με την "Πρώτη ραψωδία για κλαρινέτο και πιάνο" του Ντεμπυσσύ, θέτοντας καντάμπιλε και δεξιοτεχνία (λαμπρές υψηλές νότες!) στην υπηρεσία της έκφρασης. Ενδιαφέρουσα και υφολογικά συνεπής υπήρξε η πιανιστική συνοδεία, άλλοτε υπαινικτική, άλλοτε πιο κινητική και ευέλικτη, της Μούσουρα. Ακολούθησαν οι "Τρεις ρομάντζες για κλαρινέτο και πιάνο" του Σούμαν, ουσιαστικά μια μεταγραφή των αρχικά γραμμένων για όμποε σύντομων κομματιών. Υπό μια πιο διακριτική πιανιστική συνοδοιπορία, ο Μουρίκης τα προσέγγισε ερμηνευτικά σαν μια πραγματική σουίτα, αξιοποιώντας τόσο την τρυφερότητα, ευαισθησία και φαντασία της έκφρασης όσο και τη φωνητική ποιότητα του παιξίματός του.
Εμβόλιμα, Λιβιεράτος και Μουσούρα απέδωσαν επιτυχημένα την εκτενή -και εν πολλοίς άγνωστη- "Σουίτα για βιολί και πιάνο από το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέτα" του Προκόφιεφ σε ωραία μεταγραφή του Β. Μποριζόφσκυ. Το εκφραστικό, μελωδικό, αφηγηματικά ρευστό παίξιμο και η ορθοτονία του ήχου της βιόλας όπως και η πολύ καλή, ισότιμη και θεατρικά στιβαρή (σαν δεύτερη φωνή) συνεισφορά του πιάνου ανέδειξαν άρτια την δραματουργία του μπαλέτου. Καθώς ο ιδιαίτερος, ζεστός ήχος και οι πολυφωνικές δυνατότητες της βιόλας την καθιστούν ιδανικό όργανο περισσότερο για πιο ελεγειακά/οικεία ακούσματα (όπως φάνηκε στην πολύ καλή σκηνή με τον Μερκούτιο, στη σκηνή του κρυφού γάμου ή ακόμα στην τελική σκηνή του θανάτου των εραστών) παρά για πιο ηρωικά/δραματικά, που βοούν για ορχηστρικά ηχοχρώματα (όπως για παράδειγμα ο χορός των ιπποτών), ενίοτε αμβλυνόταν η ισορροπία της ερμηνείας. Στην άρτια απόδοση από δύο βιόλες (σε ταυτοφωνία ή και εναλλαγές σε πιτσικάτι ή μελωδικά θέματα) της σκηνής της προετοιμασίας του γάμου της Ιουλιέτας με τον Πάρη συνέβαλε η ολιγόλεπτη σύμπραξη του κορυφαίου βιολίστα στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Ηλία Σδούκου. Μοναδική -αλλά σημαντική- επιφύλαξη αποτέλεσε η σύντομη περιγραφή από τους δύο μουσικούς της υπόθεσης του μπαλέτου πριν από το κάθε μέρος της ερμηνευόμενης σουίτας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη διάσπαση της συνοχής της όλης εκτέλεσης, στο βαθμό που κάθε μέρος ηχούσε σαν θραύσμα και όχι σαν ενιαίο κομμάτι της όλης δραματουργίας, προκαλώντας και το ασταμάτητο χειροκρότημα του κοινού. Ίσως οι υπέρτιτλοι να ήσαν εν προκειμένω προτιμότεροι...
Πιο ισόκυρος με τα άλλα δύο όργανα υπήρξε ο ρόλος του πιάνου στο τελευταίο έργο του προγράμματος, μια επιλογή πέντε από τα υπέροχα "Οκτώ κομμάτια για βιόλα, κλαρινέτο και πιάνο" του Μπρουχ. Και πάλι συνάρπασαν ο λυρισμός και η αφηγηματική ευφράδεια του κλαρινέτου του Μουρίκη, ο τρόπος που πέρναγε η μελωδία από το κλαρινέτο στη βιόλα και αντίστροφα, η δραματικά ενεργή παρουσία του πιάνου. Λόγω και των εύροων ταχυτήτων, η αρκετά ποιητική, νυχτερινών κλιμάτων και διακριτικού συναισθήματος ερμηνεία πρόσδεσε -ορθά!- τις ρομαντικές μινιατούρες περισσότερο στον κόσμο ενός Σούμαν απ’ό,τι σε αυτόν του Μπραμς.
Ένα μήνα νωρίτερα (11/12/2023), στην ίδια αίθουσα εμφανίσθηκαν άλλοι τρεις καταξιωμένοι μουσικοί, ο βιολιστής Ιάσων Κεραμίδης, ο Γερμανός τσελίστας Μπένεντικτ Κλέκνερ και ο πιανίστας Απόστολος Παληός με ένα πρόγραμμα που περιελάμβανε -σχεδόν- αποκλειστικά συνθέσεις του Ραχμάνινοφ, τα 150 χρόνια από τη γέννηση του οποίου εορτάσθηκαν πέρσι.
Ολόκληρο το πρώτο μέρος του κάλυψε η εκτενής, μοναδική "Σονάτα για βιολοντσέλο και πιάνο". Το έργο διέπεται από μία ιδιαίτερη μελαγχολία, ειδικά στα λυρικά αργά μέρη, που δεν αναδείχθηκε επαρκώς από τον αιχμηρό, κάπως ξηρό ήχο του βιολοντσέλου. Η κινητικότητα και ρυθμική σβελτάδα του παιξίματος του Κλέκνερ και οι αβίαστες εναλλαγές τέμπι και διαθέσεων υπηρέτησαν σαφώς καλύτερα τα γρήγορα μέρη. Εύλογα, μόνο σ’αυτά λειτούργησε η εκφραστική σύμπλευση (και ο ανταγωνισμός) με το αριστοκρατικό και ρωμαλέο -ιδανικές ποιότητες για τον Ραχμάνινοφ!- πιάνο του Παληού, που έλαμψε και στις σολιστικά εκτεθειμένες παραγράφους (όπως πχ. στον ρεμβασμό στην αρχή του andante).
Πολύ πιο ισορροπημένη ήχησε, αμέσως μετά το διάλειμμα, η συμπόρευση του Παληού με τον Κεραμίδη σε ελάσσονα έργα για βιολί και πιάνο του Ρώσου συνθέτη, τη μεταγραφή του διάσημου "Vocalise" αλλά και τα νεανικά "Ρομάντζα" και τα δύο "Κομμάτια σαλονιού". Σε όλα εντυπωσίασαν το μελωδικό καντάμπιλε και η πλαστικότητα φραστικής του παιξίματος του βιολιστή, η ανεπίληπτη ηχητική ορθοτονία αλλά και η δεξιοτεχνική του σιγουριά (ιδίως στον "Ουγγρικό χορό", δεύτερο από τα "Κομμάτια σαλονιού").
Εμβόλιμα αποδόθηκε με τη δέουσα συναισθηματική ευγένεια και ωραίο legato η νοσταλγική "Μελωδία πάνω σε ένα θέμα του Ραχμάνινοφ" του Μόντεστ Αλτσούλερ, ενός ακόμη Ρώσου εμιγκρέ συνθέτη, συνομήλικου του τιμώμενου.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με το "Ελεγειακό τρίο αρ. 1", άλλη μία νεανική, πανέμορφη σύνθεση μελωδικού, ραψωδικού χαρακτήρα, προάγγελος του περίφημου και πιο φιλόδοξου 2ου Τρίο. Με σπάνια ποιότητα διαλόγου, δεξιοτεχνική άνεση και κοινή αντίληψη του εκφραστικού στίγματος του έργου, οι τρεις μουσικοί φώτισαν ζηλευτά τη διάχυτη μελαγχολία της ρομαντικής δραματουργίας. Ο θερμός ήχος των εγχόρδων, ο εξαιρετικά ευέλικτος ρόλος του πιάνου, το ρευστό φραζάρισμα, η εναλλαγή αντιθέσεων και ώσμωσης των διακριτών τριών φωνών συνδυάσθηκαν με προσεγμένες φωτοσκιάσεις και διακυμάνσεις δυναμικής, αναδεικνύοντας τη "συμφωνική" διάσταση της μίας κίνησης γραφής, ενώ διοχέτευαν διαρκώς νεανικό σφρίγος και πάθος στη θαυμάσια ερμηνεία.
Εκτός προγράμματος, οι τρεις μουσικοί ερμήνευσαν το "Tango pathétique" του Πήτερ Κήζεβεττερ (1945-2012), μια σύντομη σύνθεση βασισμένη στο κύριο θέμα του πρώτου μέρους του περίφημου "Κοντσέρτου για βιολί" του Τσαϊκόφσκυ, μέντορα του Ραχμάνινοφ.
Μετά την περσινή του εμφάνιση με την ΚΟΑ, τούτο το ρεσιτάλ επέτρεψε να σχηματίσουμε ακόμη πληρέστερη γνώμη για το μεγάλο ταλέντο του Καβαλιώτη Κεραμίδη, ενός από τους λιγοστούς Έλληνες μουσικούς που κοσμούν τα αναλόγια σημαντικών διεθνών συμφωνικών συνόλων (εν προκειμένω μέλους -στα κοντσερτίνα- της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Μονάχου). Μακάρι να δοθεί σύντομα η ευκαιρία να τον απολαύσουμε ως σολίστ σε ένα από τα μεγάλα κοντσέρτα για βιολί του ρεπερτορίου!
Μία λιγότερο γνωστή αλλά εξίσου σημαντική εκδήλωση έλαβε χώρα στις 25/11/2023 στην αίθουσα του Φιλολογικού συλλόγου "Παρνασσός" με αφορμή την έκδοση των ποιημάτων του επιχειρηματία Δημητρίου (Μίμη) Δέρβου από το γιο του Ηρακλή (Έρικ) Δέρβο, καταξιωμένο -και μέγα φιλόμουσο- ιατρό της διασποράς. Ο συγγραφέας Δημήτρης Αλεξόπουλος, που επιμελήθηκε την έκδοση και την όλη βραδιά, παρουσίασε με γλαφυρότητα την πραγματικά συναρπαστική ζωή του τιμώμενου, ο οποίος υπήρξε λάτρης της μουσικής, ενώ απήγγειλε και μερικά από τα ποιήματά του.
Εμβόλιμα, δόθηκε ένα μίνι πρόγραμμα μουσικής δωματίου από τρία ιδρυτικά μέλη του εκλεκτού τσέχικου κουαρτέτου εγχόρδων "Σκάμπα", τους βιολιστές Πάβελ Φίσερ και Γιάνα Λουκάσοβα-Χραμπάνοβα καθώς και τον βιολίστα Ραντίμ Σεντμιντούμπσκυ, ο οποίος αποχώρησε από το κουαρτέτο το 2016. Η έλευσή τους στην Αθήνα αποτέλεσε τεκμήριο των προσωπικών φιλικών σχέσεων με πολλούς σπουδαίους, παγκοσμίου διαμετρήματος μουσικούς, που διατηρεί ο Ηρακλής Δέρβος.
Σε σχέση με τα δύο προηγούμενα ρεσιτάλ, στο προκείμενο έγινε από την αρχή ορατή η μακρά εμπειρία και κοινή συμπόρευση των συντελεστών, η ώσμωση σε επίπεδο τεχνικής και έκφρασης, η αίσθηση του ύφους κάθε ερμηνευόμενης σύνθεσης. Το "τρίο" εδώ δεν αποτέλεσε μιαν "ευκαιριακή" σύμπραξη.
Αρχικά ακούσθηκαν συνθέσεις για βιολί και βιόλα. Στο πανέμορφο "Ντούο" Κ.423 του Μότσαρτ εντυπωσίασαν η κλασική προσέγγιση, ο ηχοχρωματικός πλούτος και η ισοτιμία διαλόγου των Φίσερ και Σεντμιντούμπσκυ. Ο βιολίστας ένωσε, ακολούθως, δυνάμεις με την Λουκάσοβα-Χραμπάνοβα στα τόσο πρωτότυπα "Τρία Μαδριγάλια" Η.313 του Μαρτινού, φωτίζοντας με ενάργεια την εκλεκτικιστική γραφή με τα παραδοσιακά και πιο εξπρεσιονιστικά στοιχεία στο αρχικό μέρος, τις διαφωνίες του πιο "μπαροκίζοντος" ενδιάμεσου, τα χορευτικά φολκλορικά μοτίβα αλλά και το μεγάλο καταληκτικό ουνίσσονο του φινάλε.
Φίσερ και Λουκάσοβα-Χραμπάνοβα πρόβαλαν στη συνέχεια με μεγάλη μουσικότητα και εκφραστικότητα συνομιλίας τις διαφορετικές διαθέσεις πέντε από τα -παιδαγωγικού χαρακτήρα- 44 "Ντουέτα για δύο βιολιά" του Μπάρτοκ. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με το "Τερτσέτο για δύο βιολιά και βιόλα" έργο 74 του Ντβόρζακ, ακόμη ένα δείγμα ιδιοφυούς μελωδικού χειρισμού θεμάτων συχνά προερχόμενων από παραδοσιακά ακούσματα. Θαύμασε εδώ κανείς το πόσο αβίαστα αναδείχθηκαν η ποίηση του larghetto ή ακόμη οι ιδέες του scherzo!
Στο θερμό χειροκρότημα του ολιγομελούς πλην εκλεκτού ακροατηρίου οι Τσέχοι μουσικοί αντιχάρισαν 3 τραγούδια από την συλλογή "Παραδοσιακή ποίηση της Μοραβίας" του Γιάνατσεκ, με σολίστα στο φωνητικό μέρος τον …εξάρχοντα βιολιστή Φίσερ!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από τη βραδιά μουσικής δωματίου που έδωσαν ο βιολίστας Ηλίας-Ίων Λιβιεράτος, η πιανίστα Νεφέλη Μούσουρα και ο κλαρινετίστας Σπύρος Μουρίκης στην "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (17/1) © Χάρης Ακριβιάδης
