Ευσταθία: "Καμία εποχή δεν αγαπούσε τους ποιητές"

Διασκέδασα με τις ιστορίες στην εισαγωγή του "Γένους Θρυλικού: 11 Γυναίκες, 11 Μονόπρακτα, 11 Τραγούδια", όπου καταγράφεις τις συνομιλίες σου με τον Αντώνη Γλυκό και τον Θανάση Βούτσινο, οι οποίες βοήθησαν να σχηματιστεί τόσο ο δίσκος, όσο και το βιβλίο. Πέρα από τη ζωή, τι ρόλο παίζουν οι φίλοι στα καλλιτεχνικά σου;
Από ένα σημείο κι έπειτα, κατάλαβα ότι έχει περισσότερη σημασία όποιος συμπορεύεται μαζί σου, παρά κάποιος με τον οποίον μπορεί να γνωρίζεστε από παιδιά, μα με το πέρασμα των χρόνων να μην ταιριάζουν πια οι χαρακτήρες σας. Ποντάρω στους συνοδοιπόρους, λοιπόν, τόσο στη ζωή μου την προσωπική, όσο και στην τέχνη μου. Άλλωστε δεν τα διαχωρίζω και πολύ. Ακολουθώ αυτό που είχε πει και ο Νίκος Καζαντζάκης στην "Ασκητική": μη ζητάς φίλους, να ζητάς συντρόφους. Και είναι γενικά με τέτοιους ανθρώπους που φτιάχτηκε το "Γένος Θρυλικού". Η Μελίνα Τανάγρη, ας πούμε, είναι από τους λίγους φίλους που έχω στον χώρο και δέχτηκε κι εκείνη με χαρά και με ό,τι αποκαλούμε "ιερή συνωμοτικότητα" να συμμετάσχει.

Το είχες εξαρχής κατά νου ότι αυτή η δουλειά θα έδινε έναν δίσκο, ένα βιβλίο και ένα νέο θεατρικό έργο; 
Μου προέκυψε δουλεύοντας. Γενικά είμαι υπέρμαχος του να γίνονται πράγματα δίχως πρότερο υπολογισμό. Γιατί στο παρελθόν έχω λειτουργήσει και αλλιώς –έχω φτιάξει και τραγούδι με τέτοιον τρόπο– και δεν το αγαπάω πολύ. Έχοντας μπει στον κόσμο της συγγραφής θεατρικών έργων, όμως, μου ήρθε πολύ φυσικά να εκφραστώ έτσι στο "Γένος Θρυλικού".

Ο τίτλος "Γένος Θρυλικού", βέβαια, πέρα από το έξυπνο λογοπαίγνιο, έχει και μια άλλη σημασία, έτσι δεν είναι;
Έχει, ναι. Και σημασία, για εμένα, έχει και το ότι το "Γένος Θρυλικού", το οποίο υμνεί την πνευματικότητα που προέρχεται από τις γυναίκες, δουλεύτηκε περισσότερο από άντρες. Ταιριάζει με αυτό που πρεσβεύει το έργο, ότι δηλαδή απώτερος στόχος είναι να γίνουμε όλοι "γένους θρυλικού". Να καταλυθεί δηλαδή η πατριαρχία, ένας θεσμός χιλιετηρίδων, ο οποίος μας έχει καταπιέσει όλους –τις γυναίκες, κατ' αρχάς, αλλά και τους άντρες– και πλέον να συμπορευτούμε αρμονικά.

Έτσι θα επέλθει νομίζω και μια γενικότερη ισορροπία στον πλανήτη, με την αποκατάσταση της θηλυκής αρχής. Ο φεμινισμός, άλλωστε, εμπεριέχει και την οικολογία, την αγάπη απέναντι στα ζώα, τον σεβασμό όσων ανθρώπων είναι διαφορετικοί, ομοφυλόφιλοι, για παράδειγμα, ή άλλης εθνικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κοινωνίες που καταπιέζουν φριχτά τη γυναίκα είναι συνολικά καθυστερημένες, ενώ όσες διαφέρουν μεριμνούν και για όλα αυτά. Είναι ένα κριτήριο. Το οποίο δείχνει προς τα πού πρέπει να βαδίσουμε.

Δεν αντιλέγω ότι η πατριαρχία είναι καταπιεστική και για τους άντρες. Μήπως όμως τους βολεύει περισσότερο από όσο τους καταπιέζει;
Κοίταξε, μερικές φορές μπορεί η καταπίεση να υπάρχει, μα να μην την καταλαβαίνεις. Οι ρόλοι που έχουν τεθεί στους άντρες, ας πούμε, τους οποίους και πρέπει να υπηρετούν, είναι καταπιεστικοί. Το κλισέ π.χ. "οι άντρες δεν κλαίνε", που υπάρχει και σε τραγούδι. Και είναι κάτι που ξεκινά από την παιδική ηλικία, με προτροπές όπως "σταμάτα τώρα, κοτζάμ άντρας". Στο οποίο συμβάλλουν ενεργά και οι γυναίκες, με το πώς μεγαλώνουν τους γιους τους ως μανάδες. Το έλεγε και η Καλλιρρόη Παρρέν, ότι χειρότερος εχθρός της χειραφέτησης των γυναικών ήταν οι ίδιες οι γυναίκες. Γιατί το θύμα, συχνά, γίνεται θύτης: ένας πολύ σκληρός θύτης.

Ένας θεραπευτής με τον οποίον μίλαγα τις προάλλες, επίσης, μου είπε ότι έρχονται κυρίως γυναίκες να τον βρουν, γιατί οι άντρες είναι πολύ κλειδωμένοι. Φυσικά κι έχουν κι εκείνοι προβλήματα, όμως έχουν μάθει συνάμα ότι είναι το ισχυρό φύλο, άρα τελείωσε. Τελικά, πάντως, αν με ρωτήσεις, πιστεύω ότι η γυναίκα είναι το ισχυρό φύλο –ο άντρας είναι το ωραίο φύλο. Το τούμπαρε όμως αυτό η ιστορία. 

Ο Αντώνης ο Γλυκός, εντωμεταξύ, βλέπω ότι ανέλαβε την πλήρη εικονογράφηση του εγχειρήματος... 
Ο Αντώνης συνεισέφερε τα μάλα. Έκανε μια καταπληκτική εικονογράφηση, η οποία ξεκίνησε από τα τραγούδια που ανέβηκαν ψηφιακά, επεκτάθηκε τώρα και στο βιβλίο και στόχος είναι να περάσει και σε ένα βινύλιο, όπου νομίζω ότι θα φανεί και καλύτερα. Γιατί και τα τραγούδια αυτά, περιμένουν να ακουστούν. Και το να βγει ένα βινύλιο, σε λίγα έστω αντίτυπα, είναι κίνηση προς μια τέτοια κατεύθυνση. Ενδιάμεση κατάσταση δεν υπάρχει. 

Συνειδητοποίησα, δηλαδή, ότι από το QR code που συνοδεύει το βιβλίο, οδηγώντας στη ψηφιακή εκδοχή των τραγουδιών, μπορούμε να περάσουμε στο βινύλιο, αλλά όχι στο CD, που δείχνει πια εντελώς περιθωριοποιημένο. Ήθελα πολύ, πάντως, να υπάρχει αυτή η σύνδεση παρελθόντος και παρόντος. Στο βιβλίο, το ανάλογο πέρασμα γίνεται από το QR code στο πολυτονικό σύστημα στο οποίο επιμένω να γράφω, ταλαιπωρώντας ίσως και τον εκδοτικό μου οίκο –τις εκδόσεις Άπαρσις. Είναι μια πολυτέλεια που παρέχω στον εαυτό μου, αλλά και κάτι που πηγάζει από το ίδιο υλικό, αφού αναφέρομαι μεν σε μια περασμένη εποχή (έναν με ενάμιση αιώνα πριν), που όμως δεν είναι, τελικά, τόσο μακριά από τη δική μας.

Από τις 11 γυναίκες που πρωταγωνιστούν στο "Γένος Θρυλικού", τώρα, οι 9 είναι υπαρκτά πρόσωπα, αλλά η Mary Butch και η Τυχερή όχι. Σε τι αποσκοπούσες επινοώντας τις; 
Η Mary Butch συμβολίζει τις νεότερες γυναίκες που βρίσκονται στη βιοπάλη, τις μετανάστριες ας πούμε, όσες φεύγουν από τη χώρα τους και αγωνίζονται για κάτι καλύτερο. Στην Τυχερή, πάλι, περιγράφονται οι γυναίκες που ζουν στις σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες –είμαι κι εγώ μέσα σε αυτές. Γυναίκες με προνόμια μη δεδομένα σε όλον τον κόσμο, οι οποίες μπορούν π.χ. να σπουδάσουν, να εκφράσουν τη σεξουαλική τους επιλογή ή να πάνε για μπάνιο έχοντας ελευθερία επιλογής στο τι θα φορέσουν. 

Γράφεις επίσης στην εισαγωγή ότι "εργάσθηκες συντροφιά με το πένθος". Είναι κάτι που θα ήθελες να συζητήσεις αυτό;
Βεβαίως. Κατ' αρχάς, στο διάστημα που δούλευα το "Γένος Θρυλικού", έχασα την κολλητή μου φίλη, τη Σοφία Πορετσάνου. Έχασα και τα κατοικίδιά μου μετά –δύο γατιά, μάνα και γιος– που είναι κι αυτό απώλεια, ήταν μέλη της οικογένειας. Δεν ήταν εύκολο, όλα συνέβησαν άλλωστε και σε μια εποχή που λόγω της πανδημίας φαινόταν αρκετά σκοτεινή. Ταυτόχρονα, βέβαια, πιστεύω ότι το μεγεθύναμε το πρόβλημα που δημιουργήθηκε τότε, το οποίο, αναλογικά με το τι έχουμε κάνει σαν Ανθρωπότητα, δεν ήταν και από τα χειρότερα. Ανησυχούμε λ.χ. τόσο πολύ για το ότι μας κλείνουν μέσα, αλλά όχι για το ότι ο πλανήτης καταστρέφεται. 

Μου άρεσε πάντως και το άλλο που σημείωσες, ότι "δεν δέχεσαι" την απώλεια. Είναι κάτι με το οποίο ταυτίζομαι πολύ και ο ίδιος, οπότε ήθελα να σε ρωτήσω: πώς συμβιώνεις τελικά με κάτι τέτοιο;
Ο καθένας βρίσκει νομίζω τον δικό του τρόπο να συμβιώσει με την απώλεια. Σε μένα, για παράδειγμα, υπάρχει και μια αίσθηση μεταφυσικής. Αισθάνομαι, δηλαδή, ότι οι άνθρωποι που έφυγαν παραμένουν μαζί μας, με κάποιον τρόπο. Άλλοι, πάλι, μπορεί να μην πιστεύουν σε κάτι τέτοιο, να το βρίσκουν απλώς μια ανακουφιστική σκέψη. Εμένα, πάντως, με βοηθάει και στην καθημερινότητά μου, μα και στην τέχνη μου. Επίσης πιστεύω σε μια –κατά κάποιον τρόπο– αποκατάσταση των ψυχών. 

Και το αισθανόμουν κατά τη δημιουργία του έργου μου, σε συνάρτηση με τις ψυχές που "συναναστρεφόμουν". Κατά έναν περίεργο τρόπο μού ανοίχτηκαν δρόμοι, ξεπεράστηκαν δυσκολίες και φανερώθηκαν σημάδια τρομερών συμπτώσεων. Εντάξει, δεν ξέρω τι είναι αυτό, αν είναι π.χ. η συγχρονικότητα του Καρλ Γιούνγκ ή αν όλα τελικά κάπως συνδέονται, με τον τρόπο με τον οποίον το έλεγε και ο Μάρκος Αυρήλιος: "πάντα ἀλλήλοις ἐπιπέπλεκται καὶ ἡ σύνδεσις ἱερά".

Ο Μάρκος Αυρήλιος, εντωμεταξύ, έπαιξε ρόλο στην εφηβεία της Ιζαντόρα Ντάνκαν, που είναι μία από τις ηρωίδες σου, αλλά εκείνο το σχόλιο ότι ίσως τον διάβαζε για να αντέξει τις κακουχίες το αισθάνθηκα βγαλμένο από τη δική σου ζωή…
Έτσι ακριβώς είναι. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου παραθέτω άλλωστε ορισμένα κείμενα σύνδεσης. Κείμενα, δηλαδή, τα οποία συνδέουν εμένα με τις γυναίκες που πρωταγωνιστούν στο "Γένος Θρυλικού", γιατί τα έχουμε διαβάσει και οι δύο. Στην περίπτωση λοιπόν της Ιζαντόρα Ντάνκαν είναι το "Εις Εαυτόν" του Μάρκου Αυρήλιου. Το κάνω και στα θεατρικά μου έργα, πάντα υπάρχουν ορισμένα αόρατα νήματα που συνδέουν το ένα με το άλλο.

Στάθηκες πάντως και σε γυναίκες που δεν είχαν σχέση με το φεμινιστικό κίνημα των καιρών τους, όπως π.χ. την Κοκό Σανέλ... 
Ναι, η Κοκό Σανέλ πρόσφερε πολλά στη χειραφέτηση της γυναίκας, αλλά δεν υπήρξε συνειδητοποιημένη φεμινίστρια. Μάλιστα, διάβασα ότι, στράβωσε όταν ξεκίνησαν όλα εκείνα που σχετίστηκαν με τα Παιδιά των Λουλουδιών: δεν της άρεσαν οι μίνι φούστες, δεν της άρεσε το ένα, δεν της άρεσε το άλλο. Είχε παραξενέψει. Κι έκανε και διάφορα –μεταξύ μας, τώρα, ήταν παλιοχαρακτήρας! (γέλια) Όμως της τα συγχωρείς. 

Τη στάση της, επίσης, τη σύνδεσα με το φιλοσοφικοκοινωνικό ερώτημα αν άλλαξε κάτι μέσα σε τόσες δεκαετίες αγώνων, γι' αυτό και το τραγούδι που της αντιστοιχεί τιτλοφορείται "Δεν Άλλαξε Τίποτα". Όπως βέβαια και με το αν αρκεί η όποια αλλαγή να εντοπιστεί στον χώρο της μόδας. Καταλήγοντας, ασφαλώς, ότι κάτι τέτοιο έχει επίσης σημασία, γιατί και το στυλ δεν είναι κάτι απλό: πρόκειται για μια μεταφυσική πορεία, δεν περιορίζεται σε ό,τι μπορεί να περιγελάμε ως φρου φρου και αρώματα.

Νομίζω, τώρα, ότι σε όλα μου τα τραγούδια πλανάται το ερώτημα αν έχουμε ανεβάσει, έστω και λίγο, τον πήχη της ανθρωπιάς μας, λαμβάνοντας ως αφορμή το γυναικείο ζήτημα. Άλλωστε δεν μου άρεσε ποτέ η σκέψη ότι όλα είναι μαύρα και οδεύουμε προς την καταστροφή. Δέχομαι ότι μπορεί να είναι ανάγκη δική μου, ότι ίσως υπάρχει και μια αφέλεια, πάντως πιστεύω ότι έχουμε εξελιχθεί. Όπως συμβαίνει και σε άλλα ζητήματα, στο πώς αντιμετωπίζουμε τον άλλον που μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός από μας, λ.χ., ή στον αυξημένο σεβασμό μας απέναντι στα ζώα. Πράγματα που, πλέον, έχουν σκεφτεί ακόμα και άνθρωποι μεγάλων ηλικιών, με πιο παραδοσιακή οπτική για τον κόσμο.

Έχουμε εξελιχθεί ουσιαστικά, όμως; Διαβάζοντας για την Ελένη εκ Σύρου, λ.χ., αν θες να κάνεις και λίγο τον δικηγόρο του διαβόλου, σκέφτεσαι ότι μπορεί τα πράγματα να είναι πλέον πιο χαλαρά, όμως ακόμα υπάρχει ο φόβος της γυναίκας να εκφραστεί, η ενδεχόμενη χλεύη από ένα σφιχτό οικογενειακό περιβάλλον ή διάφορα μοντέρνα, τάχα μου, ζευγάρια όπου ο άντρας "παρκάρει" τα παιδιά στη σύζυγο, στραγγαλίζοντας πρακτικά κάθε δημιουργική της πτυχή...
Δεν έχουν πάψει να υπάρχουν όλα αυτά. Πράγματι, ας πούμε, η γυναίκα υποτιμάται ως πνευματικό πρότυπο. Το έχω αισθανθεί και η ίδια. Με αποκαλούν συχνά η "τραγουδίστρια Ευσταθία", όχι η τραγουδοποιός. Μια όμορφη γυναίκα, επίσης, θεωρείται εξ ορισμού χαζή. Κι εγώ έχω μετανιώσει ξέρεις για τον στίχο του "Κάποτε" με τα ανέκδοτα για τις ξανθιές: παρότι φωτογράφιζα μια εποχή, δεν είχα σκεφτεί τον σεξισμό που εμπεριείχαν. Όμως, παράλληλα, υπάρχει πλέον η δυνατότητα να κάνουμε τα θέλω μας πραγματικότητα –για κάθε έναν, ανεξαρτήτως φύλου. 

Για μένα δεν υπάρχει πια σχέση με τη μοναξιά που βίωνε η Ελένη εκ Σύρου. Σκέψου τον φόβο με τον οποίον έστειλε κρυφά το γραπτό της, τη μυστική λαχτάρα έπειτα να δει αν δημοσιεύτηκε το ποίημα της, αλλά και τη χαρά που πρέπει να πήρε όταν συνέβη, την οποία, και πάλι, δεν μπορούσε να μοιραστεί με κανέναν. Την ταυτότητά της, εντωμεταξύ, η Καλλιρρόη Παρρέν πρέπει να τη γνώριζε, γιατί η "Εφημερίδα των Κυριών" είχε πολιτική μη δημοσίευσης ανυπόγραφων επιστολών. Για να ξέρει επίσης να γράφει, πρέπει να άνηκε στο μεγαλοαστικό περιβάλλον της τότε Σύρου, άρα κοινωνικά συνδεόταν με τον κύκλο της Παρρέν. 

Οπότε δεν μιλάμε πια για το ίδιο πράγμα, όχι. Το έργο μου, μάλιστα, στέλνει κι αυτό το μήνυμα: να βλέπουμε την πρόοδο και να την κάνουμε σκαλοπάτι, ώστε να προχωρήσουμε ακόμα περισσότερο. Αν διαβάσεις δηλαδή ένα τεύχος της "Εφημερίδας των Κυριών" του 1888 και κάνεις τις συγκρίσεις με την καθημερινότητα σήμερα, δεν έχει καμία σχέση. Σε βαθμό να σκέφτεσαι τι ζούσαν, τότε, αυτοί οι άνθρωποι. Για παράδειγμα με όσα ίσχυαν για την ενηλικίωση των κοριτσιών στα 12, που αποσκοπούσε φυσικά στο να μπορούν οι οικογένειες να τα ξεφορτώνονται από το σπίτι μέσω μιας νομιμοποίησης της παιδεραστίας. Ασύλληπτα πράγματα. Χρειάστηκαν κόποι και κοινωνικοί αγώνες για να ανέβει στα 15. Μια ιστορία άγνωστη για τους περισσότερους. Ιστορία, όμως, δεν μπορεί να είναι μόνο έκανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος το ένα ή το άλλο. Αξίζει να εκτιμούμε όσους αγώνες και θυσίες έγιναν από τους πριν από μας. Και να νιώθουμε ευγνωμοσύνη. 

Έχεις ασχοληθεί πολύ με την "Εφημερίδα των Κυριών", ε;
Ναι, είναι κάτι σαν βιβλίο βγαλμένο από το σύμπαν του Χάρι Πότερ: την ανοίγεις και λειτουργεί ως παραθυράκι, μέσα από το οποίο ζωντανεύει μια ολόκληρη εποχή. Όπου και μεταφέρεσαι, νοερά. Όλες οι εφημερίδες εκείνων των καιρών λειτουργούν κάπως έτσι.

Στάθηκα και στον στίχο σου από το "Marie", το τραγούδι για τη Μαρί Κιουρί, "μέρες πικρές και άδειες δεν αγαπάνε τους ποιητές" και σκέφτηκα: τους αγαπούσαν ποτέ;
Καμία εποχή δεν αγαπούσε τους ποιητές, γι' αυτό και παλιότερα κάποιοι πήγαν τόσο αυτοθέλητα προς τον θάνατο –ακριβώς γιατί αισθάνονταν μόνοι τους. Ούτε και οι δικές μας τους αγαπούν. Κανένα σύστημα, άλλωστε, δεν τους θέλει. Οπότε, κάθε φορά μετράει το πόσους φίλους θα μπορέσουν να μαζέψουν οι εκάστοτε ποιητές. Φίλους με την έννοια που λέγαμε και πριν, του συνοδοιπόρου. 

Το ανθρώπινο δυναμικό μας πρέπει να υπολογίζουμε κάθε φορά. Γιατί πάντα υπήρχε αμορφωσιά, π.χ., όπως και πολλά άλλα προβλήματα. Η γιαγιά μου η Ευσταθία, ας πούμε, έκλαιγε όταν έλεγε μια ιστορία από την Κατοχή, που της χτύπησε μια γυναίκα την πόρτα, της είπε "πεινάω" κι έπεσε και πέθανε. Σήμερα, οι αναλογικά περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη εξακολουθούν να πεινάνε. Και την ίδια στιγμή προσθέτονται κι επιπλέον προβλήματα, καταστρέφουμε λ.χ. το περιβάλλον με την εγωιστική μας συμπεριφορά απέναντι στη φύση.

Με εντυπωσίασε και η υποσημείωση που έκανες στο κείμενο της Καλλιρρόης Παρρέν για την Αγία Φιλοθέη, πόσο συμπυκνωμένη και πόσο ακριβής ήταν. Νιώθεις ότι σε ωφέλησαν και ευρύτερα οι θεολογικές σου σπουδές; 
Η Αγία Φιλοθέη είναι μια πολύ αγαπημένη γυναίκα, όμως δεν ξέρουμε πολλά πράγματα γι' αυτήν, παρότι ήταν και Αθηναία. Επρόκειτο για μια γυναίκα κακοποιημένη από τον άντρα της, ήδη από την εφηβεία. Ευτυχώς ο άντρας της πέθανε σε κάποιο σημείο. Εκείνη την εποχή, προκειμένου μια γυναίκα να φύγει από το σπίτι της ή θα παντρευόταν –ρισκάροντας να παντρευτεί κάποιον τύραννο– ή θα πήγαινε σε μοναστήρι να γίνει καλόγρια. Η Φιλοθέη, λοιπόν, όλη αυτή την κακοποίηση που έζησε την έκανε κίνητρο για να βοηθήσει πολλές άλλες γυναίκες. Και Ελληνίδες, μα και Τουρκάλες. Ήταν μια σπουδαία μορφή.

Ακόμα ανατρέχω στα βιβλία μου τα θεολογικά, τα ξαναδιαβάζω μετά από χρόνια, σκέφτομαι τις σημειώσεις που έκανα στα 20 μου χρόνια. Βλέπεις τι σε εντυπωσίαζε τότε, αλλά και το τι σε γοητεύει τώρα. Με θεωρώ τυχερή που έκανα τις συγκεκριμένες σπουδές, άσχετα αν μετά δεν υπήρχε ζήτηση κι έγινα τραγουδίστρια! (γέλια) Πρόσφεραν πολλά στην πνευματική μου κατάρτιση, πάντα βέβαια με την προϋπόθεση ότι κάτι το μαθαίνεις όπως πρέπει και όχι για να το μάθεις. Γιατί πόσοι δεν μπήκαν σε σχολές και βγήκαν το ίδιο; Στη δική μου περίπτωση μπήκα ως πιο θρησκευτικός τύπος και βγήκα πιο αγνωστικίστρια –ταλαντεύτηκα. Πήρα πάντως εφόδια, τα οποία με συντρόφεψαν στη ζωή μου και με στήριξαν κιόλας.

Αν σου δινόταν η ευκαιρία να ταξιδέψεις στον χρόνο και να γνωρίσεις δύο-τρεις από τις ηρωίδες του "Γένους Θρυλικού", ποιες θα διάλεγες;
Σίγουρα θα ήθελα να γνωρίσω τη Lou Salomé. Είμαι ερωτευμένη μαζί της. Φυσικά θα ήθελα να συναντήσω και την Καλλιρρόη Παρρέν, από όλη αυτή την ενασχόλησή μου με τη δράση της. Αλλά και τη Μαρί Κιουρί, τόσα που πέρασε στη ζωή της. Τα διάβαζα δηλαδή κι έλεγα από μέσα μου μη μιλάς καθόλου εσύ, είσαι πολύ καλά! (γέλια)

Υπάρχουν άλλες γυναίκες που θα χώραγαν άνετα σε μια πιο εκτενή μορφή του "Γένους Θρυλικού";
Είναι πάρα πολλές. Με βοηθάει γενικά να διαβάζω βιογραφίες, όχι μόνο γυναικών, φυσικά, μα και αντρών. Στην ιστορία υπήρξαν άλλωστε αρκετές απίστευτες προσωπικότητες. Από γυναίκες, τώρα, θα μπορούσα εύκολα να έχω βάλει την Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα, η οποία έζησε μια συγκλονιστική ζωή, καθώς ντύθηκε άντρας και πήγε στην Ιταλία της εποχής της (19ος αιώνας) για να σπουδάσει ζωγραφική.

Θαυμάζω επίσης τη Μαρία Καλαποθάκη –την πρώτη γιατρό που αφιέρωσε τη ζωή της στην παιδική θνησιμότητα– την παιδαγωγό Σεβαστή Καλλισπέρη, τη σπουδαία μουσικολόγο Αύρα Θεοδωροπούλου. Αλλά και την αγωνίστρια Λέλα Καραγιάννη ή την Κύπρια παιδαγωγό Πολυξένη Λοϊζιάς. Αυτή όμως που μελετώ ασταμάτητα από τις νεότερες, είναι η φιλόσοφος Σιμόν Βέιλ.

Εντύπωση μου έκανε, επίσης, που διάλεξες να κλείσεις το βιβλίο σου με ένα εκτενές απόσπασμα από την "Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά" της Χάριετ Μπίτσερ Στόου. Γιατί την έκανες αυτή την επιλογή;
Λειτουργεί κάπως σαν προειδοποίηση: ναι, έχουμε πάει μπροστά, αλλά την ίδια στιγμή μην παίρνουμε και πολύ θάρρος, ότι όλα είναι πλέον ρόδινα. Η "Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά", ας πούμε, μπορεί να συνδυαστεί με το trafficking των δικών μας ημερών, μια σύγχρονη μορφή δουλείας, η οποία όχι μόνο υπάρχει, μα βρίσκεται και σε έξαρση. Υπάρχει ακόμα πολλή εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο, πολλά θέματα στα οποία πρέπει να σκύψουμε με προσοχή. Όχι μόνο ατομικά, μα και σε επίπεδο πολιτείας. 

Να πούμε, επίσης, ότι τον θάνατο της Χάριετ Μπίτσερ Στόου, το 1896, τον ανέφερε και η "Εφημερίδα των Κυριών". Τόσο μεγάλη εντύπωση είχε κάνει η  "Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά" εκείνη την εποχή. Άλλαξε τη συνειδητότητα πολλών ανθρώπων απέναντι στη δουλεία. Τους αφύπνισε και τους ταρακούνησε. Να μία ακόμα γυναίκα την οποία θαυμάζω.

Για το τέλος, τώρα, θα ήθελα να σχολιάσουμε ότι φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια Ευσταθία, αφού τόσα μετράμε από τον δίσκο του 2003 "Το Φιλανθρωπικό Γκαλά"...
Δεν το είχα σκεφτεί! Ναι, τη "Δυσδαιμόνα" την έγραψα το 1997, αλλά δισκογραφικά τώρα συμπληρώνονται 20 χρόνια, πράγματι. Η δική μου γιορτή θα είναι να καταφέρω να ανέβει το "Γένος Θρυλικού" και ως θεατρική παράσταση. Έχει γίνει ήδη μια κινητοποίηση, για να βρεθεί η σχετική παραγωγή που χρειάζεται να υπάρξει από πίσω και ευελπιστώ για το φθινόπωρο ή τον χειμώνα. 

Στο μεταξύ, θα συνεχίσει και τη νέα σεζόν (από τις 2/10 στο θέατρο "Άνεσις") η παράσταση "Ιζαμπέλ Ρεμπώ, Ο Δικός Μου Αρθούρος" με τη Βίκυ Βολιώτη. Στις 4/9, επίσης, θα παρουσιάσω το βιβλίο μου στον κήπο της βιβλιοθήκης της Αγίας Παρασκευής, ενώ έχουν προγραμματιστεί και δύο συναυλίες για τις 29 & 30/9, στο θέατρο "Μικρός Κεραμεικός".