Όπως αναμενόταν, η είδηση του θανάτου του Γιάννη Μαρκόπουλου έρχεται ντυμένη σε στάνταρ δημοσιογραφικές λεζάντες, συνοδεία επιλογών από γνώριμα, βασικά βιογραφικά στοιχεία, που –πιο συχνά από όσο θα έπρεπε– δείχνουν λες και αντλούνται μηχανικά από τις ίδιες πηγές, παρά από την τριβή με το έργο για το οποίο τον αναγνωρίζουμε ως σπουδαίο συνθέτη.
Φυσικά και υπήρξε σπουδαίος συνθέτης ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο άνθρωπος που μας άφησε δίσκους αναφοράς, μα και κοσμαγάπητα τραγούδια σαν τα "Μαλαματένια Λόγια", "Τα Λόγια Και Τα Χρόνια Τα Χαμένα", "Την Εικόνα Σου (Χρώματα Κι Αρώματα)", τη "Φάμπρικα", τα "Παραπονεμένα Λόγια", το "Γεννήθηκα", τη "Λένγκω", το "Μπήκαν Στην Πόλη Οι Οχτροί" κ.ά. Ίσως, όμως, να του πρέπει περισσότερο ο τίτλος του οραματιστή, αφού υπήρξε ένας Έλληνας δημιουργός που σκαρφάλωσε μεν στις ρίζες του, μα για να κοιτάξει μακριά, "Πέρα Από Τη Θάλασσα" της Κρήτης και της χώρας μας. Προς έναν κόσμο σύγχρονο μα και υπό διαμόρφωση συνάμα, τον οποίον προσπάθησε να κατανοήσει κι έπειτα να σμιλέψει στεκόμενος μακριά από ομφαλοσκοπήσεις, μεσοβέζικες ενσωματώσεις δανείων ή τάχα μου απρόσμενες προσμείξεις. Πρωτίστως μέσω των μουσικών του δυνάμεων, συμπεριλαμβάνοντας όμως και τις φιλοσοφικές του απόψεις για την τέχνη, την κοινωνία, τελικά και τη ζωή.
Βέβαια, ο Γιάννης Μαρκόπουλος υπήρξε δημιουργός με διάφορες όψεις –και κάποιες μάλλον δεν χωράνε στο παραπάνω σχήμα, όσο κολακευτικό κι αν ίσως δείχνει για την υστεροφημία του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, δηλαδή, ότι ήδη πριν τον δίσκο Χρονικό (1970), με τον οποίον θα λέγαμε ότι ξεκινά η περίοδος "Επιστροφή στις Ρίζες", είχε πίσω του μια πορεία 10 ετών, που άρχισε το 1960 με τα τραγούδια "Το Κοριτσάκι" και "Η Βάγια", τα οποία πρωτοείπε σε single 45 στροφών ο Γιάννης Βασιλούνης. Είναι ένας άλλος Μαρκόπουλος εκείνος που ακούμε σε αυτά, όπως άλλος είναι και στο όμορφο soundtrack για την ταινία του Νίκου Κούνδουρου "Μικρές Αφροδίτες" (1963) ή σε σκόρπια τραγούδια που έδωσε στη Δούκισσα και στον Πάνο Τζανετή. Χωρίς κάτι τέτοιο να σημαίνει ότι του έλειπε η τόλμη ή η ικανότητα να αντιληφθεί το μοντέρνο στοιχείο των καιρών, όπως ξέρουν καλά όσοι ευτύχησαν να ακούσουν τη μουσική που έγραψε για το φιλμ του Δημήτρη Κολλάτου "Ο Θάνατος του Αλέξανδρου" (1966).
Τέτοια σχήματα δεν θα έπρεπε να τα βλέπουμε ούτως ή άλλως ως στεγανά, γιατί ήδη πριν το Χρονικό λ.χ. είχαμε το "Ζαβαρακατρανέμια" στην ταινία "Επιχείρησις Απόλλων" του Γιώργου Σκαλενάκη (1968). Το οποίο, πριν γίνει μεταπολιτευτική επιτυχία από τον Νίκο Ξυλούρη, τραγουδήθηκε και από τον ίδιο τον Μαρκόπουλο (στο soundtrack) και από τη Μαρία Φαραντούρη (στην ταινία του George Cosmatos "The Beloved", 1970), ως μια παράδοξα λειτουργική σύγκλιση μεταξύ του αρχαίου Διόνυσου και του χριστιανικού Νυμφίου. Κι αν αξίζει να χρησιμοποιήσουμε κάπου τα βιογραφικά-εγκυκλοπαιδικά στοιχεία για τον συνθέτη από την Κρήτη, θα πρέπει να το κάνουμε γι' αυτήν την περίοδο, που, όπως θα έλεγε αργότερα, "με διαμόρφωσε πολιτικά, κατά έναν δικό μου τρόπο". Αν μη τι άλλο για να τον αναλογιστούμε ως έναν ανήσυχο εικοσάρη στο μεταίχμιο προς τα τριάντα, ο οποίος αναχωρεί για το Λονδίνο με την εγκαθίδρυση της Δικτατορίας (1967) και επιστρέφει στην Ελλάδα δύο χρόνια αργότερα, μετρώντας στο μεσοδιάστημα συνεργασίες με συμφωνική ορχήστρα και γνωριμίες με τον Ιάννη Ξενάκη, τον Γιάννη Χρήστου και τον John Lennon.
Επιστροφή στις Ρίζες
Καταλύτης για την Επιστροφή στις Ρίζες περίοδο, ωστόσο, στάθηκε η φωνή του συντοπίτη του Νίκου Ξυλούρη, με τον οποίον πρωτοσυνεργάζεται στο προαναφερθέν Χρονικό, βρίσκοντας όσα του έλειπαν από τις δοκιμές που λέγεται ότι είχε ήδη κάνει με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Φαραντούρη, μένοντας ανικανοποίητος. Αποτελεί την εκκίνηση που, με ενδιάμεσο σταθμό τα Ριζίτικα, θα οδηγήσει στην Ιθαγένεια (1972): έναν από τους σπουδαιότερους δίσκους στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Είναι εδώ, στο "βλέφαρο του κεραυνού" μα και στο Αϊβαλί των τόσο εύστοχων στίχων του Κώστα Γεωργουσόπουλου –το οποίο κείτεται πια "χίλια μύρια κύματα" μακριά– όπου ανδρώνεται το όραμα του Μαρκόπουλου για μια κοσμοπολίτικη εντοπιότητα με το βλέμμα στο μέλλον. Η οποία εμπεριέχει τον αντίκτυπο της αρχαίας Ελλάδας, τις ψαλτικές/βυζαντινές του μνήμες από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην Ιεράπετρα, τις δημοτικές παραδόσεις του νεότερου Ελληνισμού, τον Μπέλα Μπάρτοκ ή τον Ίγκορ Στραβίνσκι και τις ηλεκτρικές ανησυχίες της Δύσης των ύστερων 1960s.
Ήταν ένα πολύ γόνιμο έδαφος, στην εξερεύνηση του οποίου ο Μαρκόπουλος δεν ήταν μόνος εκείνα τα χρόνια: ο Διονύσης Σαββόπουλος του "Μπάλλου", η Μαρίζα Κωχ, ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας (και άλλοι) τολμούσαν να βάλουν τα παραδοσιακά ελληνικά όργανα δίπλα σε "προχωρημένες" ενορχηστρώσεις αντλημένες από το αγγλοαμερικάνικο rock, αναζητώντας έναν διάλογο του εγχώριου με το οικουμενικό, από τον οποίον ωφελήθηκε πολύ ο μουσικός πολιτισμός του τόπου μας. Ο Μαρκόπουλος, ωστόσο, κράτησε ένα διακριτά δικό του ύφος, καθώς και μια πιο ισχυρή δέσμευση στο όλο όραμα, που του επέτρεψε να βγάλει κι άλλους σημαντικούς δίσκους, παρά τη βαθμιαία ψύχρανσή του με τον Ξυλούρη, όπως είναι λ.χ. η Θητεία, αλλά και ο Θεσσαλικός Κύκλος, οι Μετανάστες ή οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
Κάπου εκεί στο 1976-1977, ωστόσο, ξεκινάει και μια νέα περίοδος για το έργο του, όχι ξεκομμένη από τις πάγιες αναζητήσεις του, σίγουρα όμως με αρκετές διαφορετικές ή διαφοροποιημένες πτυχές, οι οποίες ευνόησαν προσεγγίσεις λιγότερο αυστηρές ή ας τις πούμε λεβέντικες (με τη λαϊκή σημασία της λέξης). Εδώ θα πρέπει να ενταχθεί και η βρετανική επιτυχία που του χάρισε το βασικό θέμα της τηλεοπτικής σειράς του BBC "Who Pays The Ferryman?" (1977), μα και δίσκοι όπως η Ντενεκεδούπολη (1980), το Σεργιάνι Στον Κόσμο με τον Γιώργο Νταλάρα (1979) ή οι Ορίζοντες με τη Βασιλική Λαβίνα (1980), με την οποία και παντρεύτηκε. Βέβαια, με τη δεκαετία του 1980 να αλλάζει άρδην το κοινωνικό άρα και το μουσικό τοπίο, οι ανησυχίες του Μαρκόπουλου έπαψαν βαθμιαία να συναντιούνται με αυτές του ευρύτερου κοινού, ενώ δεν έλειψαν και περιστάσεις όπου η Επιστροφή στις Ρίζες παρεξηγήθηκε ως κάτι το οπισθοδρομικό και το άγονο. Αλλά εκείνος συνέχισε ακάθεκτος.
Θα ήταν άσχημο ψέμα να πούμε ότι ήταν πάντα ενδιαφέροντα όσα είχε να προτείνει ή ότι δεν υπήρξαν περιστάσεις που θα τον ωφελούσε μια πιο φρέσκια ματιά στις ενορχηστρώσεις. Εξίσου ψευδές, όμως, είναι και το ότι δεν βρίσκονται κι εδώ ενδιαφέροντα πράγματα, για όποιον έχει τη θέληση να ψάξει. Το όνομά του συνέχισε λοιπόν να κουβαλάει αίγλη και δεν είναι τυχαίο, ασφαλώς, το tribute album Δεκαοκτώ (2000), όπου ο Τζίμης Πανούσης τραγούδησε απαράμιλλα το "Την Εικόνα Σου (Xρώματα Κι Αρώματα)". Δεν μιλάμε άλλωστε για μια συγκεκριμένη περίοδο, μα για ένα διάστημα δεκαετιών, το οποίο φτάνει ως και τον δίσκο Κρητικός Ορίζοντας (2016). Μια δουλειά στηριγμένη στην εντυπωσιακή νέα φωνή του Γιώργου Νικηφόρου Ζερβάκη, η οποία ξανάφερε τον συνθέτη στις παρυφές της ραδιοφωνικής επιτυχίας χάρη στο "Πότε Θα Ξαναβρεθούμε".
Μια τελευταία μεγάλη συνάντηση με το κοινό
Πάντως δεν έμελλε στον Γιάννη Μαρκόπουλο να φύγει δίχως μια τελευταία μεγάλη συνάντηση με το κοινό: η επιθυμία του να διασκευαστεί από τον Παύλο Παυλίδη έφερε τον φετινό δίσκο Πέρα Από Τη Θάλασσα, ο οποίος δημιούργησε φουρτούνα, οδηγώντας σε συζητήσεις επί συζητήσεων, αλλά και σε οξείες αντιπαραθέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι αυτό, άσχετα με το τι πέτυχε ή δεν πέτυχε η προσέγγιση του Παυλίδη, έστρεψε ξανά τα φώτα στο θεμελιώδες έργο του Μαρκόπουλου, ωθώντας μας να ξανασκεφτούμε τη διαχρονικότητά του και την επικαιρότητά του σε μια εποχή κοινωνικοπολιτικώς πολύ διαφορετική από εκείνη της δημιουργίας του.
Πράγματι, η ίδια η συγκυρία αναδεικνύει και τις αντιφάσεις που υπάρχουν πλέον πίσω από τη γενική του αναγνώριση σε αυτό το ύστατο χαίρε: ναι μεν η εποχή τον πενθεί αποτιμώντας τον (δικαίως) ως σπουδαίο, έχοντας, όμως, λαβωμένη εμπιστοσύνη στο κεντρώο πρόταγμα ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού-ρυθμιστή της καπιταλιστικής οικονομίας (όπως το έθεσε το 2015, μιλώντας στον Γιώργο Κοβό) και δίχως να αγαπά τα ολιστικά καλλιτεχνικά οικοδομήματα των δικών του καιρών, καθώς τείνει πια σε μικρότερα, πιο συμμαζεμένα αφηγήματα. Γεγονός είναι, πάντως, ότι όποιος αγαπά δίχως παρωπίδες τον τόπο τούτο και τον πολιτισμό του, δεν θα πάψει να ανακαλύπτει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο.
Διαβάστε Επίσης
