Αμήχανη σκην(οθετ)ικά, επιτυχημένη μουσικά η "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του ΟΠΑΝΔΑ στο "Παλλάς"

Επεισοδιακό υπήρξε το ανέβασμα της όπερας του Γκλουκ "Ιφιγένεια εν Ταύροις", τρίτο σκέλος του φιλόδοξου αφιερώματος του ΟΠΑΝΔΑ στα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Η παραγωγή έπεσε "θύμα" της κατάληψης (από τις 24/2) του θεάτρου "Ολύμπια" (όπου επρόκειτο να δοθούν οι αρχικά προγραμματισθείσες 4 παραστάσεις) από ολιγομελή ομάδα σπουδαστών και εργαζομένων στο χώρο του χορού, στο πλαίσιο των αντιδράσεων των καλλιτεχνών κατά του ΠΔ 85/2022.

Οι υπεύθυνοι του Δήμου Αθηναίων κατάφεραν in extremis να παρουσιάσουν την παραγωγή επί διήμερο (18-19/3) στο θέατρο "Παλλάς", εντάσσοντας σε αυτήν και σπουδαστές της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης (ΚΣΟΤ). 

Το "τίμημα" όμως της κατάληψης -που έληξε τελικά στις 6/4, με αστυνομική παρέμβαση- ήταν βαρύ για τον ΟΠΑΝΔΑ, αφού συνέβαλε στη ματαίωση όλων των "πασχαλινών" εκδηλώσεων στα "Ολύμπια", περιλαμβανομένου και του τέταρτου σκέλους του αφιερώματος στην Κάλλας με αποσπάσματα από θρησκευτικά έργα που αυτή είχε ερμηνεύσει.

Η όλη αναστάτωση, πάντως, δεν απέτρεψε το sold-out των δύο παραστάσεων (ελέω και των δεκάδων προσκλήσεων!), αλλά το ερώτημα παραμένει αν η όλη δουλειά αποτέλεσε τη "διεθνούς εμβέλειας" παραγωγή, που επικοινώνησαν οι διοργανωτές της.

Η μεγαλύτερη αδυναμία εντοπίσθηκε στο σκην(οθετ)ικό μέρος. Για μία ακόμη φορά (μετά τον "Ορφέα" και το "Ελλάς Πατρίδος" στο Μέγαρο, αλλά και τον "Θρίαμβο της Ιουδίθ" για λογαριασμό της ΕΛΣ – που μεταδόθηκε από την GNO TV), ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου δεν κατάφερε να βρει τα κουμπιά του λυρικού θεάτρου, παρά την γνωστή αγάπη του γι’αυτό.

Με τη βοήθεια των Νίκης Ψυχογιού (σκηνικά-κοστούμια) και Χριστίνας Θανάσουλα (φωτισμοί), ο Παπακωνσταντίνου οριοθέτησε τη δράση σ’έναν (υπόγειο;) άγριο κόσμο "βαρβάρων", χωρίς οποιανδήποτε συγκεκριμένη αναφορά σε τόπο ή χρόνο, όπου τόσο η κακότυχη Ιφιγένεια όσο και ο κυνηγημένος αδελφός της αισθάνονταν "ξένοι". Πέραν μιας κάποιας ατμοσφαιρικής διάστασης, από την παράσταση έλειψε ένα πιο συγκεκριμένο αισθητικό και δραματουργικό στίγμα.

Η προσπάθεια να αρθρωθεί η όποια αφήγηση γύρω από το πρόσωπο της θεάς Αρτέμιδος (αυτή έσωσε στην Αυλίδα από τη θυσία την Ιφιγένεια, αυτήν υπηρέτησε αργότερα ως ιέρεια στην Ταυρίδα και το άγαλμα αυτής προσπάθησε να φέρει στην πατρίδα του ο Ορέστης για να απαλλαγεί από τις Ερινύες) περιορίσθηκε σε επίπεδο εικόνας και πρωτίστως στην αρχή της παράστασης.

Εκεί εντοπίσθηκαν οι αναφορές στην "εξημέρωση" της λατρείας της θεάς που σηματοδοτείται με το πέρασμα από τις ανθρωποθυσίες στις αναίμακτες θυσίες ή ακόμη στην τελετή των Αρκτείων, αυτή τη λατρευτική τελετή διάβασης κοριτσιών προς τιμήν της Αρτέμιδος, που σηματοδοτεί τη συμφιλίωσή τους με την έμμηνο ρύση, δηλ. το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Η εκπεφρασμένη σκηνοθετική πρόθεση να φωτισθεί η πορεία προς την "ενηλικίωση" και της ηρωίδας (που έρχεται στο φινάλε με την πολυπόθητη επιστροφή στην πατρίδα της) ουδέποτε έγινε σαφής.

Αναπόδραστα, παρακάμφθηκε η τόσο κρίσιμη στη μεταρρύθμιση του Γκλουκ προβολή ιδεωδών του Διαφωτισμού, που έχουν σημαίνοντα ρόλο στο συγκεκριμένο έργο, όπως η ανάδειξη του ψυχισμού των ηρώων σε παράγοντα της δράσης, η ηθική τους διάσταση, η αδελφική αγάπη, η δυνατή φιλία μεταξύ Ορέστη-Πυλάδη (εδώ, βέβαια, δεν έλειψαν οι υπαινιγμοί για τη ομοφυλοφιλική της διάσταση), η αναμέτρηση λογικής-βίας…

Κατά τα λοιπά, η θεατρική διδασκαλία υπήρξε απολύτως συμβατική, αφενός λόγω της αργής και υπερβολικά "οργανωμένης" κινησιολογίας (σχεδιασμός κίνησης: Νάντη Γώγουλου), αφετέρου λόγω της εκτύλιξης της δράσης ουσιαστικά στο κέντρο της σκηνής. Η όλη δουλειά, βέβαια, δεν βοηθήθηκε καθόλου από το γεγονός ότι η μεγάλη αίθουσα του "Παλλάς" είναι ακατάλληλη σκηνικά και ακουστικά για όπερα, κάτι που εξήγησε και τη μικροφωνική -πλην διακριτική και αριστοτεχνική!- ηχητική ενίσχυση…

Ευτυχώς, από μουσικής πλευράς, στην παράσταση της 19/3 που παρακολουθήσαμε, το ακρόαμα υπήρξε πραγματικά υψηλού επιπέδου. Μεγαλύτερο μέρος των επαίνων ανήκει στον Γιώργο Πέτρου, όχι μόνο για την υφολογικά ενημερωμένη, γεμάτη σφρίγος και αφηγηματική ρευστότητα μουσική του διεύθυνση, αλλά και για το σπάνιας ακρίβειας και μοναδικής ηχητικής καλλιέπειας παίξιμο που άντλησε από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ. Δύσκολα θα πίστευε κάποιος, αν δεν το γνώριζε, ότι το σύνολο που ακούει είναι η παντοιοτρόπως ταλαίπωρη ορχήστρα της Ραδιοφωνίας…

Ένας τέτοιας ποιότητας ορχηστρικός καμβάς επέτρεψε ν’απολαύσει κανείς την αριστουργηματική, απαράμιλλης ομορφιάς παρτιτούρα του Γκλουκ, ενώ η άριστη συνοδεία του αρχιμουσικού διευκόλυνε τους μονωδούς να εκτυλίξουν απρόσκοπτα το τραγούδι τους, αποκαλύπτοντας συνάμα …αρετές και αδυναμίες.

Από φωνητικής πλευράς, η συγκεκριμένη όπερα βασίζεται πρωτίστως στην πρωταγωνίστρια και το ζεύγος Ορέστη-Πυλάδη. H παραγωγή διέθετε μία διεθνή διανομή ερμηνευτών, που δοκιμάσθηκαν σε αυτό το έργο για πρώτη φορά! Η Ιφιγένεια της Ελληνοκαναδής υψιφώνου Σούλας Παρασίδη (που έκανε το ελληνικό ντεμπούτο της) διέθετε ωραία -αλλά όχι μεγαλόπρεπη- σκηνική παρουσία, επαρκή -αλλά όχι ανεπίληπτη- εκφορά της γαλλικής γλώσσας και ένα μεταλλικό, λυρικό τίμπρο χωρίς ιδιαίτερες αποχρώσεις και με αρκετά προβλήματα ορθοτονίας.

Περισσότερο επιτυχημένο, με στυλιστικά πιο ενημερωμένο τραγούδι, λαγαρή νοηματοδότηση του αδόμενου λόγου και σαφή σκηνική χημεία πρόβαλε το ζεύγος των δύο φίλων. Ο μουσικοδραματικά απαστράπτων Πυλάδης του διάσημου Αργεντίνου τενόρου Χουάν Φρανσίσκο Γκατέλ κατίσχυσε, πάντως, του υποκριτικά πειστικού και φωνητικά άρτιου Ορέστη του Γάλλου βαρύτονου Φιλίπ-Νικολά Μαρτέν.

Από τους δευτεραγωνιστικούς ρόλους, οι δύο βαρύτονοι, ο ημέτερος Γιάννης Σελητσανιώτης (Θόας) και ο Γάλλος Φλοράν Λερού-Ρος (Ένας Σκύθης/Ένας Λειτουργός) ικανοποίησαν κάπως περισσότερο από την Ιταλίδα υψίφωνο Μαρία Νοβέλλα Μαλφάττι (Άρτεμις/Πρώτη Ιέρεια) και τη μεσόφωνο Χρυσάνθη Σπιτάδη (Μία Ελληνίδα/Δεύτερη Ιέρεια).

Πολύ καλή ήταν η συμμετοχή της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία: Σταύρος Μπερής), ενώ μάλλον διεκπεραιωτικοί υπήρξαν στους "βαρβαρικούς" χορούς των Σκυθών οι σπουδαστές της ΚΣΟΤ. Στο φινάλε της βραδιάς έσπευσαν, μάλιστα, να κλέψουν την παράσταση με το αναπόφευκτο συνδικαλιστικό/πολιτικό τους κήρυγμα και την υπόκλιση …μπροστά από τους υπόλοιπους συντελεστές/ πρωταγωνιστές!

Υπότιτλος κεντρικής φωτογραφίας: Οι αιχμάλωτοι Πυλάδης και Ορέστης αναμένουν την απόφαση της Ιφιγένειας (Σούλα Παρασίδη) για το ποιον από τους δύο θα σώσει: σκηνή από την Γ’ πράξη της όπερας του Γκλουκ "Ιφιγένεια εν Ταύροις", που παρουσίασε ο ΟΠΑΝΔΑ στο θέατρο "Παλλάς" (18-19/3)