Επιτυχημένος "Βαφτιστικός" στα "Ολύμπια" − Προκλήσεις για τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων

Μεγάλη καλλιτεχνική και εισπρακτική επιτυχία γνώρισαν οι παραστάσεις του "Βαφτιστικού" του Σακελλαρίδη στο "Ολύμπια" Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Αθηνών, βασική -αλλά όχι μοναδική- πρόταση του ΟΠΑΝΔΑ για τη φετινή εορταστική περίοδο. Η μεγάλη προσέλευση του κοινού στις αρχικά προγραμματισμένες 8 παραστάσεις (16-18, 20-22, 28-29/12) οδήγησε στην προσθήκη ακόμη μίας (30/12), που έγινε επίσης sold out!

6 ½ χρόνια μετά το τελευταίο ανέβασμα του έργου (Μάιος 2016) στον ίδιο χώρο (τότε από την ΕΛΣ σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα), ο Δήμος Αθηναίων πρότεινε φέτος μία μετεξελιγμένη αναβίωση της τελευταίας παραγωγής (Ιανουάριος 2019) του Μεγάρου Μουσικής. Αυτή έφερε τη σφραγίδα (σκηνοθεσία – μουσική διεύθυνση) του Γιώργου Πέτρου, ο οποίος είχε διευθύνει (δις) και την …προ δεκαετίας (2012) συμπαραγωγή Φεστιβάλ Αθηνών/ΜΜΑ σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου!

Η αγάπη του καταξιωμένου αρχιμουσικού για την αριστουργηματική ελληνική οπερέτα είναι γνωστή, επιβεβαιώθηκε δε εν προκειμένω και από το συναισθηματικό κείμενό του στο -πολύτιμο- προγραμματικό τομίδιο. Όπως εύστοχα αναφέρει, "Ο ‘Βαφτιστικός’ είναι ένα έργο ‘σύγχρονο’ που δείχνει ανοιχτά τις ομορφιές και τις παθογένειες της χώρας μας". 

Πράγματι, η σφιχτή, γεμάτη ανατροπές πλοκή (που βασίζεται σε μεταφορά γαλλικής θεατρικής φάρσας των Εννεκέν, Βεμπέρ και ντε Γκορς) και ο πηγαίος μουσικός πλούτος του έργου (με "αφομοιωμένες" επιρροές από τη βιεννέζικη και γαλλική οπερέτα των Λέχαρ, Γ. Στράους, Όφενμπαχ) εξηγούν την αμείωτη δημοφιλία του έργου. Πίσω από την υπέροχη νοσταλγία της μουσικής θίγονται, εξάλλου, διαχρονικά δεινά του Ελληνισμού (αναξιοκρατία, ρουσφέτια, απάτες -και όχι μόνο συζυγικές, πατριδοκαπηλία), τα οποία ο Σακελλαρίδης ιδιοφυώς σχολίαζε και σε ενδοξότερες για τον τόπο στιγμές. Μία σύγχρονη ανάγνωση του "Βαφτιστικού", που δεν θα αρκείται στην υπενθύμιση πιο ξέγνοιαστων εποχών του παρελθόντος, παραμένει, βέβαια, ακόμη παραστατικό ζητούμενο…

Η κομψή παραγωγή που υπέγραψε ο Πέτρου -με συνοδοιπόρους σταθερούς συνεργάτες του όπως οι Γιωργίνα Γερμανού (σκηνικά-κοστούμια), Στέλλα Κάλτσου (φωτισμοί) και Δήμητρα Αντωνάκη (χορογραφία)- διαδραματίσθηκε μέσα σε ένα ευέλικτο διαχρονικό σκηνικό με στοιχεία Art Déco και εστίασε συνειδητά στην ανάδειξη των αρωμάτων και της ανεμελιάς της μπελ-επόκ. Μοναδική ροή και ρυθμό στο θέαμα εξασφάλισε, περαιτέρω, η επιτυχημένη θεατρική διδασκαλία των συντελεστών, που σκιαγράφησαν με σαφήνεια μία γκάμα εξίσου επίκαιρων χαρακτήρων.

Σε μουσικό επίπεδο, το βασισμένο στην αυθεντική, λιτή ενορχήστρωση του 1918 ακρόαμα διεπόταν από βαθιά κατανόηση των κωδίκων και της αισθητικής της οπερέτας και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως "αναφοράς", αν δεν συνοδευόταν κατά περίπτωση από επιφυλάξεις.

Η πρώτη διανομή, που παρακολουθήσαμε στις 22/12, υπήρξε πιθανότατα η πληρέστερη της τελευταίας δεκαετίας, έχοντας ως επικεφαλής την υψίφωνο Άννα Στυλιανάκη και τον τενόρο Δημήτρη Πακσόγλου, μουσικοδραματικά αρτιότατους στους ρόλους των Βιβίκας και Χαρμίδη. Το κουαρτέτο των πρωταγωνιστών συμπλήρωσαν με εξίσου κεφάτη υπόκριση αλλά λιγότερο εντελές τραγούδι ο βαρύτονος Χάρης Ανδριανός (Ζαχαρούλης) και η μεσόφωνος Μαρισία Παπαλεξίου (Κική). 

Αληθινή πολυτέλεια υπήρξε η συμμετοχή του κορυφαίου μας βαρύτονου Τάση Χριστογιαννόπουλου στο ρόλο του Συνταγματάρχη. Όχι τυχαία, οι θεατές -ιδίως αυτοί μεγαλύτερης ηλικίας!- σιγοψιθύριζαν συχνά τα λόγια από τα κοσμαγάπητα τραγούδια και ντουέτα του έργου, ενίοτε ("Στο στόμα, στο στόμα" ως ανκόρ) καθοδηγούμενοι από τον αρχιμουσικό. Από τους μικρότερους ρόλους ξεχώρισε ο Μίμης του τενόρου Σταμάτη Πακάκη. Ατυχώς, στην κομβική Γ’ Πράξη, που συνίσταται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε πρόζα, ο ηθοποιός Θανάσης Τσαλταμπάσης -θεωρητικά, ιδανικός βαφτιστικός Κορτάσης- ενσάρκωσε την καρατερίστικη φιγούρα με αρκετή, αχρείαστη, επιθεωρησιακής λογικής υπερβολή.

Η έξοχη, ανάλαφρη και με μοναδική αίσθηση ρυθμού και χρονισμού, μουσική διεύθυνση του Πέτρου διατήρησε θαυμαστή ισορροπία αριστοκρατικού βηματισμού και νεύρου, δικαιώνοντας αβίαστα τις θεϊκές μελωδίες και την σωρεία χορών εποχής (βαλς, μαζούρκες, πόλκες, τανγκό) του έργου. Όμως, η απόδοση του μεσαίου κλιμακίου της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων δεν άρθηκε στα ίδια ύψη, λόγω της έλλειψης ενός πιο μαλακού και ευγενούς ήχου στα έγχορδα και μεγαλύτερης καλλιέπειας στα -λιγοστά- χάλκινα πνευστά. Αξιοπρεπώς ερμήνευσε -επί σκηνής!- τον τσιγγάνικο χορό ο βιολιστής Γιάννης Γεωργιάδης. Επαρκής φωνητικά, αλλά με κάπως αμήχανη κίνηση υπήρξε η συμμετοχή 12μελούς μικτού συνόλου της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία: Σταύρος Μπερής).

Είναι παρήγορο ότι η παλαιόθεν εκπεφρασμένη ευχή πολλών να διατηρηθεί σταθερά η οπερέτα στο ρεπερτόριο των κύριων μουσικών μας θεσμών βρίσκει ανταπόκριση στην αντίστοιχη, ρητά εκπεφρασμένη πρόθεση του καλλιτεχνικού διευθυντή των "Ολυμπίων" Ολιβιέ Ντεκότ. Η ολοένα και αυξανόμενη, πλην έξυπνα στοχευμένη, δραστηριοποίηση του θεάτρου στο είδος αυτό (αλλά και στην όπερα) προϋποθέτει, αυτονόητα, πιο ενεργό ρόλο των Μουσικών Συνόλων του Δήμου και απαιτεί ακόμη περισσότερη δουλειά…

Από τότε που απέκτησε σταθερή στέγη στα "Ολύμπια", αντίστοιχες προκλήσεις τίθενται για την Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων (ΣΟΔΑ) και σε επίπεδο συμφωνικών συναυλιών, που εκτείνονται, πάντως σε αραιά, τακτά διαστήματα μέχρι τον ερχόμενο Μάιο. Στο πρώτο τρίμηνο της τρέχουσας καλλιτεχνικής περιόδου, το σύνολο, πέραν της συμμετοχής σε παραγωγές όπερας ("Αδελφή Βεατρίκη") και οπερέτας ("Βαφτιστικός"), έδωσε μόνο 3 συναυλίες: η πρώτη (22/10) ήταν ένα αφιέρωμα στον -συνθέτη- Δημήτρη Μητρόπουλο, στην τρίτη παίχθηκε μόνο η σουίτα από το μπαλέτο "Αλέξης Ζορμπάς" του Θεοδωράκη, ενώ εμβόλιμα (29/10) δόθηκε μία ενδιαφέρουσα, τολμηρού προγραμματισμού συναυλία υπό τον -εκ των μονίμων αρχιμουσικών της- Ανδρέα Τσελίκα.

Ο ικανότατος και φιλέρευνος αρχιμουσικός επέλεξε για την αρχή και το τέλος του προγράμματος δύο έργα του λεγόμενου "σοσιαλιστικού ρεαλισμού" στη μουσική. Σε μια κατάμεστη αίθουσα ακούσθηκε αρχικά η σύντομη "Εορταστική εισαγωγή" του Σοστακόβιτς, ανάθεση για την 37η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης, που το 1980 χρησιμοποιήθηκε και ως μουσικό σήμα της Ολυμπιάδας της Μόσχας. Η ακριβής, κινητική, γεμάτη εμβατηριακό παλμό ερμηνεία βασίσθηκε στον καλό έλεγχο της ορχήστρας, τις επιτυχημένες διαφοροποιήσεις ταχυτήτων και δυναμικών, τον επαρκώς διάφανο -αλλά όχι απόλυτα εστιασμένο- ήχο των εγχόρδων και τις ωραίες συνεισφορές των ξύλινων πνευστών. Οι αρκετές φανφάρες των χάλκινων ήχησαν ενίοτε (π.χ. μικροαστάθειες στις τρομπέτες) πιο ατελείς.

Οι ανωτέρω αρετές και αδυναμίες πιστοποιήθηκαν εντονότερα στο κύριο έργο της βραδιάς, την αριστουργηματική και εξαιρετικά απαιτητική 5η Συμφωνία του Προκόφιεφ. Θαύμασε κανείς και πάλι το βάθος κατανόησης, την αναλυτική διδασκαλία και την πλαστικότητα αφήγησης της μουσικής διεύθυνσης του Τσελίκα. Αυτά έγιναν ορατά στη ρυθμικά σβέλτη ανέλιξη του μουσικού υλικού, το ωραίο χτίσιμο των κορυφώσεων, την προσεγμένη προβολή λεπτομερειών και διαθέσεων της παρτιτούρας, ιδίως στα γρήγορα, ειρωνικά μέρη, με ευδιάκριτο το μηχανιστικό στοιχείο της γραφής. Καθώς όμως η εκτέλεση εστίασε πρωτίστως στο να αναδείξει το βαθύ λυρισμό του έργου και λιγότερο το μοντερνισμό του, ο ισχνός ήχος των εγχόρδων αδυνατούσε διαρκώς να δικαιώσει την ιδιότυπα νοσταλγική μελωδικότητα των αργών, μελαγχολικών μερών, με αποτέλεσμα την ανατροπή ισορροπιών σ’ένα έργο πολυεπίπεδης, ανήσυχης δραματουργίας. Τα δε διάσπαρτα σόλι δεν αποδόθηκαν πάντοτε με τη δέουσα εγρήγορση και δεξιοτεχνική ασφάλεια, ενώ δεν έλειψαν και προβλήματα ορθοτονίας (π.χ στο σόλο του βιολοντσέλου). Συνολικά, μια έντιμη, αξιόλογη προσπάθεια που κατέδειξε, όμως, αμείλικτα τα σημερινά όρια -και περιθώρια βελτίωσης- της ΣΟΔΑ…

Ενδιάμεσα, ακούσθηκε σε α’ παγκόσμια εκτέλεση το "Κοντσέρτο για πιάνο" (2018/2022) του Γιώργου Δούση, ικανότατου συνθέτη, γνωστού κυρίως για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα δείγματα γραφής του στο λυρικό θέατρο (π.χ. "Έντα Γκάμπλερ", "The Shell Game", "Μαγικά μαξιλάρια" κλπ.). Η ακρόαση του 20λεπτης διάρκειας κοντσέρτου σε ένα ενιαίο μέρος πιστοποίησε πρωτίστως, σε επίπεδο ορχηστρικής γραφής, τη γόνιμη ώσμωση διαφορετικών επιρροών (κινηματογραφική μουσική, διάφορες όψεις "μοντερνισμού", αμερικανικός μινιμαλισμός, ιμπρεσιονισμός) προς την κατεύθυνση ενός πολυσυλλεκτικού νεο-ρομαντικού ιδιώματος, με αξιοπρόσεκτη χρήση ηχοχρωμάτων, ουκ ολίγα εφέ και σασπένς και σαφή αφηγηματική ρευστότητα. Παρά την προσπάθεια ισότιμης αντιμετώπισης (σε εναλλαγές ρόλων, διάλογο) πιάνου και ορχήστρας, το μεγάλο ορχηστρικό κλιμάκιο και η πυκνή, ευφάνταστη συμφωνική γραφή -αποκωδικοποιημένη άριστα και με ευπρόσδεκτη ηχητική διαύγεια από τον Α. Τσελίκα- οριοθετούσε περισσότερο ένα πλαίσιο "συμφωνίας κοντσερτάντε για πιάνο και ορχήστρα", στο οποίο καλείτο να ενταχθεί ένας πιανίστας της κλάσης του Γιώργου Κωνσταντίνου. Ανταποκρινόμενος με άνεση τόσο στις δεξιοτεχνικές όσο και τις πιο λυρικές παραγράφους, ο εκλεκτός σολίστ είχε έτσι ουσιαστικά λίγες ευκαιρίες να λάμψει, πλην αυτής της τζαζίστικης καντέντσας στο μέσο του έργου. Μακάρι ο Δούσης να επανέλθει στο συγκεκριμένο κοντσέρτο ή να δώσει περισσότερο βάρος στο πιάνο σε μελλοντικές αντίστοιχες δημιουργίες…

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Το φινάλε από την οπερέτα του Σακελλαρίδη "Ο Βαφτιστικός" που παρουσίασε (μεταξύ 16 και 30/12) ο ΟΠΑΝΔΑ στο θέατρο "Ολύμπια": από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται οι Άννα Στυλιανάκη (Βιβίκα), Χάρης Ανδριανός (Ζαχαρούλης), Τάσης Χριστογιαννόπουλος (Συνταγματάρχης), Θανάσης Τσαλταμπάσης (Κορτάσης), Μαρισία Παπαλεξίου (Κική) και Δημήτρης Πακσόγλου (Χαρμίδης)