Ωραία προγράμματα Βιβάλντι στο πλαίσιο του πολύτιμου "Φεστιβάλ μπαρόκ μουσικής" του Μεγάρου της Θεσσαλονίκης στον … "Παρνασσό"

Έναν πολύτιμο θεσμό, το Φεστιβάλ μπαρόκ μουσικής του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, φιλοξένησε τις προάλλες η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (15-20 Νοεμβρίου) στην ιδανικών διαστάσεων και ακουστικής Αίθουσα του "Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός". Ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάσθηκε και στην Αθήνα το φεστιβάλ, το οποίο ξεκίνησε το 2017, υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια του Δήμου Γκουνταρούλη.

Αυτή η 5η -αν συνυπολογισθεί η προπέρσινη αναστολή της, λόγω κορωνοϊού- διοργάνωση ήλθε την καταλληλότερη στιγμή, καθώς στα αθηναϊκά μουσικά πράγματα είναι πλέον ορατή η απουσία της μπαρόκ μουσικής, κατόπιν του αναγκαστικού "παροπλισμού" της Καμεράτας, μετά από -και παρά!- την εξεύρεση λύσης στο ζήτημα της (επανα)λειτουργίας της…

Μία εβδομάδα λοιπόν μετά την θεσσαλονικιώτικη πρώτη παρουσίασή του, ο υπό τον τίτλο "Flora instrumentalis" κύκλος συναυλιών επαναλήφθηκε στον "Παρνασσό". Τις συναυλίες συνόδευσαν προβολές (σε επιμέλεια Αλέξανδρου Σεϊταρίδη) από πίνακες μπαρόκ ζωγράφων που απεικονίζουν όργανα και μουσικούς της εποχής. Τα πρόσωπα των τελευταίων ζωντάνευαν ενίοτε μέσω προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης. Σε όλες ο Γκουνταρούλης προσέφερε ιδιαίτερα κατατοπιστικές, άκρως παιδαγωγικές εισαγωγές για τα έργα και την ιστορική ερμηνευτική της λεγόμενης παλαιάς μουσικής μέσω οργάνων εποχής. 

Από τις 4 βραδιές ιταλικής, γερμανικής, αγγλικής και γαλλικής μπαρόκ μουσικής, παρακολουθήσαμε τις δύο που περιελάμβαναν αποκλειστικά συνθέσεις του Αντόνιο Βιβάλντι.

Στις 19/11, η ιστορική αίθουσα ήταν κατάμεστη (θυμίζοντας τα sold out της "Αίθουσας Αιμίλιος Ριάδης" του Μεγάρου της Θεσσαλονίκης) για το ρεσιτάλ του Γκουνταρούλη και του συνόλου "La Stravaganza greca" με τις "6 Σονάτες για σόλο βιολοντσέλο και μπάσο κοντίνουο" (έργο 14) του Βιβάλντι. Την ομάδα του μπάσο κοντίνουο απάρτιζαν οι Δημήτρης Τίγκας (βιολόνε), Θοδωρής Κίτσος (μπαρόκ κιθάρα, θεόρβη) και Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο, όργανο δωματίου).

Φημισμένος για τις δεξιότητες και τη γνώση του περί το βιολί, ο "κόκκινος παππάς" έγραψε -σχετικά- λιγότερο για το βιολοντσέλο. Από τις 9 σωζόμενες Σονάτες για το όργανο αυτό, οι 6 του έργου 14, που εκδόθηκαν ολοκληρωμένες στο Παρίσι το 1740, παίζονται συχνότερα. Τα έργα είναι γραμμένα σε παρόμοια φόρμα (δύο εναλλασσόμενα ζεύγη αργών [largo] και γρήγορων [allegro] μερών), αλλά διαφέρουν ως προς την τονικότητα - 3 είναι γραμμένες σε αυτήν σπάνια, και διόλου απλή για τον σολίστα, της σι ύφεση μείζονος. 

Όπως συμβαίνει συνήθως στο ρεπερτόριο του μπαρόκ, οι ερμηνευτές διαθέτουν άπλετα περιθώρια για αποχρώσεις και για την ανάδειξη του ιδιαίτερου διαφορετικού χαρακτήρα κάθε κομματιού, μεταξύ άλλων μέσω της χρήσης διαφορετικών οργάνων και συνδυασμών τους στο μπάσο κοντίνουο. Η συνοδεία στα δύο πρώτα έργα ήταν πιο λιτή (μόνο όργανο δωματίου για την Σονάτα με αρ. καταλόγου/RV 47, κιθάρα και βιολόνε για την RV 41), ενώ στις υπόλοιπες συνέπραξαν και τα 3 όργανα σε διαφορετικούς συνδυασμούς. Τον δραματουργικά πιο κομβικό ρόλο διαδραμάτισε κυρίως το τσέμπαλο του Χρυσικόπουλου (π.χ. στις Σονάτες RV 43 και 46).

Συνολικά, ο Γκουνταρούλης ηγήθηκε των ερμηνειών με σαφή αίσθηση του ύφους και παίξιμο (δεξιο)τεχνικής ασφάλειας (παρά κάποιες οξύτητες στη διασημότερη όλων Σονάτα RV 40) και εκφραστικής πληρότητας. Πιο νωχελικά τέμπι υιοθετήθηκαν στα αργά μέρη, μεγαλύτερη κινητικότητα στα γρήγορα, ιδιαίτερη φροντίδα δόθηκε στις δυναμικές. Ανάλογα με το χρησιμοποιούμενο όργανο του σταθερού βασίμου και το διακριτό ηχόχρωμά του, προβαλλόταν επιτυχημένα άλλοτε η στοχαστικότητα, άλλοτε η τρυφερότητα, άλλοτε ο μελωδικός λυρισμός της κάθε σονάτας. 

Η πρώτη συναυλία του φεστιβάλ (15/11) δόθηκε ενώπιον αισθητά μικρότερου κοινού και ήταν αφιερωμένη σ’ένα λιγότερο γνωστό αλλά αστείρευτης φαντασίας και έμπνευσης τμήμα της -τεράστιας- εργογραφίας για βιολί του Βιβάλντι. Το πρόγραμμα περιελάμβανε σονάτες για βιολί και μπάσο κοντίνουο, δύο τρίο για βιολί, λαούτο και μπάσο κοντίνουο, ένα τρίο σονάτα για βιολί, τσέλο και μπάσο κοντίνουο καθώς και μία σονάτα για βιολοντσέλο και μπάσο κοντίνουο. Συνέπραξαν ο βιολιστής Γιώργος Σαμοΐλης, ο τσελίστας Ιάσων Ιωάννου και ο Θοδωρής Κίτσος, που αντί λαούτου, έπαιξε κατά περίπτωση μπαρόκ κιθάρα, μαντολίνο και θεόρβη.

Στις 3 "Σονάτες για βιολί με αρ. καταλόγου/RV 9, 12 και 35", το μπάσο κοντίνουο περιελάμβανε το βιολοντσέλο, με την προσθήκη -στις 2 τελευταίες- κιθάρας και θεόρβης. Παρά την ποιότητα του σταθερού βασίμου, σε αυτά τα σύντομα έργα τον κυρίαρχο ρόλο έχει το βιολί. Πλαστικότατο, εκφραστικό και με σπάνια πληρότητα ήχου, όπως πάντοτε, το παίξιμο του Σαμοΐλη το συγκεκριμένο βράδυ δεν ήταν δεξιοτεχνικά ανεπίληπτο, ιδίως στην υψηλότερη περιοχή που δοκιμάζεται συχνά στα γρήγορα μέρη των σονατών. Κάποιες τοπικές ορθοτονικές επισφάλειες άμβλυναν αναπόδραστα τη συνοχή και τη ρευστότητα της αφήγησης.

Μικροαστάθειες παρατηρήθηκαν και στο αργό τρίτο μέρος της "Σονάτας για βιολοντσέλο σε σολ ελάσσονα RV 42", που ερμήνευσε εμβόλιμα ο Ιωάννου. Ευχαρίστησε, όμως, και η άψογη απόδοση των χορευτικών ρυθμών και η δραματουργικά ευφάνταστη συνοδεία -αρχικά σε θεόρβη, στη συνέχεια σε κιθάρα- του Κίτσου.

Τις ωραιότερες εντυπώσεις άφησε η ακρόαση των Τρίο με αρ. καταλόγου/RV 82 και 85 και (του προσφάτως ανακαλυφθέντος) Τρίο Σονάτας RV 820, κυρίως λόγω της ευφράδειας, της ζωντάνιας και της ισορροπίας του διαλόγου μεταξύ των εξαίρετων μουσικών, τον οποίο χρωμάτιζε διαρκώς -στα 2 πρώτα έργα- η τρυφερή παρέμβαση του μαντολίνου, κάνοντας ειδικά τα αργά larghetti να ηχούν μαγικά! Εύλογα, ένα ακόμη largo, αυτό του Τρίο RV 83 επελέγη ως ανκόρ της όμορφης συναυλίας, που, αν μη τι άλλο, συνόψισε ιδανικά τις σταθερές της γραφής του Βιβάλντι: τη μελωδικότητα, τη χρήση των εφέ των οργάνων, την απαιτητικότατη γραφή για το βιολί…

Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο βιολοντσελίστας Δήμος Γκουνταρούλης (κέντρο) και τα άλλα μέλη του συνόλου οργάνων εποχής "La Stravaganza greca" [από αριστερά προς τα δεξιά] Θοδωρής Κίτσος (μπαρόκ κιθάρα), Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο) και Δημήτρης Τίγκας (βιολόνε) ερμηνεύουν τις 6 "Σονάτες για βιολοντσέλο και μπάσο κοντίνουο" του Βιβάλντι στο πλαίσιο συναυλίας του Φεστιβάλ μπαρόκ μουσικής του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, που φιλοξενήθηκε φέτος και στην "Αίθουσα του "Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός" (19/11)