Ένας σύγχρονος, πλην χαμηλών θερμοκρασιών "Ντον Τζοβάννι"

Με τον "Ντον Τζοβάνι" του Μότσαρτ, σε διεθνή συμπαραγωγή με την Όπερα του Γκέτεμποργκ και τη Βασιλική Όπερα της Δανίας, ξεκίνησε η φετινή καλλιτεχνική σαιζόν της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η όπερα έμελλε να παρουσιασθεί στην Αθήνα σχεδόν δύο χρόνια μετά τον αρχικό προγραμματισμό της, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Ενδιάμεσα, η σκηνική πρεμιέρα έγινε νωρίτερα φέτος στην Κοπεγχάγη. Βέβαια, η παραγωγή -με την τότε, διαφορετική διανομή- είχε βιντεοσκοπηθεί (τον Δεκέμβριο του 2020) και προβληθεί διαδικτυακά (από τις 14 Φεβρουαρίου 2021), έναντι αντιτίμου, μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας GNO TV. 

Καθώς τα εισιτήρια για τις αρχικώς προβλεπόμενες πέντε παραστάσεις στην "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος" του ΚΠΙΣΝ (πρεμιέρα: 21/10) εξαντλήθηκαν τάχιστα, προστέθηκε ακόμη μία. Η παρακολούθηση αυτής της 27/10 άφησε συνολικά μάλλον άνισες εντυπώσεις, παρά το δεδομένο δραματικό της ενδιαφέρον. 

Τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Άγγλος Τζων Φούλτζεϊμς, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Όπερας της Κοπεγχάγης, γνωστός μας από παλαιότερες (2007-2008) και επιτυχημένες δουλειές του στην ΕΛΣ, επί εποχής Στέφανου Λαζαρίδη.

Ο Φούλτζεϊμς πρότεινε μια παράσταση με σύγχρονο στίγμα, που τοποθέτησε τη δράση σ’ένα μοντέρνο ξενοδοχείο, χώρο οικείο για να κατανοήσει ο σημερινός θεατής αυτό το πολυεπίπεδο dramma giocoso, όπου με αφορμή τις περιπέτειες και τη στάση ζωής του περιβόητου γυναικοκατακτητή θίγονται -με σκοτεινό αλλά και κωμικό τρόπο- ζητήματα για τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία, του ιδιωτικού με το δημόσιο. Το ξενοδοχείο πρόβαλε εύλογη επιλογή ως τόπος κυνηγιού θηραμάτων από τον Ντον Τζοβάννι, ως τόπος τυχαίων και μη (και όχι μόνο ερωτικών) συνευρέσεων, ως τόπος φιλοξενίας μιας χωριάτικης γαμήλιας δεξίωσης… Η πειστική μεταφορά της δράσης στο σήμερα -ως "αστικής μικρογραφίας"- δεν λειτούργησε εξίσου αβίαστα σε ό,τι αφορά την δια της τιμωρίας του πρωταγωνιστή κάθαρση/αποκατάσταση της "τάξης", όπως φάνηκε -από το απολύτως συναρπαστικό!- "μεταφυσικό" φινάλε της καθόδου του στην Κόλαση.

Η σκηνοθετική πρόταση (που αναβιώθηκε εν προκειμένω από την Αϋλίν Μπόζοκ) οπτικοποιήθηκε επιτυχημένα μέσω των σκηνικών του Ντικ Μπερντ, των κοστουμιών της Άνμαρι Γουντς (παρά μερικές …κακόγουστες περούκες), των φωτισμών της Φαμπιάνα Πιτσόλι (αναβίωση Νηλ Μπρίνκγουερθ) και των βιντεοπροβολών που σχεδίασε ο Ουίλ Ντιουκ. Σημειωτέον ότι σκηνικά και κοστούμια δημιουργήθηκαν εξ ολοκλήρου στα κατασκευαστικά εργαστήρια της ΕΛΣ.

Η ρευστής αφηγηματικής λογικής σκηνοθεσία εστίασε, πάντως, στην ελευθεριότητα του κεντρικού ήρωα και τη "σύγχρονη" πρόσληψη του μύθου του έκλυτου Ισπανού ευγενούς, όπως αυτός σταδιακά ανανοηματοδοτήθηκε σε σχέση με την παραδοσιακή ηθικ(ολογικ)ή/ιδεολογική διάσταση που τον συνόδευε αρχικά. Αναπόδραστα, λόγω της εμμονής στη ρηχότητα της ευκαιριακής σεξουαλικής απόλαυσης (κατά τον Φούλτζεϊμς, "τα ξενοδοχεία είναι σκηνές στις οποίες ζούμε ζωές αψηφώντας τη θνητότητα"), ο θάνατος του πρωταγωνιστή δεν λειτούργησε ως εξαφάνιση της ατομικιστικής απειλής της πλήρους, ανεξέλεγκτης ελευθερίας την οποία αυτός αντιπροσωπεύει, ως "αποκατάσταση της τάξης".
Εύλογα, η σκηνοθεσία επένδυσε μικρότερο ενδιαφέρον στους υπόλοιπους χαρακτήρες και στην ανάδειξη της -τόσο διαφορετικής- ψυχολογίας τους (επιθυμίες/πόθοι/ελπίδες, φόβοι, ευθραυστότητα), αρκούμενη στην κάπως μονοδιάστατη παρουσίασή τους και στη χορογραφημένη (από την Μαξίν Μπρέιαμ) σκηνική τους καθοδήγηση.

Περαιτέρω, η μοναδική υπόνοια αναφοράς σε σημερινά κρίσιμα ζητήματα, όπως το κίνημα "ΜeToo" (με αφορμή τη "συμμετοχή" της Ντόνα Άννα στην απόπειρα βιασμού της), παρέμεινε σε εντελώς επιφανειακό επίπεδο. Το αυτό ίσχυσε για τις -ανάγλυφες στο λιμπρέτο του ντα Πόντε- κοινωνικές διαφορές ή ακόμη για την καθαίρεση "συμβόλων" εξουσίας (ο Διοικητής σαν κατεψυγμένο σφάγιο). 

Μεγαλύτερες επιφυλάξεις ήγειρε το μουσικό σκέλος της παράστασης. Το ακρόαμα υπήρξε απλά αξιοπρεπές, σε κάθε δε περίπτωση μάλλον απομακρυσμένο από το ύφος και την αισθητική της μουσικής του Μότσαρτ, ανεξαρτήτως μάλιστα ερμηνευτικού προσανατολισμού ή προτιμήσεων. 

Στο βαθμό που η ΕΛΣ μάς είχε συνηθίσει σε μετακλήσεις σημαντικών ξένων μονωδών για τις εναρκτήριες παραγωγές της, προκαλεί εντύπωση ότι εν προκειμένω θεωρήθηκε πως ο "Ντον Τζοβάννι", μία από τις σημαντικότερες και δυσκολότερες όπερες του ρεπερτορίου, μπορεί να δικαιωθεί απόλυτα από μία αμιγώς ελληνική διανομή, και μάλιστα όχι από την -θεωρητικά, τουλάχιστον- ιδανικότερη, αν ήθελε υποτεθεί ότι για κάποιους ρόλους υφίσταντο πιο ενδεδειγμένες επιλογές.

Καθώς η -πλην βαρυτόνων- φθορά του ελληνικού λυρικού ανθρώπινου δυναμικού δεν αποτελεί μυστικό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, η διαχείρισή του απαιτεί μέγιστη προσοχή, ιδίως σε όπερες όπως ο "Ντον Τζοβάννι", όπου και οι …οκτώ (!) ρόλοι έχουν έντονη μουσικοθεατρική παρουσία. Υπενθυμίζεται ότι το έργο παρουσιάσθηκε στην αρχική εκδοχή του (Πράγα, 1787). 

Από τη φετινή διανομή ξεχώρισαν ο επιβλητικός Διοικητής του βαθύφωνου Πέτρου Μαγουλά και ο δυναμικός Μαζέττο του βαρύτονου Νίκου Κοτενίδη, παρεμπιπτόντως οι μόνοι που συμμετείχαν και στο αρχικό -διαδικτυακό- ανέβασμα.

Οι βασικοί ρόλοι δεν διέθεταν την αναγκαία ισορροπία και πληρότητα τραγουδιού και υπόκρισης. Εξαίρετος σκηνικά, σε μια παράσταση που τού ταίριαζε γάντι, ο Ντον Τζοβάννι του βαρύτονου Διονύση Σούρμπη δεν έλαμψε φωνητικά, λόγω ενός θαμπού, φτωχού σε αποχρώσεις τίμπρου (κάτι που στοίχισε ιδιαίτερα στην περίφημη "άρια της σαμπάνιας"). Τούτο διέθετε μεν ο πολύπειρος μπασοβαρύτονος Γιάννης Γιαννίσης (που είχε, άλλωστε, κατά το παρελθόν, ερμηνεύσει τον κεντρικό ρόλο), αλλά ο -υπηρέτης- Λεπορέλλο του πρόβαλε κουρασμένος δραματικά, ανατρέποντας κάθε έννοια -της εξίσου κρίσιμης!- αντίστιξης προς τον αφέντη – alter ego του.

Ο ρόλος της Ντόνα Άννα ήλθε μάλλον αργά για μια υψίφωνο με τις σαφείς φωνητικές και σκηνικές ποιότητες της Μυρσίνης Μαργαρίτη, ενώ αυτός της Ντόνα Ελβίρα δεν θα έπρεπε πλέον να ανατίθεται σε μία υψίφωνο του κύρους της Τσέλιας Κοστέα, η πλούσια φωνή της οποίας υπηρετεί εξάλλου πλέον βαρύτερο ρεπερτόριο. Αντίστοιχα, το μεταλλικό ηχόχρωμα του φερέγγυου τενόρου Βασίλη Καβάγια δεν διαθέτει την ηδύτητα, το σμάλτο που απαιτεί ο ρόλος του Ντον Οττάβιο, ενώ ωχρή φωνητικά υπήρξε και η -θεατρικά επαρκέστατη- Τζερλίνα της υψιφώνου Μιράντας Μακρυνιώτη.

Τον προβληματισμό επέτεινε και η έλλειψη ενέργειας και συνοχής της μουσικής διεύθυνσης του Οντρέϊ Όλος. Σε ολόκληρη την πρώτη πράξη (όπου και εντοπίζονται οι περισσότερες από τις γνωστές άριες), ο Σλοβάκος αρχιμουσικός -που είχε ενθουσιάσει παλαιότερα διευθύνοντας όπερες του Γιάνατσεκ στη Λυρική- περιορίσθηκε να παρακολουθεί και συνοδεύει τους μονωδούς, χωρίς να φωτίσει την ομορφιά της παρτιτούρας. Η δεύτερη πράξη κύλησε καλύτερα, αλλά ο ειρμός της ερμηνείας είχε ήδη διαρραγεί. Η απόδοση της Ορχήστρας της ΕΛΣ (αρκετά μέλη της οποίας εμφανίσθηκαν και επί σκηνής) κινήθηκε έτσι κάτω από τα υψηλά στάνταρντς, στα οποία μας έχει συνηθίσει εσχάτως, ενώ μουσικοδραματικά καλή ήταν η απόδοση της Χορωδίας.

Τέλος, μολονότι κανείς δεν πρέπει να προσπερνά (ή να υποτιμά) το γεγονός ότι η παράσταση και όλοι ανεξαιρέτως οι συντελεστές έτυχαν θερμής υποδοχής στο φινάλε, το αυτό ισχύει και για το ότι κάτι αντίστοιχο δεν επιφυλάχθηκε σε σχεδόν …καμία από τις πολλές και δημοφιλείς άριες ενός αριστουργήματος με διάρκεια 2 ½ ωρών.

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: "Ο Διοικητής (Πέτρος Μαγουλάς) προαναγγέλλει την κάθοδο του Ντον Τζοβάννι (Διονύσης Σούρμπης) στην Κόλαση: σκηνή από την Β’ πράξη της όπερας "Ντον Τζοβάννι" του Μότσαρτ, που παρουσιάσθηκε πρόσφατα από την ΕΛΣ (21-30/10) στην "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος" του ΚΠΙΣΝ"