Η Νιόβη Ζαραμπούκα-Χατζημάνου, ο Θοδωρής Προδρομίδης και η Μαριλένα Κουκούλη μιλάνε στο "α" για το έργο που σχεδίασαν και ανέπτυξαν στο πλαίσιο της δράσης του Victoria Square Project, "co-Living Room Community". Νέοι και νέες σταχυολόγησαν προφορικές ιστορίες από την πλατεία Βικτωρίας, που στη συνέχεια έγιναν το υλικό ενός χιπ χοπ άλμπουμ, σε συνεργασία με επαγγελματίες καλλιτέχνες και παραγωγούς.
Πώς ξεκίνησε το "Ένα άλμπουμ από την πλατεία μας";
Νιόβη Ζαραμπούκα-Χατζημάνου: Αφορμή για την πραγματοποίηση του project ήταν το ανοιχτό κάλεσμα από την Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ίδρυμα "Σταύρος Νιάρχος" (SNFPHI) και σε δεύτερο χρόνο τα ερευνητικά ενδιαφέροντά μας με τον Θοδωρή. Εξετάσαμε πώς θα μπορούσαμε να ενώσουμε τη δουλειά μου ως επιμελητήριας και τη δική του ως εικαστικού για να δούμε ποιος είναι ο σύγχρονος Αθηναίος. Σχεδιάσαμε έτσι δύο εργαστήρια προφορικής ιστορίας (συντονίστρια Μαριλένα Κουκούλη), καθώς και ρυθμικού, παραστατικού και εκφραστικού λόγου (συντονιστής MC Yinka), με στόχο την παραγωγή ενός χιπ χοπ άλμπουμ.
Θοδωρής Προδρομίδης: Αρχικά το μεγάλο στοίχημα ήταν πώς θα φέρναμε κοντά δύο ετερόκλητα πεδία πρακτικής – από τη μια την προφορική ιστορία και τους κανόνες της και από την άλλη το κομμάτι της καλλιτεχνικής έκφρασης μέσω της μουσικής. Γενικά, η προσωπική δουλειά μου εμπεριέχει τα εργαλεία της μετάφρασης ενός στοιχείου σε μουσική. Κυρίως, όμως, αυτό που με έκανε να σκεφτώ εκ νέου τι σημαίνει χιπ χοπ για τους ανθρώπους που έρχονται έξω από τη Δύση ήταν μια συνάντηση με έναν νεαρό τότε ανήλικο ασυνόδευτο από το Ιράν, με τον οποίο συνεργαστήκαμε στo πλαίσιo ενός εκπαιδευτικού προγράμματος του Ανοιχτού Πανεπιστημίου και, πάνω σε μία από τις συζητήσεις μας, μου είχε πει την ατάκα "Everybody loves hip hop". Προσπαθήσαμε να παντρέψουμε κάτι ακαδημαϊκό με διαδικασίες που έρχονται από το δρόμο και ακολουθούν διαφορετικούς κανόνες. Διερευνήσαμε με ποιον τρόπο η μουσική, και ιδιαίτερα το χιπ χοπ, μπορεί να δημιουργήσει δομές που λειτουργούν χειραφετητικά για την κοινωνία.
Πώς οι ιστορίες της πλατείας έγιναν τελικά τραγούδια;
Ν.Ζ.Χ.: Το χιπ χοπ είναι ένα κατεξοχήν προφορικό είδος, στο οποίο ο λόγος μπορεί να υπάρξει μόνος του. Πατώντας πάνω στα προσωπικά μας ακούσματα, επιλέξαμε με ποιους θα συνεργαστούμε, τι περιεχόμενο θέλουμε, ποια η στάση μας γύρω από το χιπ χοπ. Το πώς αυτή η κουλτούρα εκφράζει την καθημερινότητα είναι ένα είδος προφορικής ιστορίας και πολλοί χιπ χοπ καλλιτέχνες μάς δίνουν ουσιαστικά τις αφηγήσεις μιας γειτονιάς. Η διαδικασία να αφηγηθούμε τις ιστορίες της Βικτώριας στην πράξη αποδείχθηκε δυσκολότερη απ’ ό,τι περιμέναμε, γιατί το ερώτημα στο τέλος ήταν "πώς θα συνυπάρξει ο καλλιτέχνης με τον ακαδημαϊκό;". Δεν ήμασταν όμως μόνοι μας σ’ αυτό. Συνεργαστήκαμε με τον MC Yinka, τον μουσικό παραγωγό Κώστα Ekelon και την ερευνήτρια προφορικής ιστορίας Μαριλένα Κουκούλη. Έτσι, οι καταγραφές του εργαστηρίου μας έδωσαν τα κομμάτια "Χαρακτήρες", "Καφενές" και "Τόπος".
Θ.Π.: Η δουλειά του εικαστικού εμπεριέχει το κομμάτι της μετουσίωσης ενός πράγματος σε ένα άλλο. Η πρόκληση να βγουν τα κομμάτια, όσον αφορά εμένα, χρειαζόταν απλώς χρόνο, ενθάρρυνση, διαμεσολάβηση και να ακούσουμε τα υλικά για να γίνει αυτή η μεταμόρφωση, που δεν ακολουθεί μορφολογικούς κανόνες.
Ποιοι συμμετείχαν στο project;
Ν.Ζ.Χ.: Το πρόγραμμα επρόκειτο να ξεκινήσει πριν από το κορονοϊό, οπότε και το πλάνο μας ήταν διαφορετικό. Τελικά, τα κάναμε όλα διαδικτυακά, πράγμα που άλλαξε εντελώς τη δομή. Στην πραγματικότητα θα δουλεύαμε μέσα στο σχολείο, μόνο με εφήβους, αλλά στην πορεία αποφασίσαμε να προχωρήσουμε με δύο ομάδες – μία ενηλίκων και μία ανηλίκων. Οι ανήλικοι είναι κατά βάση συνδεδεμένοι με την πλατεία και πηγαίνουν στο 2ο Λύκειο "Θεόδωρος Αγγελόπουλος". Οι ενήλικοι που ανταποκρίθηκαν στο ανοιχτό κάλεσμα προέρχονται από διαφορετικά σημεία της πόλης και διαφορετικά υπόβαθρα, αλλά δούλεψαν ως ομάδα στη Βικτώρια, όπου συνεργάστηκαν πολύ στενά με τη Μαριλένα.
Μαριλένα Κουκούλη: Για την ομάδα των παιδιών, που είναι το εδώ και το τώρα της πλατείας, αποφασίσαμε να πάρει το ένα παιδί συνέντευξη από το άλλο. Με οδηγό, μαγνητόφωνα κ.λπ., για να δουν ολόκληρη τη διαδικασία. Η ομάδα των μεγάλων έκανε δύο πολύ πλούσιες συνεντεύξεις με κατοίκους της γειτονιάς, πράγμα που έδωσε ανέλπιστο υλικό. Η πρώτη είναι με μία κάτοικο της οδού Χέυδεν που έχει γεννηθεί το ’73 και έχει ζήσει όλη της τη ζωή εδώ. Ο άλλος κύριος είχε το μανάβικο της γειτονιάς, είναι ποιητής και μπορούσε να μεταφέρει όλη την κοινωνική ζωή της περιοχής. Μετά, τυπώσαμε τις συνεντεύξεις και προσπαθήσαμε να τις σχηματοποιήσουμε με τρόπο που δεν θα παίρναμε απλώς ατάκες από αυτές, αλλά θα μεταφέραμε το νόημα.
Θ.Π.: Στα κομμάτια έχουμε ένα μείγμα από αυτούσια αποσπάσματα των συνεντεύξεων, ενταγμένα σε στίχους, και μέρη που προέκυψαν βιωματικά μέσα από αυτήν τη δουλειά.
Πώς εκπροσωπείται τελικά η πλατεία μέσα από τα τραγούδια;
Θ.Π.: Κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία της περιοχής – από την Κοτοπούλη μέχρι και σήμερα.
Μ.Κ.: Όταν ρωτήσαμε τα παιδιά της ομάδας ποιο είναι το αγαπημένο τους μέρος εδώ, μάθαμε ότι αντιθέτως έχουν πολλά παράπονα ή μπορεί να φοβούνται. Στις απαντήσεις των ενηλίκων συναντάμε διαφορετικά συναισθήματα. Είναι λογικό, διότι για τους παλιούς κατοίκους η νοσταλγία είναι κομμάτι της ιστορίας τους. Μαθαίνουμε από αυτούς ότι η πλατεία ήταν μια πολύ διαφορετική γειτονιά σε σχέση με σήμερα. Για παράδειγμα, η αφήγηση για τα κοτόπουλα "Βοκτάς" φωτίζει φοβερά το ιστορικό υπόβαθρο της περιοχής. Μάθαμε για τις εργάτριες που έσπαγαν τα αβγά ώστε να μην μπορούν να συσκευαστούν και να τα πάρουν σπίτι τους…
Θ.Π.: Ή η ατάκα "Και από τη Φερρών και από τη Χέυδεν στην Αχαρνών θα φτάσεις. Ο Θεός είναι ένας" που εξηγεί τόσο περιεκτικά την πολυπολιτισμικότητα της γειτονιάς…
Μ.Κ.: Αυτό το κομμάτι της διαφορετικότητας ήταν κάτι που άρεσε σε όλους τους συμμετέχοντες. Ήταν κάτι που πάντα αναγνωριζόταν σαν θετικό, παρόλο που κάποιες φορές μπλεκόταν με τα προβλήματα.
Θ.Π.: Χωρίς να το υπερτονίζουμε, όμως, και να πρέπει αναγκαστικά να μιλήσουμε πρώτα για τις διαφορετικές ταυτότητες. Βασικός στόχος ήταν η ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής έκφρασης της κοινότητάς μας και πιστεύω ότι το καταφέραμε αυτό. Κάποιοι ήρθαν για να ραπάρουν και ανακάλυψαν το ενδιαφέρον τους για την προφορική ιστορία ή και το ανάποδο.
Τα κομμάτια που δημιουργήθηκαν είναι διαθέσιμα εδώ.
Μαριλένα Κουκούλη
"Στόχος του εργαστηρίου δεν ήταν τόσο τα παιδιά να μάθουν τη μεθοδολογία, όσο να πιστέψουν ότι έχουν λόγο να μιλήσουν και να ενωθούν με την ιστορία της πλατείας, αφού αποτελούν το παρόν της. Να καταλάβουν γιατί αξίζει να καταγραφούν όσα έχουν να πουν".
Θοδωρής Προδρομίδης
"Ελπίζουμε το άλμπουμ να έχει πιάσει ένα κομμάτι των ιστοριών που μάθαμε και να γίνει μέρος της μελλοντικής προφορικής ιστορίας της Βικτώριας".
Νιόβη Ζαραμπούκα-Χατζημάνου
"Όταν μπήκαμε στο στούντιο, είχε τεράστια διαφορά ακόμα και στο πώς θα σταθείς για να αρθρώσεις σωστά. Είδαμε τους εφήβους ειδικά να μεταλλάσσονται, να ορθώνουν το ανάστημά τους".
