Ποιότητα και ...αμηχανία στις πρόσφατες συναυλίες του Καβάκου σε Ηρώδειο και Μέγαρο

Αμηχανία προκάλεσαν, παρά την υψηλή ποιότητά τους, οι δύο πρόσφατες εμφανίσεις του Λεωνίδα Καβάκου σε Ηρώδειο και Μέγαρο Μουσικής.

Τις προάλλες (6/7), ο διαπρεπής βιολιστής Λεωνίδας Καβάκος έδωσε συναυλία στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, με "Κοντσέρτα για βιολί" του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, επικεφαλής ενός 6μελούς ενόργανου συνόλου. Αυτό απάρτιζαν οι βιολιστές Νώε Ινουί και Αλέξανδρος Σακαρέλλος, ο βιολίστας Ηλίας-Ίων Λιβιεράτος, ο τσελίστας Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν, ο κοντραμπασίστας Μιχάλης Σέμσης και ο τσεμπαλίστας Ιάσων Μαρμαράς.

Οι εύλογοι -τουλάχιστον για κάθε στοιχειωδώς ενημερωμένο φιλόμουσο- προβληματισμοί "στο χαρτί" ως προς ένα τέτοιο πρόγραμμα επιβεβαιώθηκαν στην πράξη. Πώς θα ηχούσε στο τεράστιο ρωμαϊκό κοίλο μία συναυλία μουσικής δωματίου με έργα της εποχής του μπαρόκ, ιδανική για ένα μικρότερο, κλειστό χώρο; Μα… με ισχυρή -αν και επιτυχημένη- μικροφωνική ενίσχυση, ιδιαιτέρως αντιληπτή για όργανα με λεπτό ήχο σαν το τσέμπαλο. Ζητήματα όπως το κατά πόσο η συγκεκριμένη μουσική δικαιώνεται και λειτουργεί σ’έναν τέτοιο χώρο δεν φαίνεται πλέον να απασχολούν κανέναν, και δη αυτούς που θα έπρεπε… Εξίσου εύλογα, παρουσία ενός τόσο πολυπληθούς ακροατηρίου, καμία έκπληξη δεν προκάλεσαν τα παγιωμένα -πλέον- ενθουσιώδη χειροκροτήματα μετά από κάθε παύση, έστω και αν τα αυστηρά βλέμματα του Καβάκου μετρίασαν κάπως αυτό το ενοχλητικό φαινόμενο, που υποδηλώνει τάσεις προϊούσας …αναψυκτικής θεώρησης και της κλασικής μουσικής!

Την ολοένα και περισσότερο υποβαθμισμένη αντιμετώπισή της μαρτυρούσε, εξάλλου, και η απουσία οποιασδήποτε εξειδικευμένης πληροφόρησης για το πρόγραμμα. Ποια και πόσα "κοντσέρτα για βιολί" θα παίζονταν; Ουδεμία απάντηση έδινε το μεσαίου μεγέθους προγραμματικό τεύχος-οδηγός ή η ιστοσελίδα του Φεστιβάλ. Για το ευρύ "κοινό" και τους διοργανωτές, αυτό προφανώς δεν είχε καμία σημασία. Οι υπόλοιποι -ενημερωμένοι ή απλοί- φιλόμουσοι θα έπρεπε να μαντέψουν, αν θα άκουγαν κάποιο/α από τα δύο γνωστά κοντσέρτα για σόλο βιολί, κάποιο/α από τα τρία κοντσέρτα για περισσότερα όργανα στα οποία περιλαμβάνε(ον)ται και βιολί/ιά ή κάποιο από τα κοντσέρτα για πληκτροφόρο, τα οποία αποδίδονται και από βιολί.

Η ακρόαση επιβεβαίωσε ότι τα 4 κοντσέρτα που προσφέρθηκαν ήταν κατά σειρά τα δύο (με αρ. κατ. Μπαχ/BWV 1041 και 1042) που μας έχουν παραδοθεί για βιολί, έγχορδα και σταθερό βάσιμο, καθώς επίσης δύο που έχουν παραδοθεί ως κοντσέρτα για πληκτροφόρο (τα με αρ. BWV 1056R και 1052R), αλλά θεωρείται ότι αρχικά είχαν γραφτεί για βιολί. Το αυτό ίσχυσε και για την συνοδεία, όπου η επιλογή ολιγομελούς ενόργανου συνόλου αντί -οποιουδήποτε μεγέθους- ορχήστρας παρέπεμπε τουλάχιστον σε μια ιστορικά ενημερωμένη ενορχήστρωση, περιορισμένη στις απολύτως απαραίτητες "φωνές".

Τούτων δοθέντων, οι ερμηνείες που προσφέρθηκαν είχαν σαφές ενδιαφέρον. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ηχητική διαφάνεια προσέδωσε ευπρόσδεκτες ποιότητες μουσικής δωματίου στην εκτέλεση, πολλώ δε μάλλον που οι 6 νεαροί μουσικοί έπαιξαν με ακρίβεια, συγκέντρωση και αίσθηση του ύφους, την οποία διαφύλαξε η διεύθυνση του Καβάκου, μεγάλου πρωταγωνιστή της βραδιάς.

Ο 55χρονος βιολιστής έλαμψε σε σολιστικό επίπεδο, όχι μόνο με την ορθοτονία του ήχου και τη δεξιοτεχνία του παιξίματός του, αλλά και με τη συναισθηματική νηφαλιότητα της ματιάς, λιγότερο αυστηρής απ’ό,τι συνήθως. Η ζωντάνια και το νεύρο των γρήγορων μερών συνδυάσθηκαν με δεδομένη ευγένεια και στοχαστικότητα των αργών, ενώ καλόγουστες διανθίσεις τόνωναν διαρκώς το ενδιαφέρον της αφήγησης.

Την όμορφη συναυλία έκλεισε -εκτός προγράμματος- η περίφημη, ιταλικού ύφους "Άρια" από την 3η Σουίτα για ορχήστρα του Γ.Σ. Μπαχ.

Ένα από τα "διπλά" κοντσέρτα του Γ.Σ. Μπαχ, αυτό για 2 βιολιά και ορχήστρα (με αρ. BWV 1043) ακούσθηκε ένα μήνα νωρίτερα (4/6), στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής, ως εναρκτήριο έργο της συναυλίας που διοργάνωσε -και διηύθυνε- ο Λεωνίδας Καβάκος με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Τα έσοδα αυτής θα διατεθούν για τα παιδιά πρόσφυγες από την Ουκρανία.

Στο απαιτητικό Κοντσέρτο για 2 βιολιά, ο Καβάκος συνέπραξε με τον ταλαντούχο Ουκρανό βιολιστή Ντμίτρο Ουντοβιτσένκο. Οι δυο τους ανέπτυξαν ένα πληθωρικό πλην ισορροπημένο διάλογο, αλλά η έντονα πολυφωνική γραφή αποδόθηκε μάλλον αδρομερώς. Σημαντικό μερίδιο ευθύνης βάραινε το ορχηστρικό κλιμάκιο, το οποίο, παρά το ευπρόσδεκτα μικρό μέγεθός του, φάνηκε ελάχιστα εξοικειωμένο με τις υφολογικές και αισθητικές στοχεύσεις της μουσικής του Μπαχ.

Αμηχανία προκάλεσε η συνέχεια του προγράμματος, καθώς περιείχε αποσπάσματα από δημοφιλή έργα. Αρχικά, ο Α’ Κορυφαίος στις βιόλες της ΚΟΑ Ηλίας-Ίων Λιβιεράτος συνέπραξε με τον Καβάκο στην παρουσίαση του αισθαντικού δεύτερου μέρους (Andante) της "Συμφωνίας κοντσερτάντε για βιολί, βιόλα και ορχήστρα" του Μότσαρτ. Η ανάγνωση έρρευσε στρωτά, παρά την κάπως υποτονική συμμετοχή του βιολίστα.

Περισσότερο επιτυχημένη πρόβαλε η απόδοση από τον Ουντοβιτσένκο του δεύτερου μέρος (Adagio di molto) από το αριστουργηματικό "Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα" του Σιμπέλιους. Ο 23χρονος Ουκρανός σολίστ -που απέσπασε το 3ο βραβείο στον φετινό "Διεθνή Διαγωνισμό Σιμπέλιους" λίγες μόλις μέρες πριν την αθηναϊκή συναυλία, ερμηνεύοντας, μεταξύ άλλων, το συγκεκριμένο κοντσέρτο- απέδωσε τις μακρές φράσεις του αργού μέρους με ωραίο ήχο και μεγάλη εκφραστικότητα, υπό τη σβέλτη διεύθυνση του Καβάκου, ενός από τους πλέον διαπρεπείς διεθνώς ερμηνευτές του έργου και παλαιότερου (1985) νικητή του ίδιου διαγωνισμού!

Τις καλύτερες εντυπώσεις άφησε η ευθύβολη, δραματικά φορτισμένη ερμηνεία της 4ης Συμφωνίας του Μπραμς, με την οποία έκλεισε η βραδιά. Διαθέτοντας πλήρη αντίληψη των μεγεθών της ρομαντικής μουσικής δραματουργίας του έργου, ο αρχιμουσικός Καβάκος διατήρησε απ’ αρχής μέχρι τέλους άρτια συνολική εποπτεία της παρτιτούρας. Μπορεί να έλειψαν η πιο γλαφυρή εκτύλιξη του περίτεχνου θεματικού υλικού (πεντακάθαρη πασσακάλια, πάντως!), το βάθος λεπτομέρειας ή οι εκλεπτύνσεις, αλλά η ρωμαλέα συμφωνική αφήγηση χαρακτηρίσθηκε από εκφραστική αμεσότητα. Προς τούτο, αξιοποιήθηκαν η εγρήγορση που χαρακτηρίζει την -σε πλήρη ανάπτυξη- ΚΟΑ, όταν παίζει υπό/με τον Καβάκο, ο ευπρόσδεκτα εστιασμένος ήχος των εγχόρδων, οι ωραίες συνεισφορές από ξύλινα και χάλκινα πνευστά, ο τρόπος που οικονομήθηκαν εύστοχα, με σφιχτές ταχύτητες, νεύρο και κλιμακωτά θερμαινόμενο πάθος, οι δυναμικές κορυφώσεις. 

Σημειωτέον ότι αυτή η συναυλία για τα προσφυγόπουλα της Ουκρανίας δεν έτυχε μεν της αμφιλεγόμενης προβολής της αρχικής που διοργάνωσε ο Καβάκος τον περασμένο Απρίλη, αλλά δεν προσείλκυσε τον ίδιο μεγάλο αριθμό ακροατών, προς απογοήτευση του βιολιστή-αρχιμουσικού…