Νίκος Κυπουργός: "Θα πω ναι σε όποιον θέλει να ασχοληθεί με την τέχνη"

Ο σπουδαίος συνθέτης Νίκος Κυπουργός, με ένα έργο που εκτείνεται από το αρχαίο δράμα και την ορχηστρική μουσική μέχρι τη μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, με συνεργασίες με τον Μάνο Χατζιδάκι και εμβληματική την εκπομπή "Εδώ Λιλιπούπολη", είναι αδιαμφισβήτητα από τα μεγαλύτερα ονόματα του μουσικού χώρου στον τόπο μας. Μια ατμοσφαιρική βραδιά αφιερωμένη στο πολύπτυχο έργο του στην Επίδαυρο, το Σάββατο 9 Ιουλίου, έρχεται να προστεθεί στις ποικίλες δράσεις του. 

Έχετε ζήσει μια συναρπαστική ζωή και τα επιτεύγματά σας είναι αδιαμφισβήτητα πολλά στον μουσικό χώρο, υπάρχει κάποια στιγμή που να ξεχωρίζει, που να κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά σας;

Είναι πολλές οι στιγμές συγκίνησης που μου πρόσφεραν τόσο οι συναυλίες και οι παραστάσεις μουσικών έργων, όσο και οι συνεργασίες μου στο θέατρο και τον κινηματογράφο: Συνομιλίες με σπουδαία έργα, σκηνοθέτες, πρόβες με κοινές αναζητήσεις, όπου νιώθεις να συναντιέσαι βαθειά με τους συντελεστές, να μοιράζεσαι στιγμές και να ανακαλύπτεις τον αστείρευτο πλούτο που κρύβει το κάθε έργο. Δύο όμως περιπτώσεις με συγκίνησαν ιδιαίτερα, δύο συναυλίες στις οποίες μάλιστα η μουσική δεν ήταν δική μου: Τα "Μυστικά της Εγνατίας" στο Ηρώδειο το 2018,  ένα οδοιπορικό στις παρυφές της Εγνατίας οδού που έφερε στο φώς μουσικούς και γλωσσικούς θησαυρούς κρυμμένους σ’ αυτήν την νοητή γραμμή από τη Θράκη ως την Ήπειρο. Σ’ εκείνη τη συναυλία ακούστηκαν τραγούδια τουρκόφωνα, καππαδοκικά, πομάκικα, ποντιακά, αρβανίτικα, βλάχικα, σεφαραδίτικα, σλαβόφωνα. Πρόκειται για μια μοναδική συνάντηση την οποία ευτυχώς έχουμε καταγράψει και θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο-cd. Η δεύτερη περίπτωση είναι η φετινή συναυλία στην 7η συνάντηση των Μουσικών Σχολείων στην Ξάνθη. Το 2014 ξεκίνησε ο θεσμός "Ξάνθη, Πόλις Ονείρων" από εκπαιδευτικούς με πείσμα και όραμα. Κάθε χρόνο, γύρω στον Απρίλιο, συναντιούνται Μουσικά Σχολεία από όλη την Ελλάδα και για μία περίπου εβδομάδα πραγματοποιούνται εργαστήρια με κορυφαίους σολίστες  από όλους τους μουσικούς χώρους. Από την πρώτη χρονιά είχα την ευθύνη της ενορχήστρωσης και της διεύθυνσης της μεγάλης συναυλίας της τελετής λήξης.  Είναι απίστευτη χαρά και συγκίνηση να διευθύνεις ένα τόσο μεγάλο σύνολο παιδιών. Φέτος μάλιστα ήταν η μαζικότερη συνάντηση, με 1300 παιδιά. Βλέπει κανείς τα ευεργετικά αποτελέσματα του τόσο σημαντικού θεσμού των Μουσικών Σχολείων.

Έχοντας ασχοληθεί με μια ευρεία γκάμα από είδη μουσικής, ανάμεσα στα οποία η φωνητική μουσική, η ορχηστρική μουσική και η όπερα, τι είναι αυτό που κάνει τη μουσική για το θέατρο διαφορετική για εσάς;

Πρωτίστως η ζωντανή φύση της. Το εφήμερο και φευγαλέο της. Αυτή η γοητεία της άπιαστης στιγμής. Που δεν καταγράφεται παρά μόνο στον νου και την καρδιά. Δεν είναι παγιωμένη η μουσική όπως στο σινεμά ή σ’ ένα δίσκο. Επίσης πολλές φορές η συγκίνηση που μπορεί να γεννούν οι ηθοποιοί που τραγουδούν ή που παίζουν μουσική μπορεί να είναι πιο δυνατή από μια άρτια ηχογραφημένη εκτέλεση. Το θέατρο και η μουσική από την αρχαιότητα συνδέονταν και συνδιαλέγονταν ζωντανά.

Έχετε κάποια προτίμηση ως προς κάποιο συγκεκριμένο θεατρικό είδος όταν αναλαμβάνετε να κάνετε τη σύνθεση της μουσικής του;

Όχι, αντίθετα αφήνομαι στη νέα εμπειρία, ελπίζοντας ότι θα γεννηθεί, μέσα από το έργο ή τη ματιά του σκηνοθέτη πάνω σ’ αυτό, μια καινούργια ιδέα, ότι θα μου δοθεί η ευκαιρία να δοκιμάσω μια μουσική προσέγγιση τελείως διαφορετική από τις προηγούμενες, που ίσως θα με εκπλήξει κι εμένα. Συχνά ανακαλύπτω είδη μουσικής με τα οποία δεν θα είχα ασχοληθεί χωρίς την συγκεκριμένη αφορμή. Το θέατρο, όπως και ο κινηματογράφος, σου ανοίγουν δρόμους για ταξίδια που ποτέ δεν είχες φανταστεί.

Το έργο σας είναι εντυπωσιακό λόγω αυτής της πολυμορφίας που το χαρακτηρίζει, καθώς έχετε γράψει μουσική για Αριστοφάνη και Ευριπίδη και παράλληλα για Λόρκα, Ίψεν και Μολιέρο αλλά και πιο σύγχρονα κείμενα. Η διαδικασία που ακολουθείτε αλλάζει ανάλογα με το κείμενο που έχετε να προσεγγίσετε;

Οπωσδήποτε. Και δεν είναι μόνο το έργο που κάθε φορά σε οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση, αλλά και η σκηνοθετική προσέγγιση που είναι επίσης ιδιαίτερη. Ακόμα και ο ίδιος σκηνοθέτης προσεγγίζει το ίδια έργο διαφορετικά μετά από κάποιο διάστημα και ευτυχώς, γιατί σημαίνει ότι τα πράγματα δεν μένουν στάσιμα, οι καλλιτέχνες εξελίσσονται. Τα έργα είναι άπειρα, οι προσεγγίσεις επίσης. Σημασία έχει συνάντηση, η καλή συνεργασία.

Η συνεργασία σας με το θέατρο έχει την αφετηρία της από τη δεκαετία του ’70. Ποια είναι η εξέλιξη που παρατηρείτε σε αυτόν τον τομέα στη χώρα μας και βρίσκετε ότι έχουν γίνει αλλαγές ως προς τη σχέση του με τη μουσική;

Πιστεύω ότι τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο. Οι νέοι άνθρωποι του θεάτρου, παρά τις δυσκολίες των καιρών μας, θα έλεγα και σε πείσμα αυτών, ανανεώνουν το θέατρο με ευρηματικότητα και πολύ όρεξη για δουλειά. Οι νέοι ηθοποιοί είναι πολύ πιο καταρτισμένοι μουσικά. Υπάρχει ένα φυτώριο έτοιμο για το Μουσικό Θέατρο που τα τελευταία χρόνια ανθίζει. Είδα παραστάσεις από ομάδες νέων που με εντυπωσίασαν και με συγκίνησαν: ταλέντο, ευρηματικότητα, αφοσίωση και αποτελέσματα εντυπωσιακά. Ας δώσουμε βήμα και κίνητρα στα νέα αυτά παιδιά. Είναι το μέλλον μας.

Έχετε ασχοληθεί και με το μουσικό θέατρο. Υπάρχει  κάποιος καλλιτέχνης στην κατηγορία αυτή, είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό ο οποίος να αποτελεί πηγή έμπνευσης για το έργο σας;

Το μουσικό θέατρο σήμερα είναι ανοιχτό σε πολλά είδη που συχνά συνδέονται μεταξύ τους: όπερα, οπερέτα, μιούζικαλ, λαϊκή όπερα, μουσική κωμωδία, κ.ά. Όπως τα δηλώσει κανείς, ή όπως του τα παραγγείλουν. Προσωπικά δεν μου αρέσουν καθόλου οι ετικέτες, προτιμώ τα έργα που δεν ορίζονται εύκολα, που κινούνται στο μεταίχμιο. Έχω θαυμάσει συνθέτες όπως ο Kurt Weill ή ο Leonard Bernstein, οι οποίοι –έστω κι από διαφορετική αφετηρία– έγραψαν σπουδαία μουσικοθεατρικά έργα και μάλιστα προσιτά σ’ ένα ευρύτερο κοινό. Αντιστάθηκαν μ’ έναν τρόπο στις επιταγές της εποχής τους, την λεγόμενη avant-garde, που μονοπωλούσε και καταδυνάστευε τη σοβαρή μουσική για σχεδόν έναν ολόκληρο αιώνα, αποξενώνοντάς την από το ευρύ κοινό. Σήμερα αντιλαμβανόμαστε ότι δεν ήταν οι συντηρητικοί, ήταν ίσως οι τολμηροί. Στην Ελλάδα παρακολουθώ όλες τις νέες προτάσεις στο χώρο, και είναι πολλές και σημαντικές: Γιώργος Κουρουπός, Θοδωρής Αμπαζής, Χαράλαμπος Γωγιός, Περικλής Λιακάκης, Κορνήλιος Σελαμσής, Θοδωρής Οικονόμου, μεταξύ άλλων.

Ποια είναι η συμβουλή που θα δίνατε σε έναν νέο ή μια νέα που θέλει να ασχοληθεί με τη σύνθεση μουσικής και συγκεκριμένα στον χώρο του θεάτρου;

Πρώτα απ’ όλα θα πω ναι σε όποιον θέλει να ασχοληθεί με την τέχνη. Ναι, οπωσδήποτε. Εκεί θα βρει δρόμους, και λύσεις και ερωτήματα και απαντήσεις και ταξίδια κάθε λογής… Πάντως για να θέλει να ασχοληθεί κάποιος με το θέατρο θα πει ότι το αγαπά και η αγάπη είναι η βασικότερη προϋπόθεση. Κι αφού το θέατρο δεν επιφέρει δόξα και πλούτη, η αγάπη αυτή είναι πιο αγνή. Οπότε δεν χρειάζονται πολλές συμβουλές. Αρκεί να χαίρεται να είναι μέρος ενός συνόλου, να μοιράζεται  ένα κοινό στοίχημα. Και να χαίρεται επίσης να μεταμορφώνεται, κάτι που προστατεύει κι απ’ τον κίνδυνο της μανιέρας.

Τι ετοιμάζετε για την επερχόμενη εμφάνισή σας στην Επίδαυρο;

Θα ακουστούν τραγούδια από θεατρικές παραστάσεις των τελευταίων σαράντα ετών τα οποία πιστεύω ότι μπορούν να λειτουργήσουν και αυτόνομα. Επέλεξα πολύ καλούς μουσικούς με πείρα κι ανοιχτή ματιά. Και τραγουδιστές από διαφορετικούς μουσικούς χώρους, που έχουν ιδιαίτερο προσωπικό στίγμα ο καθένας, ώστε να καλύψουν μία ευρεία γκάμα διαφορετικών μουσικών στυλ και να αναδείξουν αυτή την πολυμορφία: Γιάννης Διονυσίου, Χρήστος Θηβαίος, Μαρία Σάττι με την Έλενα Λεώνη και την Ερασμία Μαρκίδη. Θα ακουστούν επίσης και αποσπάσματα από έργα μου για το Μουσικό Θέατρο (όπως η πρόσφατη "Ειρήνη” του Αριστοφάνη και η "Μήδεια" του Μποστ) από δύο εξαιρετικούς λυρικούς τραγουδιστές, τον Δημήτρη Πακσόγλου και την Μαρία Κατριβέση. Όλοι τους τα ερμηνεύουν ιδανικά. Στις 21-22 Ιουλίου θα παιχτούν και οι "Επιτρέποντες" του Μενάνδρου, ένα έργο του 300 π. Χ. που μοιάζει τόσο οικείο και σημερινό. Εξαιρετική μετάφραση-διασκευή και σκηνοθεσία του Βασίλη Μαυρογεωργίου, εξαιρετικοί ηθοποιοί και μουσικοί που τραγουδούν και παίζουν ζωντανά επί σκηνής, όπως και η Τζούλια Διαμαντοπούλου που έγραψε τους στίχους. Έγραψα πολλή μουσική και τραγούδια, με αναφορές σε διάφορα μουσικά είδη, από αναγεννησιακούς χορούς έως ραπ! Στις πρόβες περνάμε υπέροχα. Τι περισσότερο να ζητήσει κανείς;