© Μαρία Γραμματικού
Δύο πρόσφατες τακτικές συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής έφεραν γλαφυρά στο προσκήνιο γνωστά διλήμματα σε σχέση με το πώς καταρτίζουν τα συμφωνικά σύνολα τα προγράμματά τους. Είναι τα πολύ δημοφιλή έργα εχέγγυα για την επιτυχία μιας συναυλίας; Και ποια είναι τα κριτήρια των σχετικών επιλογών: καλλιτεχνικά ("εκπαίδευση" ορχήστρας και κοινού), εισπρακτικά, άλλα (π.χ. επιλογές σολίστ/μαέστρων);
Στη συναυλία της 11/3, υπό τον καταξιωμένο Γερμανό αρχιμουσικό και παλιό γνώριμο του συνόλου Φρανκ Μπέερμαν, ξάφνιασε το ποικιλόχρωμο, πλην τουλάχιστον ιδιότυπο πρόγραμμα, που συνδύασε δύο σπάνια παιζόμενα έργα με μία γνωστή συμφωνία, αντιπροσωπευτικά διαφορετικών ρευμάτων και εποχών.
Όλοι οι προβολείς ήταν, εύλογα, στραμμένοι πάνω στον Στέφαν Ντορ, τον περίφημο Γερμανό κορνίστα, κορυφαίο της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου. Δεν είναι σύνηθες να απολαμβάνουμε έργα για κόρνο και ορχήστρα σε προγράμματα συναυλιών, και μάλιστα με σολίστ τέτοιου διαμετρήματος. Για την αθηναϊκή του εμφάνιση ο Ντορ επέλεξε να αναμετρηθεί με το 2ο Κοντσέρτο για κόρνο του Ρίχαρντ Στράους.
Γραμμένο κατά τη διάρκεια του ζοφερού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κοντσέρτο αυτό είναι ένα …ανάλαφρο έργο, που δεν θυμίζει ούτε στο ελάχιστο τα μεγαλόπνοα, πρωτοποριακά συμφωνικά και οπερατικά έργα του Στράους. Η μορφή αλλά και η ενορχήστρωσή του παραπέμπουν ξεκάθαρα στον κλασικισμό του Μότσαρτ ή στον πρώιμο ρομαντισμό του Μέντελσον, αν και δεν λείπουν σποραδικές αρμονικές "εκπλήξεις", χαρακτηριστικές της ώριμης μουσικής γλώσσας του συνθέτη. Καθώς ο πατέρας του ήταν εξάρχων στα κόρνα της Ορχήστρας της Αυλής του Μονάχου, ο Στράους είχε βαθιά γνώση του χάλκινου αυτού πνευστού και …των ορίων του, με αποτέλεσμα οι απαιτήσεις του έργου σε τεχνική, αντοχή και τονικότητα να είναι πολύ μεγάλες. Ο Ντορ τις αντιμετώπισε με σκανδαλιστική δεξιοτεχνική ευχέρεια, μαλακή φραστική και άφθαστη μουσικότητα, αναδεικνύοντας αβίαστα τη δεδομένη νοσταλγική διάθεση και το "φθινοπωρινό" λυρισμό του.
Η ΚΟΑ δεν έλαμψε, πάντως, στη -διακριτική μεν, πλην διαρκούς εγρήγορσης- συνοδεία "δωματίου" που της επεφύλασσε η παρτιτούρα, σε αντίθεση με τον αιθέριο, πτητικό ήχο του Ντορ, που απογείωσε και ένα -εκτός προγράμματος- σύντομο κομμάτι του Μεσσιάν!
Αντίστοιχες δυσκολίες, κυρίως σε επίπεδο συντονισμού, αντιμετώπισαν οι 16 μουσικοί της ΚΟΑ που συνέπραξαν στο εναρκτήριο έργο της βραδιάς, το τυπικά νεοκλασικό "Κοντσέρτο Ντάμπαρτον Όουκς" του Στραβίνσκυ. Οι αρμονικές καινοτομίες, το αιχμηρό ρυθμικό στοιχείο και η πυκνή αντιστικτική γραφή του παραπέμπουν στις αναζητήσεις του μεσοπολεμικού μοντερνισμού, με τις οποίες οι καλοί μουσικοί της ΚΟΑ δεν είναι απόλυτα εξοικειωμένοι. Έτσι, παρότι ελεύθερη λαθών και με ωραίες σολιστικές συνεισφορές από τους σολίστ των πνευστών, η ανάγνωσή τους ήχησε πολύ προσεκτική και δεν διέθετε τον τόσο κρίσιμο στο συγκεκριμένο έργο παιχνιδιάρικα ανέμελο χαρακτήρα.
Τις καλύτερες εντυπώσεις σε αυτήν την ενδιαφέρουσα, αλλά οπωσδήποτε άνιση συναυλία άφησε η ερμηνεία του κύριου έργου, της 3ης Συμφωνίας του Σούμαν. Η ΚΟΑ είχε, βέβαια, την ατυχία να μην αποφευχθούν συγκρίσεις με τη θεσπέσια ερμηνεία του ίδιου έργου που είχε προσφέρει λίγους μήνες νωρίτερα στην ίδια αίθουσα η Στάατσκαπέλλε του Βερολίνου υπό τον Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ.
Ο Μπέερμαν διέπλασε μιαν εκτέλεση που φώτισε επαρκώς τις περιγραφικές αρετές και τη ζωντάνια του έργου, αξιοποιώντας σβέλτες διαφοροποιήσεις κυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικής. Στις Συμφωνίες του Σούμαν, όμως, η προβολή της ανήσυχης δραματουργίας και των αλλαγών διαθέσεων πρέπει να συνοδεύεται από καθαρότητα ανάδειξης του μουσικού συντακτικού (αντίστιξης και πολυφωνιών), η οποία εν προκειμένω χάθηκε μέσα στη γενικά νευρώδη εκτύλιξη του συμφωνικού υλικού. Επίσης, η όλη μάλλον "αισιόδοξη" προσέγγιση της λεγόμενης Συμφωνίας "του Ρήνου" ευθύνεται και για την εναργέστερη προβολή του ρυθμικού σε σχέση με το μελωδικό στοιχείο, ενώ και στο ενδιάμεσο feierlich, παρά τις καλαίσθητες συνεισφορές των χάλκινων πνευστών, θα ήταν ευπρόσδεκτη μια περισσότερο υποβλητική επισημότητα του βηματισμού…
Ακριβώς ένα μήνα νωρίτερα, το πρόγραμμα της 11/2 κινήθηκε στον απόλυτο αντίποδα, προτείνοντας δύο από τα πιο δημοφιλή -και χιλιοπαιγμένα- έργα του ρομαντικού ρεπερτορίου, το "Κοντσέρτο για πιάνο" του Γκρηγκ και την 9η Συμφωνία του Ντβόρζακ. Ευτυχώς, οι ερμηνείες που προσφέρθηκαν, χωρίς να είναι ανεπίληπτες, είχαν σαφές ενδιαφέρον και πιστοποίησαν τις ήδη γνωστές ικανότητες του πιανίστα Βασίλη Βαρβαρέσου και του αρχιμουσικού Γιώργου Μπαλατσινού.
Δύσκολα θα φανταζόταν κανείς στη χώρα μας ιδανικότερο ερμηνευτή για το Κοντσέρτο του Γκρηγκ από το Βαρβαρέσο. Η ρομαντική ιδιοσυγκρασία του, η δεξιοτεχνική άνεση, το πλούσιο συναίσθημα είναι όντως απαραίτητα στοιχεία για να δικαιωθεί το αριστούργημα του Νορβηγού συνθέτη. Αξιοποιώντας ένα μυώδη ήχο, ωραίες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικής, πλαστικότητα φραστικής και σβέλτο ρυθμικά παίξιμο, ο 39χρονος σολίστ απέδωσε με φυσικότητα την ανάγλυφη δραματουργία του έργου και δη τις μεγαλόπρεπες εξάρσεις του. Εξίσου αναγκαίες εν προκειμένω, η ανεπιτήδευτη απλότητα στην απόδοση του μελωδικού πλούτου, η αβίαστη αποφόρτιση των εντάσεων στις λυρικές ανάπαυλες, η ανάλαφρη απόδοση των χορευτικών ρυθμών ήχησαν ενίοτε επιτηδευμένες εκφραστικά (λιγότερο, πάντως, σε σχέση με προηγούμενες εμφανίσεις του Βαρβαρέσου), σκιάζοντας κάπως την επιθυμητή αφηγηματική ευφράδεια. Μολονότι κατά τόπους δεν αποφεύχθηκαν κάποια προβλήματα συντονισμού (ιδίως στα γρήγορα μέρη), ο διάλογος με την ΚΟΑ διέθετε νεύρο και παλμό.
Η εκτέλεση της 9ης Συμφωνίας "Του νέου κόσμου" του Ντβόρζακ που ακολούθησε κατέδειξε τη μεγάλη εξοικείωση του συνόλου με το συγκεκριμένο έργο, το οποίο περιλαμβάνεται συχνότατα στα συναυλιακά του προγράμματα. Για μια φορά, όμως, αποφεύχθηκε η συνήθης ρουτίνα, λόγω της γεμάτης ορμή μουσικής διεύθυνσης του Μπαλατσινού.
Ο Έλληνας αρχιμουσικός δεν δίστασε να πάρει ρίσκα σε ταχύτητες, να εκμεταλλευθεί τις εύπλαστες διακυμάνσεις δυναμικής, να τονίσει τα αστείρευτης ομορφιάς μελωδικά θέματα αλλά και τη ρυθμική ζωντάνια του έργου. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σφιχτοδεμένο ακρόαμα, με ειρμό, συνοχή και δεδομένη δραματική ένταση. Η ορχήστρα τον ακολούθησε με εγρήγορση και προσοχή, ιδίως τα έγχορδα με τον αρκετά εστιασμένο ήχο και τα καλλιεπή χάλκινα πνευστά. Αντιθέτως, τα ξύλινα δεν ήχησαν όσο ποιητικά θα ώφειλε, με αποτέλεσμα οι λυρικές ονειροπολήσεις του "largo" να αποστερηθούν της τόσο κρίσιμης νοσταλγικής μελαγχολίας. Καλό αλλά εκφραστικά κάπως αβαρές πρόβαλε το περίφημο σόλο αγγλικού κόρνου που απέδωσε η Στέλλα Νικολαΐδη.
Τη βραδιά άνοιξε ένα ελληνικό έργο που "ανευρέθη" πρόσφατα, η "Συμφωνική φαντασία από τον Πρωτομάστορα" του Καλομοίρη, με το οποίο η ΚΟΑ τίμησε τη φετινή επέτειο 60 χρόνων από τον θάνατο του ιδρυτή της "Εθνικής" μας σχολής. Η μουσικολόγος Μυρτώ Οικονομίδου ανακάλυψε το μουσικό υλικό της ορχήστρας στο αρχείο του συλλόγου "Μανόλης Καλομοίρης" και το αξιοποίησε για την ανασύσταση της παρτιτούρας. Η τελική επιμέλεια έγινε από τον μουσικολόγο Γιάννη Τσελίκα και το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής.
Η σύντομη σύνθεση -που φαίνεται ότι παίχθηκε συναυλιακά μεταξύ 1934 και 1941- αντλεί αυτούσιο υλικό από χαρακτηριστικά οργανικά και φωνητικά μέρη της Α’ πράξης (σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας) της εμβληματικής φερώνυμης όπερας που βασίζεται στην -εμπνευσμένη από τον θρύλο του "Γεφυριού της Άρτας"- ομότιτλη τραγωδία του Καζαντζάκη και είναι αφιερωμένη στον Ελευθέριο Βενιζέλο, "Πρωτομάστορα της Μεγάλης Ελλάδας".
Η ακρόαση επιβεβαίωσε εν πρώτοις τη διακριτή υπογραφή της μουσικής του Σμυρνιού δημιουργού, με τη χυμώδη, βαγκνέρια ενορχήστρωση και το απερίφραστα "ελληνικό" χρώμα. Ακολούθως, το πόσο σημαντικό είναι αυτή να αποδίδεται με ηχητική διαύγεια, ισόρροπη προβολή των λυρικών και ρυθμικών/χορευτικών της πτυχών, αλλά και ρευστότητα αφήγησης, κάτι που πέτυχε στο απόλυτο η σφιχτή, εξαιρετικά προσεγμένη διεύθυνση του Μπαλατσινού. Τέλος, το πόσο εύστοχο είναι να παρουσιάζονται συναυλιακά τα ελληνικά έργα πλάι σε -και σε διάλογο με- πολύ γνωστότερα έργα μεγάλων δημιουργών…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο διάσημος Γερμανός κορνίστας Στέφαν Ντορ ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για κόρνο" του Ρίχαρντ Στράους, συνοδευόμενος από την ΚΟΑ υπό τον συμπατριώτη του αρχιμουσικό Φρανκ Μπέερμαν ("Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής, 11/3) . Credit φωτογραφιών: Μαρία Γραμματικού
