Μιλήσαμε με τον Κώστα Κωνσταντάτο, ιδρυτή της ιδιαίτερης κολλεκτίβας που εδώ και είκοσι χρόνια μας μαθαίνει την πλούσια μουσική παράδοση της Νότιας Ιταλίας, λίγο πριν το live τους στον "Ορφέα" (6 και 7 Μαΐου).
Έχετε συμπληρώσει σχεδόν μια εικοσαετία ενεργού δράσης. Κοιτώντας πίσω υπάρχουν πράγματα που θα αλλάζατε στην πορεία των Encardia; Περιμένατε πως ένα τόσο ιδιαίτερο σχήμα θα κατάφερνε να αντέξει στο χρόνο;
Δεν ξέρω αν θα ήθελα κάτι να είχαμε αλλάξει. Όλα ξεκίνησαν απλά από σκέτη αγάπη και κύλισαν ήσυχα και αυθόρμητα, χωρίς να πάρουμε είδηση πότε πέρασαν τόσα χρόνια. Είχαμε όμως πει από την αρχή πως φτιάχνουμε μια ομάδα για να μείνει, ακόμα και είκοσι χρόνια αν είναι δυνατόν. Kαι να που πάμε τώρα για την επόμενη εικοσαετία!
Πώς αποφασίσατε τότε να ασχοληθείτε ειδικά με την παραδοσιακή μουσική της Κάτω Ιταλίας;
Προσωπικά είχα σχέση ως Αγιογράφος περισσότερο με την Καλαβρία, κι έτσι είχα ζήσει πολλές πολύτιμες στιγμές εκεί, με γλέντια, γιορτές και προσωπικές γνωριμίες με ανθρώπους όλων των τάξεων αλλά και με μουσικούς. Έτσι γεννήθηκε αυτή η ιδέα για ένα μουσικό σχήμα στην Ελλάδα που να εμπνευστεί από αυτήν την παράδοση και να φτιάξει ένα δικό του ήχο, μια δική του μουσική. Κι αυτό βέβαια φαίνονταν πολύ ουτοπικό τότε, αλλά δεν με ένοιαζε καθόλου.
Είναι ένα μουσικό είδος που θα καταφέρει να επιβιώσει στο χρόνο ή θα σβήσει; Τι κοινά έχει με την εγχώρια λαϊκή - παραδοσιακή μουσική;
Μπορεί να είναι μια λαϊκή μουσική αυτή που παίζουμε, με τον τρόπο που το κάνουμε και υπάρχουμε στη σκηνή, αλλά δεν παίζουμε αυθεντικά κομμάτια παραδοσιακά. Ανήκουμε κι εμείς στη γενιά των μουσικών που εμπνέεται πολύ από την παράδοση αλλά το αποτέλεσμα είναι καινούργιο και επίκαιρο ενώ ξαναπροσφέρει την παράδοση με σύγχρονο τρόπο. Τώρα πόσο μπορεί να επιβιώσει ή ακόμα αν ανήκει σε συγκεκριμένο μουσικό είδος δεν το γνωρίζω. Πάντως μια σκυτάλη για τον τρόπο που πρέπει να διαβάζουμε και να εκφράζουμε τις μουσικές παραδόσεις μας, ίσως την παραδώσει.
Υπάρχουν σήμερα νέοι στην Κάτω Ιταλία που επικοινωνούν ή δημιουργούν στα γκρεκάνικα; Βλέπετε να υπάρχει κάποιο ρεύμα διάσωσης της γλώσσας ή καλλιτεχνικά δίκτυα που προσπαθούν να υποστηρίξουν αυτή την κουλτούρα;
Υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες (μουσικοί, λογοτέχνες, ποιητές κ.λ.π.) που ασχολούνται δημιουργικά με τη διάλεκτο των Ελληνοφώνων, τα Grico. Όμως η γλώσσα αυτή φαίνεται να έχει φύγει από την καθημερινότητα των ανθρώπων και τη χρηστική λειτουργία της. Η κουλτούρα όμως γενικότερα, αν εξαιρέσουμε τη γλώσσα, επανεξετάζεται και υποστηρίζεται με πολύ περισσότερες ελπίδες να παραδοθεί στους επόμενους.
Μιλήστε μας λίγο για την ταραντέλα και το μύθο πίσω από το "τσίμπημα της αράχνης". Είναι ένας χορός κατά κάποιον τρόπο φεμινιστικός;
Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πολιτισμικό στοιχείο. Ο "ταραντισμός" ήταν διαδικασία θεραπείας, σύμφωνα με το μύθο, από το τσίμπημα της δηλητηριώδους αράχνης της περιοχής. Φυσικά ποτέ δεν υπήρξε ιστορικά τσίμπημα ούτε δηλητηριώδης αράχνη. Αλλά η "αράχνη" ήταν το όνομα που έδιναν οι άνθρωποι στο κακό. Έτσι ο ταραντισμός σαν μουσικοθεραπεία λειτούργησε για πολλά χρόνια σαν ένα είδος εξορκισμού κι άλλες φορές σαν εκτόνωση των γυναικών όταν υπέφεραν από διάφορα κοινωνικά φαινόμενα (πολέμους, απουσία ή απώλεια συντρόφων και συζύγων, καταπίεση-εκμετάλλευση μέσα σε πατριαρχικού τύπου οικογένειες κ.λ.π.). Τα συμπτώματα λοιπόν του δήθεν τσιμπημένου ατόμου (κάτι σαν κρίση υστερίας) έχουν αφήσει έντονο αποτύπωμα στην αισθητική και τη χορογραφία της ταραντέλας στις περιοχές της Απουλίας αλλά και στα ορεινά χωριά του Βεζούβιου έξω από τη Νάπολη, με διαφορετικό βέβαια μουσικό ιδίωμα.
Οι Encardia εκφράζουν όλα αυτά τα πολύ σημαντικά πολιτισμικά στοιχεία στην μουσική τους και στον τρόπο που αντιμετωπίζουν και εμπνέονται από το μουσικό υλικό της περιοχής.
Θεωρείτε πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία νέα στροφή προς την παραδοσιακή μουσική, είτε αυτούσια είτε με αναβιώσεις μέσα από άλλα μουσικά είδη; Τι είναι αυτό που τραβάει τους νέους μουσικούς στο να ξαναδούν από την αρχή την παράδοση;
Πραγματικά έχουμε μια αναβίωση της παραδοσιακής μουσικής και την εμφάνισή της μέσα από καινούργιες φόρμες, και διαφορετικά μουσικά είδη. Αυτό συμβαίνει γιατί κάποια πράγματα, όπως η παράδοση του κάθε τόπου, είναι χαραγμένη στο DNA των ανθρώπων του. Αν πάρουμε για παράδειγμα τη μουσική, έχουν καταγραφεί τραγούδια πολύ δυνατά και αληθινά, τόσο που μπορούν να δώσουν ακόμα έμπνευση, λύσεις και δόνηση σε μια καινούργια μουσική έκφραση, αν αντιμετωπιστούν με σεβασμό. Σεβασμό στις αξίες και τα νοήματα που εκφράζουν, το ήθος τους. Βέβαια υπάρχουν και πολλοί νέοι μουσικοί που παραλαμβάνουν από τους παλαιότερους (και μέσω ηχογραφήσεων τώρα πια) και εκτελούν με τη σειρά τους τα τραγούδια όσο μπορούν πιο πιστά στο αρχικό τους ύφος. Και αυτό επίσης έχει ενδιαφέρον να συμβαίνει. Δηλαδή και το πειραματικό και το αυθεντικό να συνυπάρχουν.
Ποια είναι η δική σας σχέση με την παράδοση;
Απολαμβάνω πολύ να ακούω παραδοσιακές μουσικές όλων των λαών, αισθάνομαι περήφανος για τα ελληνικά ακούσματα από όλες τις περιοχές της πατρίδας μας.
Σας απασχολούν συχνά τα ζητήματα του ξενιτεμού και της μετανάστευσης, τόσο στα τραγούδια σας όσο και σε δράσεις που συμμετέχετε. Έχει να κάνει μόνο με την θεματολογία της μουσικής ή το αισθάνεστε ως καλλιτεχνική υποχρέωση;
Θα έλεγα ότι είναι ανάγκη περισσότερο και καλλιτεχνικό ήθος να σε αγγίζουν τα κοινωνικά προβλήματα και να θέλεις να τα εκφράσεις μέσα από τη ζωή και την τέχνη σου. Και φυσικά να ψάχνεις συνεχώς τρόπους να βρίσκεσαι κοντά σε ανθρώπους εμπερίστατους, ακόμα και σε αυτούς που για πολλούς λόγους δεν μπορούν να έρθουν να σε ακούσουν.
Πολλά από αυτά τα τραγούδια έχουν πολιτικό πρόσημο και βαθύ κοινωνικό χαρακτήρα. Βρίσκετε αντιστοιχίες με τη σημερινή πραγματικότητα στις ανάγκες που εκφράζουν;
Ακόμα και ένα παμπάλαιο τραγούδι για να έχει λόγο ύπαρξης σήμερα, πρέπει να εκφράζει κάτι σύγχρονο και διαχρονικό.
Τι ετοιμάζετε αυτήν την περίοδο;
Τη σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου μελοποιημένη, δραματοποιημένη και χορογραφημένη από τους Εncardia σε αγαστή συνεργασία με την εξαίρετη ηθοποιό Άννα Θεοδωρίδου (συμμετοχή σε κάποια φεστιβάλ), τραγούδια για την προσφυγιά και τον πόλεμο στα πλαίσια της διοργάνωσης του υπουργείου πολιτισμού "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός" αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή και άλλα…
Είστε επίσης ο ιδρυτής και του συγκροτήματος Alcedo folk band. Πείτε μας δύο λόγια για αυτήν την καινούργια ομάδα.
Οι Alcedo ξεκίνησαν το 2018 και παρά τις μεγάλες γνωστές δυσκολίες από εκεί και μετά κατάφεραν να κάνουν πολύ σημαντικά πράγματα. Είναι μια μπάντα με πολύ εναλλακτικό ήχο που βασίζεται στα πνευστά και στο πρόγραμμά μας παρουσιάζουμε με μια νέα αισθητική κομμάτια από τον Μπαχ μέχρι τον Τσιτσάνη ή το Αμερικάνικο φολκ, ενώ ένα ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι μπορεί να ξεπροβάλλει σαν Ιρλανδέζικη μπαλάντα με Αγγλικό στίχο! Μπορείτε να μας ακούσετε στο θέατρο OLVIO τις τρεις τελευταίες Πέμπτες του Μαΐου!
