© Πηνελόπη Γερασίμου
Μετά και τις τελευταίες τρικλοποδιές της πανδημίας ο χορός των φετινών διεθνών φεστιβάλ έμελλε τελικά να ξεκινήσει με το Borderline. Το οποίο επέστρεψε στα πράγματα βάζοντας τα συνηθισμένα του στοιχήματα, πάνω στα ρευστά σύνορα μεταξύ μουσικής και ήχου στα οποία δρα εδώ και 11 έτη. Στοιχήματα που άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο κέρδισε για μία ακόμα χρονιά, προσφέροντας στο κοινό εμπειρίες στα "όρια" του Δυτικού Κανόνα, όπως αυτός έχει στις δικούς μας καιρούς.
Το Borderline 2022 ξετυλίχθηκε σε 3 ξεχωριστές ημέρες, οι οποίες μας έφεραν στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στο Ρομάντσο, στη Γερμανική Εκκλησία και στο Πάρκο Δουργουτίου. Κάθε φορά και για κάτι διαφορετικό, αν και το πρόγραμμα διέθετε κι έναν άτυπο κοινό παρονομαστή: στον 5ο όροφο της Στέγης, στον χώρο Back of House, έτρεχε σταθερά η ηχητική εγκατάσταση "Radio Crawler" του MIZI (Γιώργος Μιζήθρας).
Ίσως το εγχείρημα να είχε έναν ακαδημαϊκό αέρα ως προς τη γενικότερη φιλοσοφία του. Βρήκα όμως ενδιαφέρον το παιχνίδι με συσκευές κάποτε πολυπόθητες για κάθε λάτρη της μουσικής, που πλέον έμοιαζαν βγαλμένες από μουσείο τεχνολογίας (ραδιοκασετόφωνα, φορητά CD player που έπαιζαν και MP3 κτλ.). Διακατεχόμενος από μια λογική επαν-οικειοποίησης, ο MIZI τις μετέτρεψε σε δέκτες μεταδόσεων από τα βραχέα κύματα. Με αποτέλεσμα ένα παράδοξο μα θελκτικό κράμα, που έφερνε κατά νου τον δίσκο του Aki Onda "Nam June's Spirit Was Speaking To Me" (2020). Ασφαλώς, οι στόχοι των δύο δημιουργών διαφέρουν. Ως έναν βαθμό, όμως, υποκλίθηκαν αμφότεροι στον ραδιοφωνικό μύθο, χρησιμοποιώντας τον ως εφαλτήριο δημιουργίας μιας μετα-πλατφόρμας επικοινωνίας.
Από εκεί και πέρα η 1η μέρα του φετινού Borderline έλαβε χώρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και ήταν η λιγότερο ενδιαφέρουσα συγκριτικά με τις υπόλοιπες: μέχρι να φτάσουμε στα δρώμενα της Μικρής Σκηνής, η εντύπωση ήταν ότι κινούμασταν σε χαμηλές πτήσεις. Από τις αντιδράσεις, βέβαια, αντιλαμβάνομαι ότι αρκετοί από όσους έδωσαν το παρών στην Κεντρική Σκηνή ενθουσιάστηκαν και με το "SpaceTime Helix" της Michela Pelusio και με το "Kistvaen" των Roly Porter, MFO & Mary-Anne Roberts. Αισθήματα που προσωπικά δεν συμμερίζομαι.
Κατανοώ βεβαίως γιατί εντυπωσίασε η τεράστια λευκή χορδή που μετασχηματιζόταν σε ελικοειδές κύμα και "χόρευε" με πληθώρα διαφορετικών χρωμάτων στους ρυθμούς που της υπαγόρευε η Pelusio. Ήταν ένα προσεγμένο και αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το οποίο κι εγώ θα ευχαριστιόμουν αν το έβλεπα σε ταινία επιστημονικής φαντασίας ή αν διαρκούσε γύρω στα 15 λεπτά. Κράτησε όμως πολύ παραπάνω. Με αποτέλεσμα να ξεθυμάνει σε ανούσιες επαναληπτικές κινήσεις, να αποκαλύψει τον μάλλον στοιχειώδη χαρακτήρα των ηλεκτρονικών της Ιταλίδας δημιουργού και να εκθέσει ως κενά περιεχομένου τσιτάτα τύπου "we come from a dark abyss", με τα οποία και ξεκίνησε η performance της.
Στο "Kistvaen", πάλι, το πρόβλημα δεν είχε να κάνει με την οικονομία, αλλά με την ουσία. Η μεγαλεπήβολη ιδέα για μια οπτικοακουστική περιπλάνηση στην πορεία του Ανθρώπου από τις νεολιθικές ταφές στο Dartmoor της Βρετανίας σε μια σύγχρονη ύπαρξη που γίνεται ολοένα και πιο ψηφιακή, είχε εμφανή προβλήματα στις ραφές της: οι ισορροπίες εικόνας και μουσικής δεν βρέθηκαν –η πρώτη κυριάρχησε– τα ηλεκτρονικά παρέκκλιναν ανά σημεία σε φαντεζί 1990s κόλπα προκειμένου να εντυπωσιάσουν, ενώ τα ομολογουμένως καθηλωτικά φωνητικά της Roberts έμειναν μετέωρα από ένα σημείο κι έπειτα, εκπροσωπώντας έναν τελετουργικό χαρακτήρα που γινόταν ολοένα και μη σχετικός με την εξέλιξη του έργου. Έτσι, το επιδιωκόμενο σχόλιο για τα παγανιστικά μας ξεκινήματα και το τεχνολογικό μας παρόν κατέστη μεν σαφές, αρκέστηκε όμως σε μια επιδερμική προσέγγιση.
Την απογοήτευση του "Kistvaen" ξόρκισαν τελικά τα δρώμενα της Μικρής Σκηνής, τα οποία βοήθησαν ώστε να επανέλθει η διασαλευμένη ισορροπία και να τοποθετηθεί ένα σαφές θετικό πρόσημο στην 1η μέρα του φετινού Borderline. Μάλιστα, σε μια συνολική αποτίμηση, τόσο η άτιτλη παράσταση του Sharif Sehnaoui με το αθηναϊκό σχήμα Passport, With You, όσο και το "Radio Tweets" των Ute Wassermann & Birgit Ulher, κρίνονται ανάμεσα στις καλύτερες του τριημέρου.
Η έλευση του Sehnaoui επισφράγισε τη συνεργασία του Borderline με το φεστιβάλ Irtijal της Βηρυττού, το οποίο –κόντρα στις διαρκείς αντιξοότητες της εκεί πραγματικότητας– επιμένει επί 22 συναπτά έτη σε ανήσυχες ηχητικές διαδρομές. Ο Λιβανέζος κιθαρίστας κόμισε μια rock αίσθηση πάνω στη σκηνή, κατά τα λοιπά όμως άφησε το πεδίο στα νέα παιδιά του εγχώριου πειραματισμού που στελέχωσαν τους Passport, With You, υλοποιώντας τις κατευθυντήριες γραμμές του: την Άρτεμη Βαβάτσικα (ακορντεόν), τη Νίκη Κοκκόλη (άλτο σαξόφωνο), τη Δήμητρα Κουστερίδου (ηλεκτρονικά), τον Γιώργο Σταυρίδη (κρουστά) και τον Γιώργο Στενό (σαξόφωνο, ηλεκτρονικά).
Τα ηλεκτρονικά, βέβαια, μάλλον χρειαζόταν να τονιστούν παραπάνω· ωστόσο η επιδίωξη για έναν ζωντανό διάλογο μεταξύ ελεύθερου αυτοσχεδιασμού, επανάληψης και μίμησης στέφθηκε με επιτυχία. Η Βαβάτσικα, ειδικά, σχεδόν μας επανασύστησε τις δυνατότητες του ακορντεόν με τα παιξίματά της, ενώ καταπληκτικός στάθηκε και ο Σταυρίδης, συνεισφέροντας μελετημένες κινήσεις μεγάλης ακρίβειας.
Ακολούθως η σκυτάλη πέρασε στις Γερμανίδες Ute Wassermann & Birgit Ulher, οι οποίες συνεργάζονται χρόνια ως ντουέτο κι έχουν βγάλει και δίσκους μαζί –κάτι που φάνηκε στην αβίαστη άνεση με την οποίον αλληλοσυμπληρώνονταν, παρότι έδειχναν (φαινομενικά) να τραβάνε σε παράλληλες διαδρομές. Η Ulher "σαμπόταρε" διαρκώς την τρομπέτα της με μεταλλικά φύλλα, πώματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, ενώ η Wassermann εξερευνούσε τα όρια της ανθρώπινης φωνής, επιδεικνύοντας μεγάλη εμπειρία με ό,τι διάλεγε να παρέμβει στο ηχόχρωμά της (σφυρίχτρες πουλιών, προετοιμασμένα ηχεία, εβραϊκή άρπα). Η όλη σύμπραξη διέθετε υποδειγματικό συντονισμό, αποτελώντας πεμπτουσία του αυτοσχεδιασμού, αλλά κι έναν ελκυστικό φόρο τιμής στο αναπάντεχο. Έστω κι αν τράβηξε σε διάρκεια λίγο παραπάνω από όσο πραγματικά χρειαζόταν.
Πριν από όλα αυτά, εντωμεταξύ, το Borderline είχε ξεκινήσει διακριτικά στο φουαγέ του 4ου ορόφου της Στέγης με την "Illegal Performance" των Duo Moment, η οποία ξαναπαρουσιάστηκε στον ίδιο χώρο και κατά την 3η μέρα του φεστιβάλ. Ήταν μια παράσταση με αρκετές ιδέες, βασισμένη στη χρήση οργάνων κατασκευασμένων από τον Hardi Kurda, τον οποίον πλαισίωσε η Khabat Abas στο shellbomb τσέλο.
Δεν μπόρεσα να αντιληφθώ κάποια αναφορά σε ιστορίες μετανάστευσης και πολέμου, ούτε συσχετισμούς με την τοπικότητα της κουρδικής τους καταγωγής, ούτε την αντανάκλαση των κοινωνικών/πολιτικών προκλήσεων της εποχής μας. Αν όλα τούτα δεν είναι απλά οι αναγκαίες περικοκλάδες των δελτίων Τύπου και αποτέλεσαν όντως επιδιώξεις των Duo Moment, φοβάμαι ότι απέτυχαν. Πέτυχαν πάντως να στήσουν μια περφόρμανς με φαντασία, βασισμένη σε συσχετισμούς μεταξύ του απόηχου των χορδών του shellbomb τσέλο και των θορύβων από τους πομπούς και τα παλιά ραδιοφωνάκια. Από την οποία δεν έλειψε και η πολύτιμη διάδραση με τους παρευρισκόμενους, αφού δεν ήταν λίγοι όσοι δοκίμασαν να παίξουν με τις ραδιοφωνικές κεραίες που είχαν στηθεί μεταξύ των δύο συνεργατών, ως νοητό πεδίο ηχητικής ελευθερίας απευθυνόμενο στο κοινό.
