Συναρπαστικός "Ιδομενέας" στα Ολύμπια: ένα δύσκολο, αλλά κερδισμένο στοίχημα

Δυνατές εντυπώσεις άφησε η νέα παραγωγή της όπερας του Μότσαρτ "Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης" που έκανε πρεμιέρα τις προάλλες (26/3) στα "Ολύμπια" και ολοκληρώνεται απόψε. Ενταγμένη σ’ένα διετή προγραμματισμό με ελληνικά έργα ή έργα ελληνικής θεματολογίας, αποτέλεσε τη βασική νέα σκηνική παραγωγή της φετινής καλλιτεχνικής περιόδου για το Δημοτικό Μουσικό Θέατρο της Αθήνας.

Το σκηνικό ανέβασμα του "Ιδομενέα" συνιστούσε ένα δύσκολο στοίχημα για πολλούς λόγους. Το συγκεκριμένο έργο έχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία της μουσικής, καθώς αποτέλεσε μία από τις πρώτες προσπάθειες αμφισβήτησης και υπέρβασης της κυρίαρχης ακόμη τότε (1781) φόρμας της opera seria. Η εμπνευσμένη πλην άκρως απαιτητική ορχηστρική, χορωδιακή και φωνητική γραφή συνδυάζεται εδώ με σαφή δραματουργική συνοχή και χαρακτήρες με ενδιαφέρουσα ψυχολογία. Όχι τυχαία, αποτελεί μέχρι σήμερα μία από τις σπανιότερα παιγμένες όπερες του Μότσαρτ. Στην Ελλάδα έχει παρουσιασθεί μόλις 6 φορές μεταπολεμικά!

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Ολιβιέ Ντεκότ εμπιστεύθηκε το εγχείρημα σε σχεδόν αμιγώς ελληνικές δυνάμεις: τον Γιώργο Πέτρου (σε διπλό ρόλο αρχιμουσικού και σκηνοθέτη), Έλληνες μονωδούς (πλην του επώνυμου πρωταγωνιστικού ρόλου), την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων. Όλοι δούλεψαν με αφοσίωση και επαγγελματισμό και το στοίχημα -διόλου αυτονόητα!- κερδήθηκε.

Κατ’αρχάς σε σκηνοθετικό επίπεδο, όπου ο Πέτρου υπέγραψε, με τους πιστούς του συνεργάτες Πάρι Μέξη (σκηνογραφία), Γιωργίνα Γερμανού (κοστούμια) και Στέλλα Κάλτσου (φωτισμοί), μία σύγχρονου στίγματος, καλαίσθητη και ευανάγνωστη παράσταση που τοποθέτησε -επίκαιρα- τη δράση σ’ένα δυστοπικό μακρινό μέλλον, ύστερα από μια μεγάλη πολεμική καταστροφή.

Η όλη προσέγγιση πρόδιδε τη μακρόχρονη και τόσο γόνιμη προϋπηρεσία του στο ρεπερτόριο του μπαρόκ αλλά και σε αυτό του 18ου αιώνα, της εποχής δηλ. όπου γράφτηκε το έργο: οι συμβάσεις τους αξιοποιήθηκαν μεν, αλλά με ανάλαφρο τρόπο (δωμάτιο ροκοκό αντί αρχαίου βασιλικού παλατιού, εκκλησία αντί ναός Ποσειδώνα κλπ), μπολιασμένες με εικόνες κινηματογραφικής έμπνευσης (από τα σκούρα κοστούμια που παρέπεμπαν σε μεσαιωνικούς πολεμιστές μέχρι τις επιβλητικές αναπαραστάσεις θύελλας, οπτασιών κλπ. μέσα από τις επιμελημένες βιντεοπροβολές του Χρήστου Μαγγανά).

Δεν έλειψαν ούτε οι όμορφα τονισμένες σημειακές πινελιές ("ανατολίτικο" φόρεμα για την Ίλια, υπέρκομψη τουαλέτα για την Ηλέκτρα, η εμπνευσμένη από το άγαλμα του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου γενειάδα του πανταχού παρόντα θεού), ούτε όμως και κάποια αχρείαστα γκαγκ.

Σε μια προσπάθεια υπέρβασης της φαινομενικής στατικότητας της δράσης, αρκετά επιτυχημένη υπήρξε και η θεατρική καθοδήγηση μονωδών και χορωδών, μακράν υπερβολών στυλιζαρίσματος. Αξιοσημείωτοι ήσαν οι υπαινιγμοί αφενός των "ψυχολογικών" τόπων (παλάτι/ερείπιο – καράβι/κουφάρι) εντός των οποίων οι πρωταγωνιστές -που εμπότισαν τη σκηνική δράση με καλά σταθμισμένες δόσεις ευγενούς πάθους και δραματικής αλήθειας- καλούνταν να εκφράσουν ένα ευρύτατο φάσμα ακραίων συναισθημάτων και να επαναπροσδιορίσουν τους καταρρέοντες εαυτούς τους, αφετέρου των τόσο καθοριστικών εν προκειμένω παιχνιδιών της μοίρας μέσω της αδιάλειπτης σκηνικής παρουσίας του θεού Ποσειδώνα (ρόλο που ανέλαβε ο μπασοβαρύτονος Γιώργος Παπαδημητρίου, που απέδωσε και τη φωνή από το Μαντείο του θεού). Έξυπνη αποδείχθηκε η σκηνοθετική ανατροπή του χαρμόσυνου τέλους της όπερας, που πήρε θέση για την αβέβαιη -κατά το λιμπρέτο- τύχη της Ηλέκτρας… 

Και σε επίπεδο ακροάματος, όμως, η παράσταση κινήθηκε σε υψηλό επίπεδο, πρωτίστως λόγω της θυελλώδους, πρωτοφανούς παλμού και σφρίγους διεύθυνσης του Πέτρου, που ανέδειξε τη θεατρικότητα των καταστάσεων μέσα από την ιστορικά ενημερωμένη απόδοση της μουσικής. Ο διεθνώς καταξιωμένος αρχιμουσικός φώτισε γλαφυρά τις επιρροές του γαλλικού μπαρόκ, της πληθωρικής ηγεμονίας των Ιταλών συνθετών της εποχής αλλά και της επαναστατικής αναθεωρητικής διακήρυξης ενός Γκλουκ, όπως αφομοιώθηκαν δημιουργικά από τον Μότσαρτ σε μια παρτιτούρα τραγικών συγκρούσεων, ενταγμένη στην αισθητική τoυ κινήματος "Θύελλα και ορμή" (Sturm und Drang): έντονη προβολή αντιθέσεων, μέσα από διαρκείς πλην ευέλικτες διαβαθμίσεις ταχυτήτων/δυναμικών, αιχμηρό φραζάρισμα, ενδιαφέρουσες ηχητικές εκλεπτύνσεις και εφέ (π.χ. με την τοποθέτηση των τυμπάνων και της wind machine στα θεωρεία εκατέρωθεν της ορχηστρικής τάφρου). Η αφηγηματική ρευστότητα της διεύθυνσης ήταν εντυπωσιακή, η συνοδεία των μονωδών (και στο recitativo accompagnato) φροντισμένη. Πολύτιμη ήταν η συνοδεία (από το φορτεπιάνο) του πολύπειρου Δημήτρη Γιάκα στο recitativo secco.

Αυτό που αιφνιδίασε, περαιτέρω, ευχάριστα ήταν η μεταμόρφωση της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ, το μεσαίο κλιμάκιο της οποίας έπαιξε (ιδίως τα έγχορδα) τεταμένα, σβέλτα, χωρίς στρογγυλεμένο ήχο, με επαρκή συντονισμό. Στην προβολή της επαναστατικής διάστασης της μουσικής συνέβαλαν τα σταθερά χάλκινα πνευστά, ενώ καλαίσθητες ήχησαν οι παρεμβάσεις των ξύλινων (και δη αυτές του ομποΐστα Σπύρου Κοντού).

Σ’ένα έργο, όπου ο ρόλος της είναι και εκτεταμένος και δραματουργικά κομβικός, η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία: Σταύρος Μπερής) τραγούδησε και έπαιξε με προσήλωση και σοβαρότητα, μολονότι έφθασε συχνά στα όρια της από πλευράς εστίασης και πλαστικότητας ήχου. Οι αδυναμίες φάνηκαν περισσότερο στα λυρικά χορωδιακά, παρά στα εντυπωσιακά δραματικά, που προαναγγέλλουν το σπαρακτικό "Ρέκβιεμ".

Από πλευράς διανομής, επίκεντρο και αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής ήταν ο εξαίρετος Ιδομενέας του ακμαίου Πολωνού τενόρου Κρύστιαν Ανταμ, που προσέφερε, σ’ένα ρόλο τεράστιων απαιτήσεων, ένα δεξιοτεχνικά άψογο και αρκούντως εκφραστικό τραγούδι, συνδυασμένο με πεντακάθαρη άρθρωση και προσεγμένη υπόκριση.

Τους σημαντικούς γυναικείους ρόλους ενσάρκωσαν -για πρώτη φορά!- με ακρίβεια, αίσθηση του ύφους και ζηλευτή ανάδειξη της ιδιαίτερης ψυχολογίας τους τρεις διακεκριμένες (και στον Μότσαρτ) Ελληνίδες τραγουδίστριες. Μετά από ένα δύσκολο (αστάθειες, οξύτητες) ξεκίνημα, η μεσόφωνος Μαίρη-Έλεν Νέζη και η υψίφωνος Μυρσίνη Μαργαρίτη χάρισαν μουσικοδραματικά πειστικά πορτρέτα των Ιδαμάνθυος και Ίλιας. Η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου υπήρξε μία σαγηνευτική σκηνικά και υποκριτικά Ηλέκτρα, η οποία έλαμψε στην αργή άρια "Idol mio" της Β’ πράξης (την ωραιότερη μουσικά στιγμή της όλης βραδιάς) και ανταπεξήλθε -έστω και οριακά- στις εξαιρετικά ακανθώδεις απαιτήσεις της καταληκτικής άριας "D’Oreste, d’Aiace", και μάλιστα παρά τις ιδιαίτερα ζωηρές ταχύτητες του Πέτρου.

Άρτιος ήταν ο Αρβάκης του τενόρου Βασίλη Καβάγια, αξιόπιστος ο Αρχιερέας του Ποσειδώνα του τενόρου Ιωάννη Καλύβα. Από τα δύο ζεύγη χορωδών-σολίστ ξεχώρισαν οι δύο Κρητικοπούλες που σκιαγράφησαν η υψίφωνος Φλώρα Τζίνη και η μεσόφωνος Ιωάννα Βρακατσέλη. 

Αποχωρώντας από το θέατρο της οδού Ακαδημίας μ’ένα αίσθημα σπάνιας ευφορίας, παρά τις όποιες ενστάσεις για την παράσταση (ή και εξ αιτίας τους), αναρωτιόμασταν πόσο καιρό έχουμε να νιώσουμε έντονα συναισθήματα από τις -οπωσδήποτε, ανώτερου επιπέδου- παραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στις οποίες το εγχώριο ανθρώπινο δυναμικό σταδιακά περιορίζεται σε δευτεραγωνιστικό ρόλο.

Είναι δε μάλλον παράδοξο να συνοδεύεται η ικανοποίηση για το ότι τα "Ολύμπια" -φαίνεται να- βρίσκουν γρήγορα τη διακριτή τους θέση στο μουσικό χάρτη της πρωτεύουσας (προβάλλοντας δε ιδανικά και για τη φιλοξενία παραστάσεων έργων του μπαρόκ) από απορία γιατί ο αρχιμουσικός και οι 3 πρωταγωνίστριες του "Ιδομενέα" αξιοποιούνται από ελάχιστα έως καθόλου στη Λυρική, χωρίς μάλιστα κάτι τέτοιο να δικαιολογείται έστω από την ύπαρξη ανταγωνισμού…

Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Ιδομενέας (Κρύστιαν Άνταμ) καταφέρνει να αποβιβασθεί στην Κρήτη: σκηνή από την Α’ πράξη της όπερας "Ιδομενέας" του Μότσαρτ που παρουσιάζεται μέχρι την 1/4 στο Δημοτικό Μουσικό Θέατρο "Ολύμπια".

Credit φωτογραφιών: Νικόλας Κομίνης