© Χρήστος Τόλης
Πόσα χρόνια βρίσκεσαι πλέον στην Αθήνα;
Φέτος κλείνω 20 χρόνια. Η επαρχία πάντα μου έπεφτε μικρή, αλλά και την Αθήνα τη βρίσκω σκληρή. Νιώθω ότι δεν μπορώ να συμβαδίσω με τους ρυθμούς της, με την αγριότητά της, την αδιαφορία της, την καθημερινή κούραση. Έχω ακόμα εκείνο τον αυθορμητισμό που θα με κάνει να τρέξω να σηκώσω κάποιον που θα δω να πέφτει.
Μου έχει τύχει σκηνικό με δύο ταξιτζήδες, ο ένας έριχνε μπουνιές στον άλλον και κανείς δεν αντιδρούσε από τα αυτοκίνητα τριγύρω. Βγήκα και φώναξα "τι κάνεις;". Φυσικά με πήρε στο κυνήγι, πρόλαβα όμως και πέρασα το φανάρι κι έφυγα. Οι υπόλοιποι με κοίταζαν καλά-καλά, σαν να με αποδοκίμαζαν που δεν έκατσα να κοιτάξω τη δουλίτσα μου. Σκέφτηκα τότε εκείνο που έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις, ότι αρχίζεις να μοιάζεις στο τέρας όταν το συνηθίσεις.
Στην επαρχία τι επικρατεί;
Στην επαρχία υπάρχει το αίσθημα της αγέλης. Και η έννοια του κύκλου, που στην Αθήνα νομίζω ότι έχει χαθεί. Το να ολοκληρώνεις δηλαδή τις στιγμές που ζεις, χωρίς να χρειάζεται να διακόψεις ή να αποσπαστείς επειδή πρέπει να κάνεις κάτι άλλο.
Υπάρχουν βέβαια άλλα κακά εκεί. Ο φθόνος, ας πούμε. Πολλές φορές κι ένα ταβάνι στην εξέλιξη των ανθρώπων. Γενικεύω αυτή τη στιγμή, πάντως κάτι τέτοιο σε βάζει κι εσένα να μην ασχολείσαι πια με τον ουρανό σου, μα με το ταβάνι του δίπλα. Κάπου κερδίζεις, λοιπόν –και κάπου χάνεις.
Κι εδώ στο Παγκράτι, πόσο καιρό έχεις έρθει;
Εδώ κι έναν χρόνο. Άλλη αποκάλυψη! Νομίζω ότι αν μένεις στις συνοικίες που βρίσκονται εκτός του κέντρου της Αθήνας είσαι τελικά σε ένα διαφορετικό αστικό περιβάλλον.
Αν θες δηλαδή να πεις ότι έζησες στην Αθήνα, πρέπει να έχεις ζήσει κάπου κεντρικά. Να μπορείς να μετακινείσαι με τα πόδια, να βλέπεις αυτή την καθημερινή ροή των ανθρώπων, αλλά και την πολυπολιτισμικότητα που διακρίνει το κέντρο. Στη Νέα Σμύρνη για παράδειγμα, όπου έμενα πριν, δεν υπήρχαν ανάλογα ερεθίσματα. Ήταν μια κατάσταση πιο οικογενειακή.
Σε εμπνέει αυτό; Ή σε αποσυντονίζει;
Νιώθω πως μου προσφέρει περισσότερο χώρο, αλλά και χρόνο. Το γεγονός δηλαδή ότι δεν χρειάζεται να οδηγώ συνέχεια και μπορώ να κάνω αρκετά πράγματα με τα πόδια, μου χάρισε περιθώρια για πιο παραγωγικές δραστηριότητες.
Δεν νιώθεις όμως ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή που κάνει τέτοιες δραστηριότητες όλο και πιο δύσκολες για όσους παράγουν τέχνη;
Συνεχίζω να πιστεύω στον δίσκο με την έννοια ενός ολοκληρωμένου έργου μουσικής τέχνης. Εγώ βέβαια ανήκω σε μια γενιά που, μόλις μπήκε στο κτήριο της δισκογραφίας, το είδε ξαφνικά να καταρρέει. Κι ακόμα κι εκείνη τη στιγμή κάπως πιστεύαμε ότι κάτι θα γίνει.
Τους νεότερους δεν βλέπω καν να τους απασχολεί αυτό το θέμα. Στη δική μου γενιά πέφτει λοιπόν το βάρος να κρατηθεί ζωντανό το ελληνικό τραγούδι που βασίζεται στον λόγο, ώστε να συνεχίσει. Άλλωστε η δισκογραφία μπορεί να πεθαίνει, δυναμώνουν όμως πλατφόρμες όπως το Spotify ή sites σαν το Κασετόφωνο, τα οποία κάνουν τη δουλειά που θα έπρεπε να κάνουν τα ραδιόφωνα. Οπότε όποιος ψάχνει, θα βρει· και θα ακολουθήσει έπειτα και στο live. Κι έτσι θα χρηματοδοτήσει τη συναυλία και ίσως αγοράσει και τον δίσκο.
Πάντως το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στο πώς παράγουμε τέχνη, αλλά και στο πώς την καταναλώνουμε. Γιατί το θέμα είναι, με όλα αυτά, να μη διαμορφωθεί μια κουλτούρα τζαμπατζήδων. Και κάπου εκεί τα πράγματα έχουν μπερδευτεί. Όμως, αν δεν είσαι ευσυνείδητος καταναλωτής, θα φτάσει κάποια στιγμή που δεν θα έχεις πια προϊόν για να καταναλώσεις.
Σε αυτό το ελληνικό τραγούδι που βασίζεται στον λόγο, όπως το περιέγραψες, ποιον θεωρείς ως τελευταίο εν ζωή σπουδαίο δημιουργό;
Τα τελευταία 20 χρόνια νομίζω ότι βρισκόμαστε στην εποχή του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Για 'μένα δηλαδή αυτός είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός δημιουργός του σημερινού ελληνικού τραγουδιού.
Πέρα από τη μουσική και τις ενορχηστρώσεις, θεωρώ σπουδαίο τον τρόπο με τον οποίον συνδυάζει λαϊκότητα και γλέντι με πολύ σοβαρό περιεχόμενο, όπως π.χ. στο τραγούδι με την ιστορία της μικρής Τάλα. Εκπροσωπεί έτσι ένα ευρύ φάσμα, πίσω από το οποίο υπάρχει και μόρφωση, μα και συναίσθημα.
Για τους νεότερούς του, όμως, όσους αναγκάζονται να κάνουν κάποια άλλη δουλειά ώστε να μπορέσουν έπειτα να στηρίξουν την τέχνη τους, δεν είναι μια πολύ δύσκολη ισορροπία;
Είναι, ναι. Βέβαια ίσως πάντα να υπήρχε κάποιου είδους εμπόδιο. Εμείς θα λέμε ότι είμαστε η γενιά της οικονομικής κρίσης, που χρειάστηκε να πιάσουμε μια δεύτερη δουλειά και δυσκολευτήκαμε να κάνουμε οικογένεια ή να βάλουμε μπροστά σχέδια τα οποία έδειχναν εφικτά στους προηγούμενους –να αγοράσουμε ένα σπίτι, για παράδειγμα. Όμως αυτή είναι η ιστορία μας.
Σε φοβίζει το γεγονός ότι, όπως μειώσαμε τις απαιτήσεις μας από την καθημερινή ζωή, τις μειώσαμε και στο τι ζητάμε από την τέχνη;
Δεν με φοβίζει, όχι. Αλλά με λυπεί. Στην περίπτωσή μου, ας πούμε, ερχόμενη από μια επαρχιακή πόλη στην οποία υπήρχαν ελάχιστα ερεθίσματα, χρειάστηκε να δώσω μεγάλο αγώνα ώστε να αποβάλλω ό,τι πλαστικό κουβαλούσα μέσα μου –από τα γαριδάκια, ως την κακή τηλεόραση. Με Δέσποινα Βανδή μεγάλωσα, τον Χατζιδάκι τον ανακάλυψα αρκετά αργότερα.
Όταν λοιπόν έχεις προσπαθήσει τόσο πολύ, είναι λυπηρό να συνειδητοποιείς ότι η αισθητική του κόσμου έχει πιάσει τέτοιον πάτο. Σε κάνει πότε να ξυπνάς και να αναρωτιέσαι τι κάνω εδώ πέρα, μήπως να τα παρατήσω και πότε να λες ότι όχι, τώρα είναι που πρέπει να 'μαι εδώ. Πάντως θεωρώ πως εκπροσωπώ κάτι το οποίο διαθέτει μια βαρύτητα. Μπορεί δηλαδή να μη σου αρέσει αυτό που κάνω, αλλά πιστεύω ότι θα το σεβαστείς. Γιατί προσέχω πολύ τις ιστορίες που θέλω να σου πω.
Ακούς ακόμα Δέσποινα Βανδή;
Πλέον ως "guilty pleasure" έχω τον Μιχάλη Ρακιντζή! Περνάω υπέροχα κάθε φορά που τον ακούω.
Στην ανακοίνωση των επικείμενων συναυλιών στην κεντρική σκηνή του Σταυρού Του Νότου (από Δευτέρα 14/3, για 4 Δευτέρες), διάβασα τη λέξη "επαναπατρισμός". Αυτό σημαίνει ότι προηγήθηκε κάποιος "ξεριζωμός";
Μέσα στην πανδημία έβγαλα έναν ψηφιακό δίσκο ονόματι ΕΣΟΡίΑ (2020). Το αντίθετο της εξορίας, σαν να λέμε –ότι αναγκάζεσαι δηλαδή να μείνεις μέσα, στα πολύ δικά σου σύνορα. Ο Σταυρός του Νότου, τώρα, στο μυαλό μου είναι στενά συνδεδεμένος με μια αίσθηση αγκαλιάς. Κι αυτό ήταν κάτι που δεν γινόταν να το ζήσεις μένοντας σπίτι. Τώρα δημιουργείται λοιπόν η αίσθηση ότι λίγο ξαναβγαίνουμε προς το φως. Ως έναν βαθμό, βέβαια γιατί, μην το ξεχνάμε, έχουμε κι έναν πόλεμο γύρω μας.
Εντωμεταξύ, κόντρα σε εκείνο το τραγούδι των Boomtown Rats που λέει "I Don't Like Mondays", η Μαρία Παπαγεωργίου επιμένει να τραγουδά Δευτέρες. Τι συμβαίνει τελικά με τις Δευτέρες;
(γελάει) Δεν ξέρω, δεν το κάνω επίτηδες! Το συζητούσα μάλιστα και με την Τάνια Τσανακλίδου πρόσφατα. Το ξεκίνησα έτσι και είδα ότι υπήρχε μια μυσταγωγία. Η Δευτέρα είναι μια πιο ήρεμη μέρα, πιο ήπια από άποψη εβδομαδιαίας κούρασης· η οποία προσφέρεται για να κάνεις ακρόαση. Κάπως σαν να βρίσκεσαι στο σαλόνι σου και να βάζεις δύο δίσκους να παίξουν.
Καινούρια τραγούδια; Θα ακουστούν;
Ναι! Ερχόταν καινούριος δίσκος από πρόπερσι, αλλά με όσα μεσολάβησαν η ιδέα τελικά δεν προχώρησε. Ξεκίνησε όμως μια νέα ιδέα, την οποία σκέφτομαι να αρθρώνεται σε Πλευρά Α΄ και Πλευρά Β΄, σαν παλιό βινύλιο. Στον Σταυρό του Νότου θα παρουσιάσω τώρα αυτή την Πλευρά Α΄.
Κάθε μία πλευρά, εντωμεταξύ, σκέφτομαι να έχει και διαφορετικό τίτλο. Δεν το έχω ξαναπεί σε συνέντευξη, αλλά θα στο πω: η πρώτη θα λέγεται "Ο Τελευταίος Αναλογικός Έρωτας" και η δεύτερη "Ο Τελευταίος Αναλογικός Άνθρωπος". Θα υπάρχουν επομένως πολλά τραγούδια του χωρισμού και της αγάπης.
