© Χάρης Ακριβιάδης
Μια σπάνια ευκαιρία απόλαυσης σπουδαίων κύκλων του γερμανικού ρομαντικού έντεχνου τραγουδιού χάρισαν τον περασμένο Δεκέμβρη τα ρεσιτάλ δύο σημαντικών -και συνομήλικων- βαρύτονων, του Ματίας Γκέρνε και του Τάση Χριστογιαννόπουλου. Σε εποχές αυτονόητης έξαρσης της εσωστρέφειας λόγω πανδημίας, τα έξοχα προγράμματα θύμισαν πόσο τα τραγούδια αυτά επιτρέπουν την κατάδυση στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής.
Στις 4/12/2021, στην "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής, ο Γκέρνε, συνοδευόμενος στο πιάνο από τον σπουδαίο Κρίστοφ Έσενμπαχ, αναμετρήθηκε με το "Χειμωνιάτικο ταξίδι" του Σούμπερτ για πολλοστή φορά στην καριέρα του (και δεύτερη στην Αθήνα και το Μέγαρο, μετά απ’αυτήν του 2000), ενώ έχει ηχογραφήσει τον κύκλο τρεις φορές (την τελευταία με τον Έσενμπαχ). Ο κόσμος του ρομαντικού έντεχνου τραγουδιού δεν κρύβει μυστικά για τον Γερμανό βαρύτονο, που συγκαταλέγεται στους εκλεκτότερους ερμηνευτές του διεθνώς. Κάθε νέα προσέγγισή του αντανακλά, εύλογα, παγιωμένες ερμηνευτικές επιλογές αλλά και την εξέλιξη της φωνής του.
Ως γνωστόν, οι 3 κύκλοι τραγουδιών του Σούμπερτ μπορούν να αποδοθούν τόσο από ανδρική όσο και από γυναικεία φωνή, και μάλιστα ανεξαρτήτως τεσσιτούρας. Εξίσου γνωστό είναι ότι επιδέχονται πολύ διαφορετικές αναγνώσεις, από μια εσωτερική, διακριτική εκμυστήρευση μέχρι μια πιο δραματική, εξπρεσιονιστική ματιά. Ανεξαρτήτως προτιμήσεων, το "Χειμωνιάτικο ταξίδι" δεν απαιτεί τόσο ιδιαίτερες φωνητικές επιδόσεις, όσο άλλες αρετές: την τέχνη της αφήγησης, την ενσυναίσθηση με τον οδοιπόρο και τη μοίρα του, τη δυνατότητα χρωματισμού και υπαινιγμών παρά τη συστηματική σκοτεινιά, στατικότητα ή και επαναληπτικότητα των 24 τραγουδιών που το απαρτίζουν. Σίγουρα, πάντως, η χειμωνιάτικη μελαγχολία και η υποβλητικότητα του συγκεκριμένου κύκλου αποδίδονται εντελέστερα από φωνή βαρύτονου, ενώ το μέτρο και το ευγενές συναίσθημα του πρώιμου ρομαντισμού αντέχουν πιο οριακά μιαν -ιδιαιτέρως- εξπρεσιονιστική προσέγγιση.
Ο 54χρονος Γκέρνε ουδέποτε διέθετε την πιο "ωραία" φωνή. Κι όμως, το μαλακό, πλην "καταθλιπτικό", φτωχό σε αποχρώσεις τίμπρο μπασοβαρύτονου, με εμφανείς πλέον ρωγμές αλλά και πιο γεμάτη χαμηλή περιοχή, ταιριάζει γάντι στη θεώρησή του, που εντάσσεται σε αυτές που εστιάζουν στον (υπαρξιακό) πόνο του οδοιπόρου, στη μοιρολατρική αντιμετώπιση της διαδρομής, ενός ταξιδιού προς την απελπισία, το θάνατο. Εξάλλου, ανέκαθεν ξεχώριζε για την σπάνιας γλαφυρότητας απόδοση των συναρπαστικών ποιημάτων του Βίλχελμ Μύλλερ, η οποία αξιοποιεί την αρτιότητα φραζαρίσματος και legato, κυρίως όμως μια δυσθεώρητα εκλεπτυσμένη προβολή του αδόμενου λόγου (μέσω πιανίσσιμι ή διακυμάνσεων δυναμικής), έστω κι αν δεν αποφεύγεται ενίοτε η διολίσθηση στην επιτήδευση.
Εντυπωσιακή παραμένει η ένταση της ερμηνείας σε σωματικό επίπεδο: το συνεχώς παλλόμενο σώμα και το πρόσωπο του Γκέρνε απέδιδε τις ψυχολογικές μεταπτώσεις εξίσου με (αν όχι περισσότερο από) τη φωνή, με προσεγμένη θεατρικότητα! Σε κάθε περίπτωση, η μεγάλη εμπειρία και ωριμότητα του καλλιτέχνη υπηρετούν πλέον μια ξεκάθαρα "σφαιρικής" εποπτείας προσέγγιση του κύκλου, από την οποία δεν απουσιάζει, όμως, σημειακά η φροντίδα για λεπτομέρειες (πχ. στο "Ανοιξιάτικο όνειρο" ή τον καταληκτικό "Οργανοπαίχτη") ή τονισμούς (π.χ. στη "Ματιά στα περασμένα").
Σ’ένα έργο όπου το πιάνο συνιστά όχι μόνο το συνοδοιπόρο του τραγουδιστή, αλλά αυτήν την ίδια την -μουσική- αφήγηση του ταξιδιού, ο Έσενμπαχ ακολούθησε με εγρήγορση και υποστήριξε τις επιλογές του Γκέρνε, χωρίς πάντως να ταυτίζεται απόλυτα μαζί τους. Ο ωραίος ήχος, η ρευστότητα και το ανεπιτήδευτο της συνοδείας συνοδεύθηκαν από στιγμές ιδιαίτερης πιανιστικής εκφραστικότητας, όπως οι απειλητικές τρίλιες στον "Ανεμοδείκτη" ή ακόμη οι βίαιες εξάρσεις στο "Στο ποτάμι", υπενθυμίζοντας το κύρος και την προσωπικότητα του 81χρονου μουσικού. Μία συγκινητική βραδιά, όπου ακόμη και η όμορφη σιωπηρή παρουσία της (πιανίστριας) Νεφέλης Μούσουρα πλάι στον Έσενμπαχ υπαινισσόταν μοναδικά την απομάκρυνση του οδοιπόρου από την αγαπημένη του…
Μετά από μία τέτοια εμπειρία, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να φαντασθεί ότι ένα εξίσου δυνατό ρεσιτάλ τραγουδιού θα μπορούσε σύντομα να προσφερθεί σε αθηναϊκή αίθουσα, και μάλιστα από Έλληνες καλλιτέχνες. Κι όμως, αυτό συνέβη μόλις δύο εβδομάδες αργότερα (18/12/2021) στην "Αίθουσα Άρης Γαρουφαλής" του Ωδείου Aθηνών, στο πλαίσιο ενός "Αφιερώματος στον Ρόμπερτ Σούμαν" που χάρισαν ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος και η πιανίστα Ντόρα Μπακοπούλου.
Οι ολοένα και συχνότερες εμφανίσεις του σπουδαίου μας βαρύτονου στην πρωτεύουσα αποτελούν αληθινή ευλογία, λόγω του εύρους του ταλέντου του και της έμφυτης μουσικής του περιέργειας. Αυτή τη φορά αναμετρήθηκε με δύο μείζονες κύκλους του γερμανικού ρομαντικού έντεχνου τραγουδιού, τον "Κύκλο τραγουδιών" (Liederkreis) έργο 39 και τον "Έρωτα του ποιητή" (Dichterliebe) έργο 48 του Σούμαν, που, παραδόξως, ακούγονται σπανιότατα στις συναυλιακές μας αίθουσες.
Το ότι ο Χριστογιαννόπουλος είναι (και) εξαιρετικός ληντερίστας είναι πασίδηλο. Ειδικά στα γαλλικά τραγούδια (τις καλούμενες "mélodies") θεωρείται αυθεντία ακόμη και από τους ίδιους τους Γάλλους, όπως μαρτυρούν οι διθυραμβικές κριτικές των ρεσιτάλ και -κυρίως- των ευάριθμων και πολύτιμων ηχογραφήσεών του. Οι λιγότερο γνωστές, ίσως, επιδόσεις του στα γερμανικά Lieder αποκαλύφθηκαν με εντυπωσιακό τρόπο ενώπιον μερικών δεκάδων θεατών εκείνο το παγωμένο σαββατιάτικο βράδυ του Δεκέμβρη. Ο Χριστογιαννόπουλος διαθέτει κατ’αρχάς την ιδανική εκφραστική παλέτα για αυτό το ρεπερτόριο, και ειδικότερα για τους μεγάλους κύκλους του Σούμαν: τις ποιότητες ενός λυρικού/ελαφρού βαρυτόνου (Kavalierbariton), δηλ. μια εύπλαστη, αλλά γεμάτη αποχρώσεις φωνή, μιαν πεντακάθαρη άρθρωση, μια σπάνια τέχνη εκφοράς του αδόμενου λόγου και φραστικής, τον ιδανικό συνδυασμό συναισθηματικής νηφαλιότητας και θεατρικότητας!
Ακολούθως, διαθέτει την αντίληψη να αντιδιαστέλλει κάθε τραγούδι ενός κύκλου χωρίς να χάνει τη συνολική δραματουργική εποπτεία (αλλά και χωρίς ερμηνευτικά a priori): άλλοτε εξπρεσιονιστική, άλλοτε υπαινικτική, η προσέγγιση του έργου 39 (ενός από τους κορυφαίους κύκλους ρομαντικών τραγουδιών) ξεχώρισε για την ποιητική της διάσταση και την ψαγμένη απόδοση των "τοπίων" / της φύσης, των αισθήσεων και των διαφορετικών συναισθημάτων (όχι συστηματικά σκοτεινών) που αποτυπώνονται στα 12 ποιήματα του Άϊχεντορφ. Σ’αυτήν του έργου 48 θαύμασε κανείς την αμεσότητα και την ευγένεια της έκφρασης, τη νεανική ορμή, το παλλόμενο συναίσθημα, αλλά και την περίτεχνη ανάδειξη του μυστηρίου ή του πιο ονειρικού στοιχείου αρκετών από τα ποιήματα του Χάινε.
Ο Χριστογιαννόπουλος τέλος, πέραν της αψεγάδιαστης τεχνικής (ακρίβεια φραστικής και τόνου, ωραία mezza voce), είναι ένας αληθινός "diseur", που ξέρει να συντηρεί το ενδιαφέρον της αφήγησης, αξιοποιώντας άψογα λεπτομέρειες και φωτοσκιάσεις, εντάσεις και καταλλαγές, επιταχύνσεις και παύσεις, για να αυξήσει την εκφραστικότητα και την πλαστικότητα της ερμηνείας του.
Η χημεία του με την Μπακοπούλου υπήρξε ένα άλλο ατού της βραδιάς, καθώς η αγαστή συμπόρευση και ο άριστος συντονισμός τραγουδιστή-πιανίστα αποτελούν εκ των ων ουκ άνευ σ’αυτό το είδος της μουσικής. Με μεγάλο ήχο και πηγαία ρομαντική διάθεση, η πολύπειρη πιανίστα ερμήνευσε εμβόλιμα δύο κομμάτια από τις "Σκηνές του δάσους" για σόλο πιάνο του Σούμαν, ανιχνεύοντας με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο τη μαγεία του "Προφητικού πουλιού"…
