Είστε ένα πρόσωπο που εδώ και χρόνια δρα με αξιοσημείωτη συνέπεια μεταξύ επιστήμης, τέχνης, αλλά και αρθρογραφίας, ενίοτε και ζωγραφικής. Πώς τα προλαβαίνετε όλα, σε μια εποχή κατά την οποία πολλοί άνθρωποι επισημαίνουν ως πρόβλημα τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου;
Αρχικά, έχω μάθει από πολύ μικρή ηλικία να συγκεντρώνομαι με όλες μου τις δυνάμεις σε έναν σκοπό, χωρίς περίσπαση. Μάλλον έχω αναπτύξει μια δική μου μέθοδο έτσι ώστε να μην χάνω δημιουργικό χρόνο: βάζω στοιχήματα με τον εαυτό μου και συχνά νιώθω ότι τα κερδίζω. Επίσης η μουσική, η ζωγραφική και το γράψιμο αποτελούν τα διαχρονικά αντίδοτα της καθημερινής έκθεσής μου –λόγω της ιατρικής μου ιδιότητας– στη φθορά, στην ασθένεια και στον θάνατο. Για εμένα η τέχνη αποτελούσε, "εξ απαλών ονύχων", το ιδανικό φάρμακο. Τόσο ως ψυχοθεραπευτικό εργαλείο, όσο και ως ασφαλές καταφύγιο στα δύσκολα.
Ο νέος σας δίσκος Αναζήτηση του Τέλειου Γαλάζιου περιλαμβάνει συνθέσεις για πιάνο και δύο έγχορδα, τις οποίες αποκαλείτε "τραγούδια χωρίς λόγια". Οφείλεται στο ότι αρκετές από αυτές βασίστηκαν σε μελωδίες που χρησιμοποιήθηκαν για τραγούδια, σε προηγούμενα άλμπουμ; Ή πρόκειται για μια γενικότερη θεώρηση;
Με γοητεύει το μίνιμαλ, η καθαρότητα της μουσικής δωματίου, τα μικρά σύνολα. Επίσης ήθελα να συγκεντρώσω σε έναν δίσκο τα σημαντικότερα σύντομα έργα μου για πιάνο. Πάντα με συγκινούσαν τα πιανιστικά "Τραγούδια Χωρίς Λόγια" του Φέλιξ Μέντελσον. Όταν άκουσα όμως τον σπουδαίο τσελίστα Μίσα Μάισκι (Mischa Maishky) να ερμηνεύει χωρίς λόγια, με συνοδεία πιάνου, επιλογές από κλασικά τραγούδια (λίντερ) του Φραντς Σούμπερτ, ενθουσιάστηκα. Και αποφάσισα να δοκιμάσω κι εγώ να γράψω "τραγούδια χωρίς λόγια", βασισμένος σε μελωδίες δικών μου τραγουδιών. Το τσέλο είναι ένα τόσο βαθιά αισθαντικό, μυσταγωγικό και εκφραστικό όργανο, ώστε μπορεί να αναλάβει τον ρόλο της ανθρώπινης φωνής με μεγάλη επιτυχία.
Στον δίσκο ακούμε και το "Πρώτο Πρελούδιο": έργο που γράψατε το 1975 σε ηλικία 15 ετών, όταν ήσασταν ακόμα μαθητής. Τι σας ώθησε να το δημοσιεύσετε τώρα, μετά από τόσα χρόνια;
Κρατούσα σε συρτάρια έναν τεράστιο όγκο από χειρόγραφες παρτιτούρες, πολλών εποχών και περιόδων. Καταλαβαίνετε βέβαια ότι τα περισσότερα από εκείνα τα πρώιμα έργα μου ήσαν μάλλον ασκήσεις σύνθεσης, πάρα ώριμες δημιουργίες. Όταν στη μετεφηβεία ξεκίνησα συστηματικά μαθήματα ανώτερων θεωρητικών και σύνθεσης στην τάξη του Γιάννη Ιωαννίδη, εκείνος μου ζήτησε να του δείξω μερικά από αυτά. Είχε μια ικανότητα να βλέπει αν κάποιος επεδείκνυε ενδιαφέροντα στοιχεία προσωπικού ύφους ή αν απλά μιμούταν τα έργα των μεγάλων συνθετών. Μάλιστα ήταν τόσο αυστηρός, ώστε έλεγε συχνά το εξής, σχολιάζοντας τις δημιουργίες ορισμένων μαθητών: "ακόμη δεν έχεις γράψει το Opus One, δηλαδή το πρώτο σου έργο".
Θυμάμαι λοιπόν ότι είχε απορρίψει τα περισσότερα από όσα του έδειξα, αλλά ότι τα μάτια του έλαμψαν καθώς μου επέστρεψε, με αρκετά βέβαια σχόλια, την παρτιτούρα του "Πρώτου Πρελούδιου". Μου είπε τότε, με το λακωνικό του ύφος: "αυτό μπορείς να θεωρήσεις ότι είναι πράγματι το δικό σου Opus One"! Ήταν ένα πολύ ενθαρρυντικό, τιμητικό και αξέχαστο σχόλιο από τον δάσκαλο. Και ήταν εκείνη η ανάμνηση που με ώθησε να το εντάξω στον νέο δίσκο.
Τι συμβολίζει για σας το "τέλειο γαλάζιο", που θέσατε ως τίτλο της καινούριας σας δουλειάς;
Το γαλάζιο χρώμα συμβολίζει την πνευματικότητα και την ιερότητα της δημιουργίας. Κατά τον ζωγράφο Βασίλι Καντίνσκι, ο οποίος έχει γράψει και το μνημειώδες βιβλίο "Για το Πνευματικό στην Τέχνη" (1911), εμπεριέχει την ανθρώπινη λαχτάρα για αιωνιότητα. Για εμένα η αναζήτηση του τέλειου γαλάζιου συνδέεται με διακαή πόθο για αδιάκοπη δημιουργία. Άλλωστε οι δημιουργοί ποτέ δεν είναι απόλυτα ικανοποιημένοι από τα έργα τους, όταν κοιτούν προς τα πίσω: πάντα υπάρχει περιθώριο για μια διαφορετική εκφραστική προσέγγιση, για μια άλλη οπτική γωνία. Όταν τελειώνω έναν δίσκο αποφεύγω να τον ακούω, διότι είμαι βέβαιος ότι πάντα κάτι "στραβό" θα ανακαλύψω, σκεπτόμενος ότι μπορεί να είχε γίνει καλύτερα. Αφήνω τα έργα να πάρουν τον δικό τους δρόμο, όπως ο πατέρας τα παιδιά του.
Παράλληλα με τον δίσκο, εντωμεταξύ, κυκλοφορήσατε και το βιβλίο "Πανδημιολόγιον Homo Novus Epidemicus: Σχέδια και Κείμενα του Μετα-Ανθρώπου" (εκδόσεις Παπαζήση), στο οποίο καταπιάνεστε με τις κοινωνικές συνέπειες της τρέχουσας πανδημίας. Ποια θεωρείτε ως βασικά χαρακτηριστικά αυτού του Μετα-Ανθρώπου;
Ο Μετα-Άνθρωπος πιθανά θα ορίζει την υγεία αποκλειστικά ως βιολογική έννοια και λιγότερο ως ψυχική, κοινωνική και ολιστική. Μάλλον θα είναι ένα είδος καινοφανούς ανθρώπου, ο οποίος θα θυσιάσει την ελευθερία και την ελεύθερη βούληση υπέρ της ασφάλειάς του· επί της ουσίας, βέβαια, για μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Η κυρίαρχη θεώρηση του Μετα-Ανθρώπου θα είναι τεχνολογική και οικονομική, ενώ μελλοντικά θα συνυπάρξει υβριδικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Θα ελέγχεται πολύ περισσότερο από όσο θα ελέγχει ο ίδιος τη ζωή και τα προσωπικά του δεδομένα. Θα είναι κοινωνικά αποστασιοποιημένος και θα περιοριστούν σημαντικά όλες οι δραστηριότητές του με φυσική παρουσία: προοδευτικά, οι περισσότερες από αυτές θα υποκατασταθούν από την τηλε-εργασία και τις τηλε-σχέσεις.
Η έννοια της δημοκρατίας ίσως να καταργηθεί οριστικά, άλλωστε ως ιδανικό μοντέλο αντιμετώπισης της πανδημίας προάγεται σήμερα εκείνο των απολυταρχικών μεθόδων της Κίνας. Οι Δυτικές δημοκρατίες της Ευρώπης και των Η.Π.Α. έχουν υποστεί μεγάλο πλήγμα ως τέτοια μοντέλα, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το μέλλον. Πλέον, η δημοκρατία εμφανίζεται δυστυχώς να μη συνδέεται αποδοτικά με την υγεία και με την ασφάλεια των λαών.
Σε ένα κεφάλαιο αναφέρεστε στο σοβαρό ρήγμα που φαίνεται να έχει επέλθει στον διάλογο μεταξύ επιστήμης και σύγχρονης κοινωνίας, πάνω στο οποίο ορθώνεται και ο άτυπος εμφύλιος που βιώνουμε (και) στην Ελλάδα –μεταξύ εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων. Είναι κάτι που χρήζει "θεραπείας", κατά τη γνώμη σας; Ή θα το δούμε να γιγαντώνεται ακόμα περισσότερο;
Για την αντιμετώπιση της πανδημίας δεν είχαμε όπως φαίνεται άλλα όπλα, πλην των εμβολίων. Δυστυχώς, κατά την περίοδο αυτή, η ανάμειξη των επιστημονικών απόψεων με τις πολιτικές θέσεις και αποφάσεις δεν υπήρξε πάντα επιτυχής. Επίσης, θεωρώ ότι η αισθητική της εκστρατείας υπέρ των εμβολίων δεν ήταν ιδανική: ίσως το νόημα και η αξία τους να υποβαθμίστηκε από τη λάθος επικοινωνιακή τακτική των εκπροσώπων της επιστήμης και της πολιτικής.
Πέραν αυτών, σημειώθηκε και διαστρέβλωση της αλήθειας από τα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία επιδείνωσαν τελικά τον διχασμό σε ιδεολογικά στρατόπεδα. Άλλωστε η χώρα μας εύκολα διχάζεται σε τέτοια (Αριστεροί-Δεξιοί, λ.χ., Εθνικόφρονες-Κομμουνιστές). Ελπίζω τα εμβόλια να μας βγάλουν τελικά από το αδιέξοδο, αν νικήσουν τις μεταλλάξεις. Η πανδημία θα ακολουθήσει τον δρόμο της χωρίς να λάβει υπόψη ιδεολογικές τοποθετήσεις.
Σε ένα άλλο σημείο, προσδιορίζετε τον Αλμπέρ Καμύ ως τη μεγάλη σας αγάπη. Τι σας ελκύει περισσότερο στην προσωπικότητα και στο έργο του; Ήταν ο covid-19 μια ευκαιρία για να ξαναδιαβάσουμε, ίσως και να επανεκτιμήσουμε την "Πανούκλα" του από το μακρινό 1947;
Είναι ο μοναδικός φιλόσοφος που έκανε τη φιλοσοφία του επιτυχημένη λογοτεχνία. Η γλώσσα του διαθέτει μεγαλοφυή απλότητα, είναι ένας φωτεινός συγγραφέας. Παράλληλα, δεν ήταν κάποιος αποστασιοποιημένος στοχαστής: λάτρευε τη ζωή, τις χαρές της, αλλά και το φως της Μεσογείου, ενώ ήταν κι ένας γνήσια ερωτικός άνθρωπος. Ο Καμύ αγάπησε τους χαρακτήρες των έργων του και ύμνησε τον ίδιο τον Άνθρωπο, χωρίς ηθικολογία.
Πράγματι, πολλοί διάβασαν πρόσφατα την "Πανούκλα", με αφορμή τον covid-19. Είναι ένα διαχρονικό έργο, το οποίο μιλάει για τον αγώνα να κρατήσει κανείς ανθρώπινες αξίες μέσα στον ακατανίκητο φόβο της μετάδοσης μιας ασθένειας από τον συνάνθρωπο. Και βλέπουμε και μέσα στη σημερινή πανδημία να παλεύει η ασθένεια του φόβου με τον φόβο της ασθένειας.
Αν και στο βιβλίο αφήνετε στον χρόνο το ζύγισμα της αλλαγής που ήρθε τόσο βίαια στις ζωές μας, παρατηρώ σε όσα σχολιάζετε στο Facebook ότι οι σκέψεις σας για το μέλλον της Ανθρωπότητας είναι μάλλον δυσοίωνες. Τι σας απογοητεύει περισσότερο;
Με απογοητεύει το γεγονός ότι η ευδαιμονιστική και υλικο-κεντρική θεώρηση του σύγχρονου ανθρώπου της πανδημίας (Homo Novus Epidemicus) θυσιάζει την ελευθερία και τις ανθρωπιστικές αξίες εν ονόματι μιας υποτιθέμενης ασφάλειας. Κατά την άποψή μου, η προτεραιότητα σε μια ζωή με αποκλειστικά βιολογικούς όρους αποτελεί πρόβλημα για την Ανθρωπότητα. Όλη η πορεία αυτής εξελίσσεται τελικά σε μια ταχεία πτώση από τον Ουρανό προς τη Γη –από το Πνεύμα προς την Ύλη. Κυριαρχούν οι βαρυτικές δυνάμεις, που μας προσγειώνουν στη Γη. Προσωπικά, θα ήθελα να επικρατήσει μια περισσότερο Ουράνια θεώρηση της ζωής μας.
Επιστρέφοντας στη μουσική, υπάρχουν συναυλιακά σχέδια που να αφορούν την Αναζήτηση του Τέλειου Γαλάζιου; Ή περιμένετε να δείτε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα με τη μετάλλαξη Όμικρον;
Μερικά από τα έργα του δίσκου παρουσιάστηκαν το 2019 σε μια παράσταση με τίτλο "Υδάτινα Όνειρα", στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Το όραμά μου, που ελπίζω να πραγματοποιηθεί σύντομα, είναι να οργανώσω μια σειρά συναυλιών-παραστάσεων, με τις οποίες θα δείξω όλες τις πλευρές της μέχρι σήμερα δημιουργίας μου: τραγούδια, οργανικά έργα, ποιητικά κείμενα με μουσική, μουσικά παραμύθια. Ελπίζω να μην περιμένουμε τα 24 γράμματα του αλφαβήτου σε ...αριθμό μεταλλάξεων! Αλίμονό μας....
