Τέσσερις συναρπαστικές συναυλίες με όλες τις Συμφωνίες των Σούμαν και Μπραμς χάρισαν τις προάλλες (27, 29-31/10) στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών η Σταατσκαπέλλε του Βερολίνου και ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, συμμετέχοντας στους εορτασμούς για την 30ή επέτειο λειτουργίας του οργανισμού. Η ποιότητα αυτού που άκουσαν (αλλά και είδαν) χιλιάδες θεατές αποτέλεσε οπωσδήποτε ιδανικό φόρο τιμής για το Μέγαρο, φέρνοντας στη μνήμη ένδοξες στιγμές της πρώτης εικοσαετίας του, των χρόνων δηλ. που το διηύθυνε ο οραματιστής του. Συνάμα, όμως, και χωρίς καμία δόση υπερβολής, αποτέλεσε (για όσους τουλάχιστον παρακολουθούν συστηματικά τα μουσικά μας πράγματα) και ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά γεγονότα της τελευταίας 20ετίας στη χώρα μας!
Και τούτο γιατί υπενθύμισε στους παλαιότερους και κατέδειξε στους νεώτερους των φιλόμουσων κάποιες αδιαπραγμάτευτες σταθερές και αξίες του μαγικού κόσμου της κλασικής μουσικής. Πρώτα απ’όλα, το πόσο σπανίζει στις μέρες μας -αντίθετα από το παρελθόν!- η μακρόχρονη συμπόρευση μιας ορχήστρας με τον αρχιμουσικό της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημιουργία ηχητικής ταυτότητας, το δέσιμο, την κοινή μουσική θεώρηση. Λίγο καιρό μετά την άρνηση της Φιλαρμονικής του Βερολίνου να τον χρίσει διάδοχο του φον Κάραγιαν, ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ ανέλαβε, το 1992, τα ηνία της Κρατικής Όπερας ("Υπό τας φιλύρας") της πόλης και μαζί τής -εδώ και 280 χρόνια- ορχήστρας της, της Σταατσκαπέλλε (Κρατικής Ορχήστρας) του Βερολίνου. Το συγκεκριμένο σύνολο προϋπήρχε, όμως, της Όπερας: με λειτουργία άνω των 450 χρόνων, αποτελεί την δεύτερη ….παλαιότερη ορχήστρα στον κόσμο! Ο Αργεντινοεβραίος αρχιμουσικός την ανανέωσε και αναμόρφωσε, ανήγαγε σε μία από τις κορυφαίες της Γερμανίας (και όχι μόνο), ενώ κατέχει (από το 2000) τον -επίζηλο και σπάνιο- τίτλο του "ισόβιου αρχιμουσικού" της, που τον καθιστά τον αρχαιότερο παγκοσμίως μουσικό διευθυντή ενός ορχηστρικού συνόλου!
Στη συνέχεια, το πόσο δυσεύρετοι είναι σήμερα μαέστροι με ολοκληρωμένη ερμηνευτική προσέγγιση του κεντροευρωπαϊκού (πρωτίστως ρομαντικού) ρεπερτορίου. Αν η εκτεταμένη και διεξοδική ενασχόληση του Μπάρενμποϊμ με το έργο εμβληματικών συνθετών του -από τον Μπετόβεν και τον Σούμαν μέχρι τον Μπραμς, τον Βάγκνερ και τον Μπρούκνερ- είναι ευρύτατα γνωστή, οι αθηναϊκές συναυλίες τόνισαν το βάθος κατανόησης της συμφωνικής μουσικής του 19ου αιώνα, αλλά και την προσωπική ματιά του, μακράν κάθε υπόνοιας έστω ρουτίνας. Τέλος, το πόσο σημαντικό είναι να αφουγκράζεται το κοινό τη ζωντανή "δημιουργία" της μουσικής από ορχήστρα και αρχιμουσικό (αυτό που αποκαλείται διεθνώς music making, musizieren), συμμετέχοντας με προσήλωση και ησυχία. Ακόμη περισσότερο όταν πρόκειται για ένα κοινό ετερόκλητο ως προς την ηλικιακή κατηγορία, το κοινωνικό status, τη γνώση περί την μουσική, που γεφύρωνε το χθες με το σήμερα του Μεγάρου. Παραδόξως, με την εξαίρεση των δύο τελευταίων συναυλιών, δεν σημειώθηκε απόλυτο sold out, πιθανότατα λόγω του …"μακρού" εορταστικού τετραημέρου για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου!
Στις τέσσερις βραδιές στο Μέγαρο, παρουσιάσθηκαν και οι 4 Συμφωνίες των Σούμαν και Μπραμς σε "αντιπαραβολή", ήτοι ανά ζεύγη και σειρά ιδίας αρίθμησης σε κάθε πρόγραμμα. Παρότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο σπουδαίων μουσουργών του γερμανικού ρομαντισμού είναι προφανείς, οι συναυλίες δεν επέτρεψαν ούτε στόχευαν σε "συγκρίσεις" (πλην ίσως μεταξύ των δύο 3ων Συμφωνιών). Κατά ένα παράδοξο τρόπο, όμως, χάρισαν μια μοναδική ευκαιρία διακριτής απόλαυσης και αποτίμησης του κάθε συμφωνικού κύκλου χωριστά. Αυτό που ενοποίησε τις ερμηνείες ήταν ο συνδυασμός της αφ’υψηλού εποπτείας μουσικού συντακτικού και δραματουργίας με την αριστοτεχνική προβολή πλήθους λεπτομερειών της γραφής, η ακρίβεια στην τήρηση των αγωγικών ενδείξεων, ο ελαστικής ευελιξίας χειρισμός ταχυτήτων και δυναμικών, ο μοναδικής συνοχής αφηγηματικός ειρμός. Το δυσθεώρητο (δεξιο)τεχνικό επίπεδο των μουσικών της Σταατσκαπέλλε, η σαφήνεια της μπαγκέτας (αλλά και των σιωπών, ή ακόμη της κατά τόπους ακινησίας!) του Μπάρενμποϊμ, εγγυήθηκαν ένα ακρόαμα δυσθεώρητης πληρότητας, ιδίως κατά τη δεύτερη και τέταρτη συναυλία, όπου παίχθηκαν οι "ζυγές" συμφωνίες!
Κρίσιμες στάθηκαν αφενός η επιλογή εναλλακτικής διάταξης της ορχήστρας (με την τοποθέτηση Α’ και Β’ βιολιών στα δύο άκρα, των κοντραμπάσων πίσω από τα Α’ βιολιά, ενώ βιολοντσέλα και βιόλες κατέλαβαν το κέντρο μπροστά από τα ξύλινα, στο πλάι των οποίων τοποθετήθηκαν οι τρομπέτες, απομονωμένες από τα υπόλοιπα χάλκινα) ώστε να ενισχυθεί η διαφάνεια του ήχου, αφετέρου η αξιοποίηση όλων των εξαρχόντων/κορυφαίων ανά ορχηστρική ομάδα αλλά και διπλής διανομής στα ξύλινα πνευστά (πιο νεανική και θηλυκού γένους στις δύο πρώτες συναυλίες!), κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την κατά περίπτωση μεγαλύτερη αραίωση ή πύκνωση του -ούτως ή άλλως, εξαιρετικά καλλιεργημένου- ήχου.
Μεγαλύτερη εντύπωση άφησε -αν ληφθεί υπ’όψη η παραδοσιακή δυσκολία "ενοποίησης" του κύκλου- η προσέγγιση των τεσσάρων Συμφωνιών του Ρόμπερτ Σούμαν. Ο αρχιμουσικός φώτισε συγκλονιστικά την ανήσυχη δραματουργία της 1ης, της 2ης και της 4ης Συμφωνίας, αξιοποιώντας γενικώς σβέλτα τέμπι, ρυθμική ζωντάνια και γωνιώδη φραστική, που ουδέποτε όμως θόλωναν την καθαρότητα ανάδειξης του μουσικού συντακτικού (αντίστιξης και πολυφωνιών). Η ισόρροπη προβολή λυρικών ξέφωτων και πιο δυναμικών παραγράφων εξασφάλιζε διαρκώς μεγάλη πλαστικότητα και παλμό αφήγησης. Υπό αυτήν την οπτική ενθουσίασαν ο σφριγηλός παλμός της 1ης Συμφωνίας και η δραματική θεώρηση της 4ης (έξοχο φινάλε!), ενώ οι συγκινησιακές αντιθέσεις της 2ης δόθηκαν αρκετά νηφάλια (ακόμη και στο περίφημο adagio espressivo). Ιδιαίτερα ερέθισε η ανάγνωση της 3ης Συμφωνίας ("του Ρήνου"), οι περιγραφικές αρετές της οποίας οριοθετήθηκαν από την λεπταίσθητη αναπροσαρμογή των ταχυτήτων κάθε μέρους, με δεσπόζουσα την υποβλητική -βαγκνερικής ή μπρουκνερικής χροιάς- επισημότητα του βηματισμού στο ενδιάμεσο feierlich.
Περισσότερο κατασταλαγμένες και συνεπείς στις παγιωμένες πλέον ερμηνευτικές επιλογές του Μπάρενμποϊμ, ήχησαν οι -σταθερά περιπετειώδεις, πάντως- 4 Συμφωνίες του Μπραμς. Το συναισθηματικό φορτίο τους αποδόθηκε με εκφραστικότητα και ευγένεια, χωρίς στόμφο και υπερβολές. Λόγω της πιο περιορισμένης χρήσης του ορχηστρικού rubato, η αδιάπτωτου ενδιαφέροντος αφήγηση εκπορεύθηκε από τον μυώδη, πλην διαυγή ήχο των εγχόρδων, χρωματισμένη με ασύλληπτης ομορφιάς σημειακές παρεμβάσεις των ξύλινων (εκπληκτικά σόλι στο όμποε από την Ισπανίδα Κριστίνα Γκόμεζ Γκόντοϋ στις δύο πρώτες Συμφωνίες ή στο φλάουτο από την Κλαούντια Στάιν στην 4η Συμφωνία) και χάλκινων πνευστών (καλαίσθητα κόρνα).
Αν η 1η Συμφωνία αποδόθηκε με τη δέουσα δύναμη (κάπως λιγότερο εμφατικά στο καταληκτικό μέρος), η 2η έλαμψε με την αβίαστη, ανεπιτήδευτη ανάδειξη του μελωδικού λυρισμού της και η 4η με τη συναρπαστική εκτύλιξη του περίτεχνου θεματικού υλικού. Και πάλι την πιο μεγάλη έκπληξη προκάλεσε η εξαιρετικά στοχαστική, ενίοτε δραματική εκτέλεση της 3ης Συμφωνίας, σαφώς επηρεασμένη από την κληρονομιά του θρυλικού μέντορά του Φούρτβενγκλερ…
Σε όλα τα έργα, η τέχνη με την οποία ο Μπάρενμποϊμ και η Σταατσκαπέλλε συντηρούσαν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του συμφωνικού ειρμού μέσα από ένα παιχνίδι εντάσεων/ κλιμακώσεων και αποφορτίσεων προκάλεσε το θαυμασμό του κοινού, που βίωνε το πως παράγεται υπέροχη μουσική! Εύλογες οι απανωτές standing ovations, στις οποίες ο αρχιμουσικός ανταποκρινόταν με ευχαρίστηση, κινούμενος κατά μήκος της σκηνής, αποφεύγοντας όμως να προσφέρει κάποιο ανκόρ…
