Την κορωνίδα των μουσικών εκδηλώσεων του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών προσέφεραν τις προάλλες (26/7) στο όμορφο Αίθριο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης στην Πλάκα ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός και το σύνολο παλαιάς μουσικής «Ex Silentio».
Ο τίτλος «Incanto» της συναυλίας παρέπεμπε τόσο στη μαγεία (όπως σημαίνει ο όρος στα ιταλικά) όσο και «στο τραγούδι» (in canto). Αυτήν, ακριβώς, τη μαγεία του τραγουδιού που ταξιδεύει από τόπο σε τόπο μας μετέδωσε η συγκεκριμένη συναυλία, που έλαβε χώρα στο ημίφως. Ένα ατμοσφαιρικό μουσικό ταξίδι από τη Δύση στην Ανατολή, μια ονειρική ηχητική περιπλάνηση από τη Γερμανία μέχρι τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, στην οποία μεσαιωνικές συνθέσεις των φον Βόλκενσταϊν και Μοντεβέρντι γειτνίασαν με παραδοσιακά θρακιώτικα, κρητικά, σεφαραδίτικα και συριακά τραγούδια.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που σύνολα οργάνων εποχής ειδικευμένα στην ιστορική ερμηνευτική εστίασαν στη μουσική σύζευξη Δύσης και Ανατολής. Λίγο πριν την έλευση του κορωνοϊού (8/2/2020:), το εκλεκτό γαλλικό συγκρότημα από βιόλες ντα γκάμπα «L’Achéron» συνέπραξε στο Μέγαρο Μουσικής με τον κορυφαίο σολίστ της λύρας Σωκράτη Σινόπουλο, στο έργο «Lachrimæ ή Επτά δάκρυα» του Ντόουλαντ (η συναυλία θα επαναληφθεί τον φετινό Αύγουστο στο Samos Young Artists Festival): η διαδρομή από τα σπαρακτικά δάκρυα της ερωτικής μελαγχολίας μέχρι τα ευσεβή δάκρυα του θεϊκού έρωτα ενώθηκε με μία διαφορετική μελαγχολία, αυτήν του ξεριζωμού, της εξορίας, όπως γινόταν αντιληπτή στη βυζαντινή και οθωμανική παράδοση.
Μερικά χρόνια νωρίτερα, στη συναυλία με τίτλο «…αφού σε λίγο θα πλαγιάζω μες στο χώμα…» που δόθηκε αρχικά στην Ωνάσειο Στέγη (3/4/2015) και στη συνέχεια στο Αναγεννησιακό Φεστιβάλ Ρεθύμνου (11/9/2015) ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος και oι «Latinitas nostra» είχαν «παντρέψει» το γαλλικό θρησκευτικό μπαρόκ των 17ου και 18ου αιώνων με την παραδοσιακή μουσική της Ανατολής (ρεμπέτικα και αμανέδες των αρχών του 20ού αιώνα).
Εν προκειμένω, το ενδιαφέρον κέντρισε η παρουσία του εκλεκτού Ροδίτη βαρύτονου, που έχει διανύσει μια διακεκριμένη διεθνή πορεία σε λυρικά θέατρα ανά τον κόσμο, ενώ εσχάτως έχει ενσκήψει με αφοσίωση και στο έντεχνο τραγούδι. Το μαλακό τίμπρο του -χαρακτηριστικό της κατηγορίας του Kavalierbariton ή baryton martin- και η προσεγμένη εκφορά του αδόμενου λόγου αποτέλεσαν, πράγματι, το ιδανικό εκφραστικό οπλοστάσιο για ένα τέτοιο πρόγραμμα.
Πέρα, όμως, από την προσεγμένη άρθρωση (σε …6 γλώσσες!) και την αφηγηματική γλαφυρότητα, εντυπωσίασαν η ευφυΐα και η τέχνη (δυναμικές, πιάνι) με τις οποίες ο Τηλιακός διαφοροποίησε τις ερμηνείες του ανάλογα με τα είδη των συνθέσεων. Με πόση μουσικότητα και εκφραστικότητα οριοθέτησε ψυχολογικούς κόσμους, με πόση καθαρότητα απέδωσε τα διαφορετικά κλίματα και συναισθήματα (έρωτας, πόνος, νοσταλγία κλπ) των τραγουδιών! Με μόνη επιφύλαξη την υφολογικά μετέωρη -υπέρμετρα θεατρικής, σχεδόν οπερατικής έντασης- απόδοση των τραγουδιών δύο Ιταλών συνθετών (Κατσίνι και Μοντεβέρντι), οι ερμηνείες των ελληνικών παραδοσιακών σκοπών από Κρήτη και Θράκη αποτέλεσαν τις κορυφαίες στιγμές του ρεσιτάλ.
Στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας κάθε έργου συνέβαλε καίρια η κομψή λιτότητα της ορχηστρικής συνοδείας. Αν στα τραγούδια της Δύσης -ιδίως τα γαλλικά- ξεχώριζαν τα μεσαιωνικά φλάουτα του Δημήτρη Κούντουρα (που είχε και τη μουσική διεύθυνση), οι άρπες της Φλώρας Παπαδοπούλου, το βιολί της Φανής Βοβώνη ή η βιόλα ντα γκάμπα της Ηλέκτρας Μηλιάδου, το ούτι του Θύμιου Ατζακά και τα παραδοσιακά κρουστά του Νίκου Βαρελά είχαν τον πρώτο λόγο σε τραγούδια από τον κόσμο της Ανατολής (σεφαραδίτικο, παραδοσιακό από Συρία) και στο οργανικό του Καντεμίρ(η).
Την εν γένει μελαγχολική διάθεση του προγράμματος διερρήγνυαν ευπρόσδεκτα οι διάσπαρτες, ευφάνταστες και πιο ζωηρές ορχηστρικές ανάπαυλες (έξοχη Σακόν του Πιτσινίνι).
Λόγω της ευρηματικότητας του ρεπερτορίου, της συνοχής της προγραμματικής σύλληψης και της ποιότητας των ερμηνειών, η συγκεκριμένη βραδιά θα μπορούσε να σταθεί άνετα σε οποιοδήποτε διεθνές φεστιβάλ. Κυρίως, όμως, αποτέλεσε -άθελά της- έναν οδοδείκτη για το πώς θα έπρεπε να πορεύεται το Φεστιβάλ Αθηνών σε επίπεδο σοβαρής μουσικής…
