Οι συναρπαστικοί «36 Ελληνικοί Χοροί για ορχήστρα» του Νίκου Σκαλκώτα ακούσθηκαν ξανά στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, από την ορχήστρα «Φιλαρμόνια» υπό τον Βύρωνα Φιδετζή (19/6), με αφορμή και τη φετινή επέτειο 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η προηγούμενη φορά που είχαν παιχθεί στο σύνολό τους στον ίδιο χώρο ήταν το 2004, όταν η Αθήνα διοργάνωνε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ανεξαρτήτως επετείων, είναι γεγονός ότι κατά την τελευταία 20ετία, τα συμφωνικά σύνολα της χώρας και οι Έλληνες αρχιμουσικοί αναμετρώνται ολοένα και συχνότερα με αρκετά από αυτά τα διαμάντια της μουσικής μας κληρονομιάς. Πολύ σπάνια, όμως, παρέχεται η ευκαιρία να ακουσθεί το έργο στην ολότητά του, που περιλαμβάνει 3 σειρές/δωδεκάδες χορών. Παρ’όλη τη σημασία και τον εμβληματικό χαρακτήρα τους, οι «Χοροί» παραμένουν στην πραγματικότητα δυσεύρετοι και δύσκολα προσβάσιμοι, ίσως λόγω της έλλειψης μιας πλήρους και μοντέρνας έκδοσης της παρτιτούρας και του ορχηστρικού υλικού τους.
Με αφορμή την πρόσφατη συναυλιακή παρουσίαση, η οποία βασίσθηκε στη μουσικολογική αποκατάσταση του Φιδετζή, η «Φιλαρμόνια» -που έχει ως καταστατικό σκοπό της τη συστηματική ενασχόληση με τη νεοελληνική έντεχνη μουσική δημιουργία- ετοιμάζει και σύντομα θα θέσει στη διάθεση της μουσικής κοινότητας μια νέα έκδοση του έργου. Όχι τυχαία, τη σφραγίδα του Έλληνα αρχιμουσικού φέρουν τόσο η πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση των «Χορών» ως ενιαίο έργο (το 1990 με την Φιλαρμονική Ορχήστρα των Ουραλίων) όσο και η πρώτη δημόσια εκτέλεσή τους επί ελληνικού εδάφους (το 1997 στη Θεσσαλονίκη) με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών!
Αρκετό πλήθος βρέθηκε στις κερκίδες του ρωμαϊκού ωδείου, διαταράσσοντας πάντως, με το ασταμάτητο χειροκρότημά του μετά από κάθε χορό, ιδίως της Α’ σειράς, τον ειρμό της ακρόασης. Έστω και υπ’αυτές τις συνθήκες, θαύμασε κανείς και πάλι τον καινοτόμο τρόπο με τον οποίο ο Σκαλκώτας αξιοποίησε το υλικό της λαϊκής παράδοσης στην έντεχνη/λόγια μουσική. Η ελεύθερη χρήση του παραδοσιακού υλικού δημιούργησε ουσιαστικά νέες, αυτόνομες συνθέσεις, που συχνά απέχουν πολύ από τις πρωτογενείς πηγές τους: η ιδιάζουσα αρμονική γλώσσα, οι καινοτόμες συνηχήσεις και τα ενορχηστρωτικά ευρήματα οριοθετούν την πρωτοτυπία και την υψηλή μουσική αξία των «36 Χορών».
Τις αρετές αυτές επέτρεψε να εκτιμηθούν σε μεγάλο βαθμό η ερμηνεία που διέπλασε ο Φιδετζής. Η αναλυτική του διεύθυνση δικαίωσε -ιδίως στους χορούς της Β’ σειράς- αυτό το ιδιότυπο δείγμα συνένωσης δύο διαφορετικών μουσικών πολιτισμών (δυτικής ομοφωνίας – πολυφωνίας και ελληνικής μονοφωνικής παράδοσης). Καθ’όλη τη -σχεδόν δίωρη- διάρκεια της συναυλίας ήταν εμφανής η αποσαφήνιση κρίσιμων λεπτομερειών που αφορούν στη φραστική, ή στις τροποποιήσεις και αναπροσαρμογές ταχυτήτων και δυναμικών, κατά τρόπο ώστε να αναδεικνύεται η ιδιαίτερη μορφολογία αλλά και η ατμόσφαιρα κάθε χορού.
Αν και όχι ανεπίληπτη, η «Φιλαρμόνια» τον ακολούθησε με προσήλωση και εγρήγορση. Τα αξιόπιστα έγχορδα υπό τον έξοχο Γιάροσλαβ Τόκαρεφ έπαιξαν με αρκετά εστιασμένο ήχο, τα ξύλινα με καλλιέπεια, αν και χωρίς αξιομνημόνευτες σολιστικές συνεισφορές, ενώ την σταθερή σε γενικές γραμμές εμφάνιση των χάλκινων πνευστών στιγμάτισε μόνο η κακή βραδιά στην οποία βρέθηκε η υποομάδα των κόρνων!
Η μεγάλη πλειονότητα των χορών δόθηκε προσεγμένα και καλομετρημένα. Ενδεικτικά ξεχώρισε η πλαστικότατη εκτέλεση του πολυδιάστατου Πελοποννησιακού χορού της πρώτης ενότητας, του μαγευτικού Νησιώτικου της δεύτερης (θαυμάσιο σόλο τρομπέτας του Αγαλιανού), ή ακόμη των δύο Χιώτικων χορών. Όμως, περισσότερο νεύρο, τραχύτητα και … ρίσκα θα χρωμάτιζαν εντελέστερα την ερμηνεία των πλέον γνωστών χορών (Ηπειρώτικος 1, Κλέφτικος 1 κλπ.): εξόχως διαφωτιστική παραμένει έως σήμερα η αναδρομή στον τρόπο προσέγγισής τους από το μέγα Δημήτρη Μητρόπουλο (επικεφαλής μια ελάχιστα ιδιωματικής Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης) στην ιστορική ηχογράφηση του 1956…
