Πότε θα έχουμε την ευκαιρία να ξανακούσουμε ζωντανά μουσική του Μπετόβεν, φέτος που συμπληρώνονται 250 χρόνια από τη γέννησή του; Και πόσο σύντομα θα απολαύσουμε και πάλι διεθνείς ορχήστρες; Τις σκέψεις αυτές πυροδότησε η θύμηση δύο συναυλιών που παρακολουθήσαμε στην «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής, λίγο πριν την έλευση του κορωνοϊού. Παράλληλα, τροφοδότησε προβληματισμό γύρω από τη συνοχή και την απήχηση των μονοθεματικών ή των πιο πολυδιάστατων προγραμμάτων.
Στις 28/2, η επιστροφή του Βασίλη Χριστόπουλου στο πόντιουμ της ΚΟΑ με μία συναυλία ουσιαστικά επικεντρωμένη στον Μπετόβεν ενείχε συμβολισμό, για όσους τουλάχιστον δεν ξεχνούν ότι ο αρχιμουσικός είχε διευθύνει ένα πλήρη κύκλο συμφωνιών του κατά τη δεύτερη σαιζόν (2012/2013) της θητείας του ως καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου.
Βέβαια, η επιλογή της 6ης Συμφωνίας χαμήλωνε λίγο τον πήχη των προσδοκιών, με δεδομένο ότι το έργο είχε παιχθεί ήδη δύο φορές μέσα σε λίγους μήνες: εξαιρετικά και σε όργανα εποχής από το σύνολο «Μπαλτάζαρ Νώϋμαν» υπό τον Τόμας Χένγκελμπροκ στην ίδια αίθουσα μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα, και ερεθιστικά -σε παραδοσιακά όργανα!- από την Καμεράτα υπό τον Γιώργο Πέτρου στις αρχές του περασμένου Νοέμβρη στο ΚΠΙΣΝ.
Κι όμως, η συναυλία επεφύλασσε αρκετές εκπλήξεις. Όχι τόσο για τον έλεγχο των ορχηστρικών υποομάδων (και δη των εγχόρδων) ή την πεντακάθαρη προβολή του μουσικού συντακτικού, αρετές που ανέκαθεν συνόδευαν τον Χριστόπουλο. Ο ειρμός και η νηφαλιότητα της αφήγησης διασφαλίσθηκαν και πάλι από την σαφήνεια της διεύθυνσης, τις σφριγηλές ταχύτητες και δυναμικές, τη φροντίδα για προσεγμένη φραστική. Εντύπωση προκάλεσε κυρίως ο μεστός, ρομαντικός («κεντροευρωπαϊκός» θα λέγαμε) ήχος που εκμαίευσε από τους μουσικούς της ΚΟΑ. Ένας ήχος που έδωσε μια διαφορετική, πιο σκοτεινή εικόνα των συναισθημάτων που εμπνέει η φύση στο συγκεκριμένο έργο, την οποία ελάχιστα άμβλυναν οι αρκετά ποιητικές παρεμβάσεις των ξύλινων πνευστών. Πάντως, η απουσία ενός πιο γενναιόδωρου λυρισμού και περισσότερων διαφοροποιήσεων στοίχισε στην εντελέστερη ανάδειξη των εναλλαγών διαθέσεων που χαρακτηρίζει τα διάφορα επεισόδια της «Ποιμενικής» Συμφωνίας…
Για τη συγκεκριμένη ηχητική ταυτότητα είχε προϊδεάσει νωρίτερα η ορχηστρική συνοδεία που διέπλασε ο αρχιμουσικός στο «Κοντσέρτο για βιολί» του Μπετόβεν. Η αντίθεση του γεμάτου/σκοτεινού ορχηστρικού ήχου με τον πιο μεταλλικό/ φωτεινό ήχο του 43χρονου σολίστ Λίνους Ροτ τράβηξε το ενδιαφέρον περισσότερο απ’ό,τι η ερμηνεία που προσφέρθηκε. Το παίξιμο του διακεκριμένου Γερμανού βιολιστή ήταν μεν ελεύθερο λαθών και (δεξιο)τεχνικά ασφαλές (ιδίως στο καταληκτικό ροντό), αλλά συχνά γωνιώδες και σκληρό, π.χ. στη διαμόρφωση των φράσεων, με αποτέλεσμα να ηχεί εκφραστικά και συναισθηματικά όχι πάντοτε συμβατό με την κυρίαρχη εσωτερικότητα της αριστουργηματικής παρτιτούρας του κλασικισμού. Παρά τη σαφή εποπτεία της μουσικής δραματουργίας, η πλαστικότερη προβολή της (και η αποφυγή μιας κάποιας αίσθησης ρουτίνας…) θα προϋπέθεταν τόσο μεγαλύτερη φαντασία στην ανάπτυξη των θεμάτων του εκτενέστατου εναρκτήριου allegro ma non troppo, όσο και έναν πιο πηγαίο λυρισμό στο ενδιάμεσο αργό larghetto…
Ο εστιασμένος ήχος των εγχόρδων οριοθέτησε μία πολύ καλή ερμηνεία και στο σύντομο έργο με το οποίο ξεκίνησε η βραδιά, την «Ουβερτούρα κοντσερτάντε» από την «Συμφωνική σουίτα αρ. 2» του Σκαλκώτα. Το πρώτο μέρος του κύκνειου άσματος του Χαλκιδαίου συνθέτη είχε παραλειφθεί από την αφιερωματική συναυλία της 29-11-2019, κατά την οποία η ΚΟΑ υπό τον Τσιαλή έπαιξε τρία από τα συνολικά έξι μέρη του! Καθώς το σύνολο έχει πρόσφατα ηχογραφήσει ολόκληρο το έργο, η εξοικείωση με αυτό ήταν ορατή. Λιγότερο αναμενόταν η ανάδειξη της α-λα-Μπάρτοκ νυχτερινής ατμόσφαιρας της γραφής. Κομβική στάθηκε εδώ η ευελιξία, η ακρίβεια και η αφηγηματική ευφράδεια της διεύθυνσης του αρχιμουσικού, που κατανοεί όσο λίγοι τη μουσική γλώσσα του 20ού αιώνα...
Αν η γειτνίαση Σκαλκώτα και Μπετόβεν δεν πρόβαλε αυτονόητη, ένα ακόμη πιο τολμηρό προηγούμενο είχε λάβει χώρα πριν από ένα μήνα (25/1) στην ίδια αίθουσα με αφορμή την εμφάνιση, στο πλαίσιο του κύκλου «Μεγάλες ορχήστρες – Μεγάλοι ερμηνευτές» του Μεγάρου, της Ακαδημίας του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών και του Τούρκου πιανίστα Φάζιλ Σάϋ.
Το ιδρυθέν από τον Σερ Νέβιλ Μάρρινερ περίφημο σύνολο μουσικής δωματίου (με τις εκατοντάδες ηχογραφήσεις) φημιζόταν ανέκαθεν για την πολυσχιδία του ρεπερτορίου του, που εκτείνεται από το μπαρόκ μέχρι το μουσικό μοντερνισμό! Στην πρόσφατη αθηναϊκή του συναυλία οι Σοστακόβιτς και Μπάρτοκ συνυπήρξαν με τους Μότσαρτ και …Σάϋ!
Ο πολύ αγαπητός στο ελληνικό κοινό Τούρκος σολίστ ερμήνευσε στην αρχή κάθε μέρους από ένα πιανιστικό κοντσέρτο, το 1ο του Μότσαρτ και τη δική του σύνθεση «Η κινούμενη έπαυλη». Η πρωτόλεια δημιουργία του μόλις 11χρονου (!) Μότσαρτ βασίσθηκε εν πολλοίς σε υλικό άλλων ελασσόνων γερμανόφωνων συνθετών της εποχής του, που ζούσαν στο Παρίσι, και το οποίο μελέτησε το παιδί-θαύμα υπό την καθοδήγηση του πατέρα του. Το φωτεινό έργο απέδωσε ο Σάϋ με μουσικότητα, ανάλαφρη διάθεση, χιούμορ και σβέλτο διάλογο με την ορχήστρα. Ατυχώς, και παρότι προσάρμοσε -άκρως ευπρόσδεκτα- το τουσέ του σε αυτό ενός τσέμπαλου, η αφαίρεση του καπακιού του μεγάλου πιάνου Steinway δεν επέτρεπε την σωστή ανάκλαση του ήχου, με αποτέλεσμα αυτός να μην φθάνει με την απαιτούμενη κρυστάλλινη καθαρότητα στο ακροατήριο…
Πέρα από δεινός ερμηνευτής του Μότσαρτ, ο 50χρονος πιανίστας καλλιεργεί από ετών γόνιμα και τη σύνθεση, ενσωματώνοντας στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής της χώρας του σε ένα ρομαντικό ηχητικό περιβάλλον. Εν προκειμένω, ακούσαμε το αφιερωμένο στον Ατατούρκ πρόσφατο έργο «Η Κινούμενη έπαυλη». Αν η πιανιστική γραφή παρέπεμπε στη δεξιοτεχνική παράδοση του ρομαντισμού, η ατμοσφαιρική ενορχήστρωση θύμιζε κινηματογραφική μουσική με έντονες ιμπρεσιονιστικές και φολκλορικές πινελιές.
Η ποικιλία και οι εναλλαγές του προγράμματος δεν έκρυψαν βέβαια τον ετερόκλητο χαρακτήρα του, ιδίως όταν τα προαναφερθέντα, οπωσδήποτε δευτερεύοντα έργα διαδέχθηκαν δύο σημαντικότατες συνθέσεις τού -και μουσικά- ταραχώδους 20ού αιώνα, που παίχθηκαν υπό τη διεύθυνση του εξαιρετικού Γερμανο-Ιάπωνα εξάρχοντα της ορχήστρας Τόμο Κέλλερ.
Η «Συμφωνία δωματίου – έργο 110a» του Σοστακόβιτς αποτελεί ουσιαστικά μία μεταγραφή για ορχήστρα εγχόρδων -από τον Ρούντολφ Μπάρσαϊ- του σπουδαίου «Κουαρτέτου εγχόρδων αρ. 8». Η έξοχη μεταγραφή ανέδειξε την τεχνική αρτιότητα και το ψυχολογικό βάθος του κουαρτέτου, υπενθυμίζοντας ότι το έργο, που γράφτηκε σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ζωής του Σοβιετικού συνθέτη, διαθέτει τις δεδομένες ορχηστρικές ποιότητες όλης της μουσικής δωματίου του. Αξιοποιώντας την αυξημένη εγρήγορση, την ποιότητα ήχου και ορχηστρικού διαλόγου των μουσικών του βρετανικού συνόλου, η εκτέλεση εντυπωσίασε με την ακρίβεια, τον παλμό, το μπόλιασμα της υποδόριας έντασης με σπάνια ευγένεια συναισθήματος.
Εξίσου -αν όχι, ακόμη πιο- επιτυχημένη υπήρξε η ερμηνεία του «Ντιβερτιμέντου για ορχήστρα εγχόρδων» του Μπάρτοκ λόγω της ισόρροπης ανάδειξης του λυρισμού και των ζωνών ανησυχίας του έργου. Η αυτοπεποίθηση, ο άριστος συντονισμός και η καθαρότητα άρθρωσης σε συνδυασμό με την ζηλευτή αγωγική και ρυθμική ευελιξία διασφάλισαν μεγάλη ρευστότητα αφήγησης, φωτίζοντας κυρίως τις νεοκλασικιστικές πτυχές της σύνθεσης, όπως συνέβη και στην ηχογράφηση (αναφοράς) που χάρισε …πριν από μισό αιώνα η Ακαδημία υπό τον Μάρρινερ… Τις συνολικά θαυμάσιες εντυπώσεις ενίσχυσε και το απρόσμενο ανκόρ, το κομψό Σκέρτσο από τη σύνθεση «Αντάντε και Σκέρτσο για έγχορδα» του Σκριάμπιν.
